«Баяўся, што мне прад’явяць данаты, за якія павінен адкупіцца». Як гродзенцы на свой страх і рызыку прыязджаюць на радзіму, каб прадаць жыллё

Жонка палітэмігранта Алена эканоміла на манікюры і ездзіла зайцам, каб купіць кватэру — і прадала яе пасля ўгавораў мужа. Сям’я Алеся і Міхаліны страціла на продажы кватэры $ 40 000 і магла пазбавіцца мужа і бацькі пры затрыманні. Журналістка Hrodna.life запісала гісторыі таго, як гродзенцы, якія з’ехалі за мяжу, на свой страх і рызыку вярталіся ў Беларусь, каб прадаць сваю нерухомасць — і пакуль вяртацца на радзіму не збіраюцца.

Усе імёны ў тэксце зменены для бяспекі герояў.

Крэдыт за прададзеную кватэру да гэтага часу выплачваюць

З трошкі ў 76 кв.м. за $ 25 000 у адным з новых спальнікаў Алена з мужам і двума дзецьмі з’ехала пасля выбараў летам 2020 года. Ёй было небяспечна заставацца з-за магчымага палітычнага пераследу.

У выніку кватэра пуставала больш за тры гады. Пра прычыны Алена кажа з няёмкасцю: «Кватэра — гэта такая база, апора. Першыя паўтара года здавалася, што мы вернемся. А калі зацяжарыла… адносіны мужчын і жанчын змяняюцца. Муж — не ідэальны, я — не ідэальная. Мы маглі пасварыцца з-за чагосьці сур’ёзна. Муж таксама пытаўся, чаму не прадаеш. Я маўчала, маўчала, а потым сказала: «Адзін дзень наступіць, і мне не будзе куды з’язджаць ад цябе. Мы з табой пасварымся, мне трэба будзе з’ехаць. Куды? Здымаць кватэру ў Беластоку? А калі я не зарабляю? Калі мы з табой расстаемся, то мне лягчэй з’ехаць у Беларусь. І ў мяне там ёсць кватэра свая. Быў мой такі запасны варыянт».

З варыянтам прыйшлося расстацца. Стала ясна, што «палітычным» ўсё часцей накладваюць арышт на жыллё. Усё часцей казалі аб новых падатках на продаж нерухомасці. Два гады сям’я не прыязджала ў Беларусь, але плаціла камуналку. Здаваць не планавалі - трэба было спачатку ўкласціся ў рамонт. «Укласці ў рамонт, дапусцім, $ 5000. Каб яны вярнуліся, здаваць трэба, дапусцім, гады тры. А потым што? Зноў рамонт?». Кватэра пачала ўспрымацца як страты. Тым часам дзеці падрасталі, а жыццё ў новым горадзе наладжвалася.

Так сям’я прыйшла да рашэння аб продажы. Знаёмы рыэлтар дапамагла і трошку прадалі за два тыдні. Кватэру прадавалі як новабудоўлю з частковым рамонтам. Па жаданні пакупніка пакінулі ванну і шафкі ў ваннай. Рэчы тры гады да гэтага вывозілі знаёмыя, што прыязджалі ў Беласток.

«Псіхалагічна вось не адпускала яшчэ. Хацела вярнуцца, шмат успамінаў. Сваё — гэта сваё. Я вось жыву тут, у здымнай кватэры, і адчуваю, што гэта не сваё. Псіхолагі кажуць, што трэба падзякаваць кватэры. Развітацца з ёй. Я так і зрабіла. Успомніла дзіцячыя ўсмешкі, як я цяжарнай хадзіла, як нарадзіла другую дачку. Вялікі стол, вялікімі сем’ямі збіраліся, часта госці прыходзілі», — успамінае Алена.

Пры пакупцы $ 15 000 за кватэру Алена заплаціла са сваіх зберажэнняў. На яшчэ $ 10 000 узялі крэдыт. Яго дагэтуль выплачваюць — па $ 100 у месяц. Каб адкласці на кватэру, Алена эканоміла на манікюры і ездзіла зайцам. Прадалі кватэру даражэй на $ 20 000 — за $ 45 000. Прадавалі яе па даверанасці. Каб зрабіць даверанасць, зрабіць пашпарт дзіцяці, прапісаць і выпісаць іх з кватэры, трэба было прыехаць як мінімум двойчы.

