«Шляхам Тызенгаўза». У Гродне развіваюць турызм з дапамогай Еўрасаюза

У заходняй частцы Беларусі пашырылася бязвізавая зона. Развіццё турыстычнага Гродна паказвае, што бязвіз і выкарыстанне еўрапейскага досведу робяць сваю справу — колькасць турыстаў павялічваецца на вачах, а ў горадзе з’яўляецца ўсё больш турыстычных аб’ектаў.

Вялікія спадзевы на бязвіз

З 10 лістапада раней існаваўшыя паасобна бязвізавыя зоны Брэста і Гродна аб’ядналіся ў адну бязвізавую тэрыторыю «Брэст — Гродна», куды ўключылі яшчэ пяць раёнаў Гродзенскай вобласці: Бераставіцкі, Ваўкавыскі, Воранаўскі, Лідскі і Шчучынскі. У гэтым рэгіёне тэрмін бязвізавага знаходжання турыстаў павялічыўся да 15 сутак для грамадзян 73 дзяржаў. У Гродне на пашырэнне бязвіза ўскладаюць вялікія надзеі, кажа намеснік старшыні Рэспубліканскага турысцка-спартыўнага саюза Сяргей Каляда, які з’яўляецца таксама каардынатарам праекта «Шляхам Тызенгаўза» (Праграма трансгранічнага супрацоўніцтва (ТГС) Польшча — Беларусь — Украіна). «Чатыры гады таму, калі мы пісалі праект „Шляхам Тызенгаўза“, не было бязвіза, і ў частцы турызму ўсё было досыць сумна. Калі з’явілася магчымасць наведваць наш горад без афармлення віз, паток турыстаў у Гродне павялічыўся ў разы. І вось 2019 год яшчэ не скончыўся, а колькасць турыстаў пераваліла за 100 тысяч. Гэта дае стымул развіццю горада. Адкрываюцца кафэ, гасцініцы, хостелы». Магчымасць без візы наведваць Гродна і наваколлі замежнікі атрымалі ў кастрычніку 2016 года, з таго часу ў Гродна па бязвізу прыехалі каля 250 тысяч чалавек з 37 краін.

Сяргей Каляда кажа, што ў плане турыстычнай прывабнасці для Гродна важна, каб захоўвалася памяць пра людзей, якія тут жылі. На прасоўванне культурна-гістарычнай спадчыны Гродна і польскай Саколкі якраз і разлічаны праект «Шляхам Тызенгаўза», які фінансуецца Еўрапейскім саюзам. У рамках праекта плануецца стварэнне веласіпеднай дарожкі паміж Саколкай і Гродна агульнай працягласцю каля 59 км (33 км пройдзе па Беларусі). За кошт сродкаў праекта будзе створаны турыстычны інфармацыйны цэнтр у Саколцы, а ўжо існуючы ў Гродне аналагічны цэнтр мадэрнізуюць. Нарэшце, праектам прадугледжваецца рэканструкцыя і мэбляванне двух гістарычных будынкаў - у Саколцы і Гродне. Агульны бюджэт праекта 2 139 254 еўра, з якіх фінансаванне Еўрапейскага саюза — 1 925 329 еўра.

Чаму Тызенгаўз?