Перад паездкай у Гродна ў першы раз пасля доўгага перапынку ў два гады Алена хвалявалася і дрэнна спала. «Былі думкі пра тое, што могуць затрымаць, і не хацелася пакідаць нашу дачку, якой было каля года, на доўгі час без мяне», — распавяла яна. У першы раз тэлефон яе быў цалкам «чысты». Алена сказала, што гэта тэлефон сяброўкі.

«У нас быў план такі, што муж з дзецьмі прывязе мяне на мяжу Друскінінкая, я сяду на ровар і пераеду мяжу на ім. А за мяжой мяне ўжо будзе чакаць машына з кімсьці са сваякоў, каб давесці ў Гродна. Праходжанне мяжы ў бок Гродна заняло 40 хвілін. Усе пытанні з дакументамі я вырашыла Гродна яшчэ за дзве гадзіны. І, не заязджаючы дадому, адразу паехала на мяжу, каб хутчэй вярнуцца да дзяцей».

Як правіла, людзей, якія працяглы тэрмін пражываюць не ў краіне, чакае гутарка з памежнікам альбо сілавіком у грамадзянскім. Апытанне і агляд асабістых рэчаў заняў каля 15 хвілін. «Першы раз страшна. Калі едзеш, то ўжо думаеш, што цябе катаваць там будуць. А другі раз ужо ведаеш, як яны апытваюць. «Дзе працуеце? Дзе муж працуе? Як доўга вы знаходзіцеся не ў Беларусі?», — пералічвае Алена. У яе ёсць алібі - дэкрэтны адпачынак, «няма да чаго прычапіцца». «Ну, ясна», — перадае Алена сілавіка.

Другі раз Алена проста не брала з сабой тэлефон. «Ветлівыя і добразычлівыя» памежнікі шукалі яго, але пры сабе ў яе быў толькі заплечнік з тэрмасам, шакаладкай і арэшкамі. Іх усё прыйшлося адкрыць і паказаць, што там нічога няма і гэта не замаскіраваны тэлефон. «Не мог паверыць, што я без яго еду».

Назад праходжанне мяжы заняло каля паўтары гадзіны з-за павольнай працы літоўскага боку. На апытанне на зваротнай дарозе не адводзілі.

Кватэру прадалі своечасова, лічыць Алена. Чалавек, на якога аформілі Даверанасць, сеў у СІЗА.

Грошы з Беларусі не вывозілі — уклалі ў бізнэс. Муж Алены сказаў, што абзаводзіцца нерухомасцю не час. Паабяцаў купіць яе, калі будуць грошы. «Але ён мне абяцаў: «Як што — я магу табе іх вярнуць», — смяецца Алена. Яна хоча нерухомасць у новай краіне, але таксама сумняваецца.

 — Не ведаю, што заўтра будзе. Ці не пачнецца тут вайна, ці не паедзем мы далей? Хоць я ўжо не хачу пераязджаць. Чым даўжэй тут жывеш, тым больш разумееш, што тут у цябе ўжо кола такіх зносін, якое не хочаш мяняць на тое. Нават наш клуб, дзе мы бегаем, — мне так становіцца гэта блізка. Там другі яшчэ клуб, і ўсякія … тры з паловай гады мы тут. Ужо ў цябе больш гэтае кола зносін, адносіны становяцца каштоўней тут, чым там.

І наогул, гэты горад, здаецца, зусім недалёка ад Гродна, але тут для жыцця веладарожкі, парк, мне так зручна тут. Прыйдзеш у ужонд (мясцовае ўпраўленне — Hrodna.life) — да цябе нармальна ставяцца, у садок прыйдзеш — да цябе там па-чалавечы ставяцца. І ў гэтых усіх ужондах, ва ўпраўленнях табе ўсміхаюцца, дапамагаюць, а не наадварот.

Алене цяжка было ўсведамляць, што кватэра прададзеная, атрымана $ 40 000, але каб купіць яе на новым месцы, трэба ў тры разы больш. У працы з псіхолагам яна зразумела, што тая кватэра цяпер больш патрэбная іншаму чалавеку. Столькі эканоміць, як для папярэдняй, яна больш не плануе. Хоча больш укладваць у сябе, у развіццё. Вывучыць англійскую, папрацаваць з псіхолагам, заняцца курсамі па ёзе, схадзіць да касметолага. Але дом таксама хочацца.