Сяргей Каляда кажа, што найлепшае месца, дзе можна зразумець, хто такі Антоній Тызенгаўз і чаму гэтае імя можа стаць магнітам для турыстаў і жыхароў Гродна, трэба шукаць у Гарадніцы — раёне горада, заснаваным гродзенскім старастам, выбітным для свайго часу фінансістам і менеджарам. Сяргей Каляда паказвае на каменны фасад так званага «дома майстра» або «басняцкага дома» — тыпавы жылы дом часоў забудовы Гарадніцы ў 1760-я гады. Кажа, што выкарыстоўвалася хітрасць — дамы насамрэч драўляныя. Было іх на вуліцы Раскоша два дзесяткі - па дзесяць з кожнага боку, але застаўся адзін, дзе і месціцца музей гісторыі Гарадніцы, прысвечаны рэфарматарскай дзейнасці ў Гродне надворнага падскарбія Вялікага Княства Літоўскага Антонія Тызенгаўза (1733−1785). Загадчыца аддзела народнай творчасці музея Гарадніцы Святлана Чушынская распавяла, што менавіта Тызенгаўз заснаваў у 18-м стагоддзі Гарадніцу, запрасіўшы для гэтага італьянскіх архітэктараў Мёзера і Сака. З Мёзерам здарыўся канфуз — халасты Тызенгаўз пачаў заляцацца да жонкі архітэктара, муж яе абурыўся і ў адну ноч з’ехаў з Гродна без папярэджання, забраўшы жонку з сабой. А вось у знак павагі да архітэктара Джузэпэ дэ Сака, які зрабіў асноўную працу па стварэнні Гарадніцы, у цэнтры горада ўстаноўлена малая архітэктурная форма «Дойлід». «Князь Антоній Тызенгаўз — рэфарматар і фінансіст, палітычны і грамадскі дзеяч, мецэнат, — распавядае Святлана Чушынская. — Тызенгаўз атрымаў адукацыю ў Вільні, служыў як літоўскі канюшы, надворны падскарбі, быў гродзенскім старастам пры Станіславе Панятоўскім. Гарадніца — гэта не толькі будынкі, але і пераўтварэнні. Ён адкрыў тэатральную, музычную, будаўнічую школы. Пры Тызенгаўзе ў горадзе з’явілася балетная трупа, кадэцкі корпус, друкарня, медыцынская акадэмія. Менавіта дзякуючы Тызенгаўзу ў Гродне сталі ткаць паясы, рабіць панчохі. У сітуацыі заняпаду эканомікі Тызенгаўз меў мэту пашырыць плошчы Гродна, стварыць мануфактуры (суконную, палатняную, зброевую, панчошную, карэтную). У нашым музеі ёсць аўтэнтычныя вырабы, якія былі вырабленыя пры Тызенгаўзе». Пры гэтым, дадае Сяргей Каляда, былі і гарматныя мануфактуры, доля якіх у агульным ліку была ледзь не пераважнай: «Рыхтаваліся да вайны з рускімі, немцамі і аўстрыйцамі». Тызенгаўз не быў гродзенцам, а быў прадстаўніком старадаўняга нямецкага роду, кажа Святлана Чушынская: «У яго былі рэгаліі, пасада, грошы, а ён прысвячае Гродна увесь свой вольны час. У яго не было сям'і і дзяцей, фактычна Гродна становіцца мэтай яго жыцця ў маладыя гады. Ён будуе ў Гродна для сябе палац, цяпер на яго месцы гарыць вечны агонь, а будынак быў разбураны ў гады Першай сусветнай вайны. Тызенгаўз быў падзвіжнікам, аднак пераўтварэнні праводзіў у доўг — крэдыт быў узяты ў Галандыі, своечасова аддаць усе грошы не здолеў. І яго выгналі з горада, прызнаўшы вінаватым у нявыплаце доўгу». Цяпер імем Тызенгаўза названая плошча ў цэнтры Гродна, а ў Фарным касцёле ёсць помнік старасту. Дарэчы, менавіта там, кажа Сяргей Каляда, Тызенгаўз і ўратаваўся, калі за ім гналіся, замахваючыся на яго жыццё. Тызенгаўз вельмі цяжка перажываў выгнанне, пакутаваў ад меланхоліі і памёр ва ўзросце 52 гадоў.

«Дах ёсць, толькі працуй»

Будынак, які будзе рэканструяваны ў рамках праекта «Шляхам Тызенгаўза», — адзін з васьмі, якія захаваліся з перыяду яго рэфарматарскай дзейнасці ў Гродне. А было іх больш за восемдзясят. Будынак знаходзіцца на плошчы Тызенгаўза. «Гэты будынак мог знікнуць, — кажа Сяргей Каляда, — планаваўся пад знос, але выратавала яго тое, што там размяшчаўся дзяржаўны архіў. Пяць гадоў таму архіў пераехаў у новы сучасны будынак. Якраз у 2016 годзе ўвялі бязвізавы рэжым, і ў горадзе пачалі задумвацца, як выкарыстоўваць будынак на плошчы Тызенгаўза, 2, які з’яўляецца гісторыка- культурнай каштоўнасцю. І мы выступілі з праектам, які падтрымаў Еўрапейскі саюз». Знешне будынак застанецца ў тым жа выглядзе, што і цяпер, а вось унутры будзе рэканструяваны. Кіраўнік праекта рэканструкцыі Аляксандр Чапоніс паказвае будынак, дзе толькі-толькі пачаліся работы: «Будынку амаль 250 гадоў. З практыкі рэканструкцыі гістарычных будынкаў пры дэмантажы сцен і падлог часта здараюцца сюрпрызы, бо такія будынкі заўсёды загадка. Мы працуем два дні, пакуль з нечаканасцяў знайшлі толькі чарот на столі». Чарот, які адслужыў 250 гадоў, у вельмі добрым стане. Плануецца, распавёў Сяргей Каляда, што пасля рэканструкцыі нейкая частка аўтэнтычнага столі застанецца, каб людзі маглі ўбачыць, якім быў дах два з паловай стагоддзі таму.

---

Самай вялікай праблемай на сённяшні дзень будаўнікам здаецца гідраізаляцыя падвальнага паверха, якая знаходзіцца ў жаласным стане. Як павядуць сябе пры дэмантажы сцены і склеп, ніхто не ведае. Аляксандр Чапоніс паказаў, што грыбок і вільгаць дасягнулі паловы акна першага паверха. Гэта значыць, што гідраізаляцыя сцен падвальнага паверха практычна адсутнічае: «Вада ад ападкаў і паводкі праз сцены праходзіць наверх. Ёсць і добрае — тры гады таму пры капрамонце былі ўзмоцнены перакрыцця даху, прайшоў рамонт фасадаў. Зараз паводле праекту дах будзе яшчэ ўзмоцнены металічнымі канструкцыямі». Ён кажа, што ў часы Тызенгаўза будавалі вельмі добра: «Вельмі ўражвае якасць будаўніцтва. І гэта ўсё пры выкарыстанні толькі ручных прыладаў. Цяпер так будаваць можа вельмі невялікая колькасць майстроў. Дом будаваўся пяць гадоў, цяпер бы яго ўзвялі пры добрым раскладзе за пяць месяцаў, калі б ніхто не перашкаджаў». На думку Чапоніса, будынак захавалася ў такім прымальным выглядзе перш за ўсё таму, што не пуставаў: «Будынак пад дахам, толькі працуй. Плануецца, што мы сіламі максімум 40 чалавек скончым рэканструкцыю да канца лета». Па тэндэры на рэканструкцыю будынка пойдзе 1 млн 380 тысяч рублёў, пасля чаго будынак пяройдзе ў распараджэнне аддзела спорту і турызму Гродзенскага райвыканкама. «Мы разумеем, што гэтай сумы можа і не хапіць, калі ўзнікнуць дадатковыя выдаткі, напрыклад, па паляпшэнню гідраізаляцыі. Да таго ж у нас ёсць пэўныя ўмовы — нельга чапаць фасады, напрыклад, уцяпляць, таму гідраізаляцыю неабходна рабіць знутры. Адным словам, не выключана, што прыйдзецца шукаць дадатковае фінансаванне», — адзначыў Сяргей Каляда.

Што далей?

Калі будынак на плошчы Тызенгаўза, 2 рэканструююць, ён пачне выконваць сваю асноўную функцыю — адлюстроўваць залаты век Гродна і прыцягваць турыстаў: «Гэты праект, як і любы іншы, які падтрымліваецца Еўрапейскім Саюзам, разлічаны на перспектыву. Будаўнічая частка вельмі важная, але не менш каштоўна, што пасля рэканструкцыі ўсярэдзіне будзе музычны салон, галерэя, кафэ і зала для прыёмаў. Насупраць якраз музычная школа, выхаванцы якой змогуць у нас выступаць. Мы ўсе хочам, каб тут з’явіўся дух залатога каралеўскага Гродна. Бо горад і праўда асаблівы — тут жылі шэсць каралёў, горад перыядычна станавіўся цэнтрам Еўропы». Сяргей Каляда кажа, што гэты горад варты таго, каб для яго працаваць: «Рэспубліканскі турысцка-спартыўны саюз ужо рэалізаваў праекты Еўрасаюза на васьмі аб’ектах у Гродне, на што пайшло каля 4 млн еўра са сродкаў ЕС». У цэлым жа цяпер у Беларусі ў рамках праграм трансгранічнага супрацоўніцтва рэалізуюцца розныя еўрапейскія праекты, якія так ці інакш працуюць на развіццё турызму ў краіне.

Каб уезд-выезд быў як мага больш камфортны, а беларускі закон не парушаўся, але павышалася эфектыўнасць працы беларускіх і польскіх мытных службаў у прадухіленні кантрабанды, ЕС падтрымаў праект «Узмацненне магчымасцяў кіналагічнай службы мытных ведамстваў Рэспублікі Беларусь і Рэспублікі Польшча». Турыстычны патэнцыял паляпшаецца ў рамках праектаў «Захаванне і адаптацыя спадчыны князёў Радзівілаў для турызму ў Кедайняй і Нясвіжы», «Актуалізацыя і аднаўленне еўрапейскага культурнага ландшафту на літоўска-беларускай мяжы», «Паляпшэнне дарожнай інфраструктуры ў Сейненскім павеце і Гродзенскім раёне». Больш падрабязна пра іх можна прачытаць тут.

---

Тэкст створаны ў рамках інфармацыйнай кампаніі «Суседзі натхняюць!». Погляды, выяўленыя ў артыкуле, належаць выключна яго аўтару.