«Ведаеш, жыццё такое непрадказальнае, аказваецца. Здавалася, вось, кватэра, значыць, усё, і, значыць, жыццё ўжо такое стабільнае стане. Будзем хадзіць у школу побач, у дзіцячы сад побач. І вось дзеці прама вось у гэты ўніверсітэт будуць хадзіць. А тут жыццё — чык-чык-чык — памянялася. Муж хоча ў іншую краіну пераехаць. Яму не падабаецца тут клімат. І ўжо не плануеш так далёка. Вось дзіцячы садок тут, школа можа быць першы год там, а што далей, не ведаеш».

На кватэры страцілі траціну укладанняў

Сям’я Алеся і Міхаліны жыла ў трошцы на 90 м у цэнтры горада. Яе «голую» купілі ў канцы 2014 года за $ 87 500. За дзевяць гадоў у яе ўклалі яшчэ прыкладна $ 40 000 — зрабілі рамонт па дызайн-праекце і абсталявалі кабінет на балконе. І - з’ехалі.

Пра такі варыянт у сям'і падумвалі з пачаткам рэпрэсій у 2020 годзе. Рашэнне прыйшло, як пачалася вайна. Пазней праз тры месяцы нявызначанасці Польшча стала месцам іх жыхарства.

З нерухомасцю ў Беларусі расставаліся паступова. Спачатку сям’я ў снежні 2022 года прадала кватэру, якую рыхтавала для дзяцей. Здаваць кватэры ў Гродне не планавалі. Плацілі 150 рублёў камуналкі ў месяц і падатак на нерухомасць — 120 рублёў у год. Тарыфы маглі вырасці праз тое, што пара не занятая ў эканоміцы Беларусі.

Пазней задумаліся аб куплі жылля ў Польшчы — не хацелася столькі марнаваць на арэнду і мець «сваё гняздзечка». Пара паглядзела на цэны нерухомасці, прыкінула свабодныя грошы, прыкінула патрэбную дзецям прастору — і зразумела, што для куплі камфортнага жылля прыйдзецца адмовіцца ад ідэі захаваць гродзенскую трошку.

Кватэру выставілі на продаж у красавіку 2023 года. «Рыэлтар кажа: «Ну што? Яна, вядома, стаіць там, умоўна, $ 130 000. Але за гэтыя грошы цяпер можна купіць дом з мэбляй». Выставілі за $ 110 000. За паўгода не атрымалі ніводнага званка. «Разумееш, усе сталі з’язджаць, і ўсе прадаюць кватэры. Акрамя таго, ну хто іх будзе купляць тут? Няма перспектыў у гэтай краіне», — лічыць Алесь.

Цану паступова зніжалі, зніжалі, і дайшлі да $ 80 000. Так з’явіўся першы пакупнік. Вырашыў купіць да снежня — каб Новы год ужо сустрэць у новай кватэры.

У Беларусь Алесь паехаў упершыню за год «на свой страх і рызыку». Ехаць яму было «стромна» — яму гэта пагражала пераследам. У жніўні 2020 года ён рабіў данаты арганізацыям, якія пазней прызналі экстрэмісцкімі фармаваннямі. У пачатку 2023 года некаторым яго знаёмым давялося выплаціць кампенсацыю дзяржаве. «Сур'ёзная» сума пагражала і Алесю. Але ён не зрабіў даверанасць у Беларусі, таму павінен быў прадаваць кватэру асабіста. Кліент быў гатовы і пачакаць. Тым больш, што Алесь захварэў. «Але ў выніку з-за таго, што я моцна хваляваўся, я падумаў, што я проста не дажыву да гэтых 20-х чыслаў [снежня]». Бліжэй да свята абяцалі быць доўгія чэргі.

Спачатку ён думаў паехаць у Беларусь праз Стамбул і Маскву — на расійска-беларускай мяжы не правяраюць. Але натхніўся прыкладам сябра-айцішніка, які быў «данатарам» і «гуляў па нядзелях» і вярнуўся ў Беларусь, каб зрабіць пашпарт дзіцяці. Ён праехаў «без праблем» і прабыў два тыдні. Гэта дало Алесю ўпэўненасць і ён паехаў праз закрытыя пункты пропуску ў Беларусь праз Літву.

Перасячэнне мяжы ў пункце пропуску «Беняконі» прайшло «максімальна гладка». Сям’я ехала ўлегцы. Допытаў ім не ладзілі, тэхніку не правяралі. Алесь звярнуў увагу, што і мытнікі, і памежнікі былі маладыя і даволі ветлівыя. Дарога заняла гадзін 10. З іх тры з паловай гадзіны сям’я прастаяла на мяжы. Што рабіць, калі ўсё пойдзе не па плане, у сям'і не абмаўлялі.

«Я нават не моцна магу ўявіць, які гэта можа быць план, калі цябе ўжо затрымалі. Не ведаю, па сітуацыі трэба было б неяк дзейнічаць. Адвакатаў ужо ніякіх даўно няма. Ну і я больш баяўся, калі шчыра, не затрымання, а што мне прад’явяць данаты, за якія я павінен адкупіцца», — распавёў Алесь.

Перад дарогай сям’я пачысціла дэвайсы. Перш за ўсё, выдалілі спасылкі на «экстрэмісцкія сайты» тыпу «Зеркало». Пачысцілі гісторыю перапісак адзін з адным і з некаторымі сябрамі. Выйшлі з некаторых суполак. Выдаляць акаўнт у Telegram Алесь не стаў. Сацсеткі ж былі пачышчаныя яшчэ ў 2021 годзе ў Беларусі.

У Беларусі сям’я прабыла тры дні, у якія разабрала ўсё нажытае, што не паспелі вывезці, і зрабіла дакументы. Алесь правёў іх «у каматозе» ад стрэсу, прастуды і пахмелля пасля сустрэчы з сябрамі. «У мяне было такое адчуванне — наогул, пофігу на ўсё. Па-першае, я вельмі баяўся, што на мяжы нешта здарыцца. Мне страхі распавядалі, што «Ой, тое, што ты перасёк мяжу, гэта яшчэ ладна. Мы ведаем выпадкі, калі мяжу перасякаюць, а на наступны дзень да цябе дадому «Дзынь-Дзынь!». Па-другое, я вельмі моцна хварэў. У мяне проста соплі ручаём, Міхалінка мне гэтыя соплі проста не паспявала падпіраць».

Акрамя іншых інстанцый, Алесю давялося заехаць у «логава» — у РАУС і ў ваенкамат. «Пофігу, я на харызме залятаю: «Так, туды? Які кабінет? Давайце».

Сям’я адведала самых блізкіх сяброў, у 10 раніцы трэцяга дня вырашыла пытанні з БТІ і ў 12 ўжо выехала назад. Дарога назад прайшла «яшчэ больш гладка».

У кватэры пакінулі практычна ўсё, акрамя вывезенага за два гады гардэроба і каштоўных для дзяцей рэчаў, пакінутых бацькам. Затое павезлі сямейную калекцыю зебр: малодшая дачка аднойчы назвала Міхаліну «зебрай» — так яны і пачалі іх збіраць.

 — Пару дзён таму ў мяне пачалася практычна панічная атака. Проста пачуццё жалю да таго, што гэта цяпер не мая кватэра, і там жывуць чужыя людзі. Мы як бамжы, у нас няма свайго жылля. Бл*дзь, нам па 40 гадоў, і мы дажыліся да таго, што ў нас няма свайго жылля, — перажывае Алесь.

Міхаліна ж кажа, што і з уласным жыллём пакуль не адчувае Беласток домам. Ёй не хапае бацькоў, радні - асабліва ў зімовы час і на святах. «Я тут сябе адчуваю вельмі моцна самотна. У мяне тут ёсць новыя сябры, але няма старых, з якімі я сябрую 20 гадоў. І яны не прыедуць да мяне ў госці. І я адчуваю, што частка мяне… замарожаная або страчаная. Я — дрэва без каранёў». Сям’я «ў глыбіні душы» спадзяецца вярнуцца і праз 10 гадоў. Але тады прыйдзецца адмовіцца ад магчымасці бачыць дзяцей пры любой магчымасці - Алесь і Міхаліна мяркуюць, што як раз для іх Польшча стане домам. «Атрымліваецца, вярнуўшыся, я разарву роднасныя сувязі са сваімі дзецьмі», — задумваецца Міхаліна.

Грошы вывозілі часткамі і дэкларавалі. Грошы за продаж абедзвюх кватэр перавялі ў злотыя і паклалі ў банк пад 5%. Іх плануюць укласці ў куплю дома і яго рамонт. Ён будзе на 140 квадратных метраў і з участкам у 250 квадратных метраў. Сям’я ўжо прыкідвае, якія кветкі пасадзіць і дзе будзе стаяць мангал. Міхаліна спадзяецца на суседзяў-беларусаў.

Чытайце таксама: «У Беларусі спакайней на вуліцах». Якую нерухомасць і чаму купляюць у Гродне замежнікі