Тое, што гродзенскія цыгарэты можна купіць ці не ва ўсіх краінах Заходняй Еўропы — сакрэт Палішынеля. Але як яны туды трапляюць? Як сталі лідарам сярод кантрабандных тавараў? І колькі сёння можа зарабіць звычайны кантрабандыст? Hrodna.life пагутарыў з Алегам, Максімам і Янэкам, якія добра памятаюць, як развіваўся кантрабандны бізнес на памежжы.

Вазілі спірт і… рыдлёўкі

Цыгарэты не адразу сталі асноўным памежным таварам. У 90-х з Беларусі ў Польшчу часцей за ўсё вазілі спірт, а да яго — самыя розныя тавары: рыдлёўкі, гумовыя боты, золата са срэбрам ды медзь з алюмініям. Адтуль вазілі, напрыклад, яблыкі. А вось беларускія цыгарэты тады яшчэ не мелі за мяжой такой шалёнай папулярнасці.

Але каньюнктура змяняецца. І так на змену спірту і металам прыйшлі цыгарэты і паліва. А тавары ўжо вязуць не ў Польшчу, а наадварот.

Крамы для кантрабандыстаў

У Гродне дастаткова аптовых крамаў, якія гандлююць цыгарэтамі па 24 гадзіны ў суткі. Ёсць і дробныя гандляры, але ў іх сваё кола кліентаў і дадатковая рэклама ім не патрэбна. Алег кажа, што калі ў такіх крамах нехта купляе 5−10 карабоў «Фэста» ці «Мінска», то прадавец зусім не здзівіцца. Наадварот, пры яшчэ большых аб’ёмах можа прапанаваць зніжку.

Візы па 500 еўра

Да 2010−11 гадоў атрымаць доўгатэрміновую візу было складана. Толькі з’яўленне візы «па закупы» значна спрасціла справу. Раней тыя, хто не меў сваякоў у Польшчы, маглі заплаціць за візу «пад ключ» нават 300−500 еўра.

Алег кажа, што гэтыя грошы можна было хутка адпрацаваць. Штрафы былі не такія вялікія як зараз, а праехаць мяжу было прасцей.

Не больш за «норму»

Хоць цыгарэты ў ЕС з Беларусі патрапляюць рознымі шляхамі, аўтамабільны шлях для шэраговых грамадзян Алег лічыць самым папулярным. Але не самым вялікім па колькасці.

Каб не рызыкаваць аўтамабілем, большасць кантрабандыстаў вазілі не больш за «норму»: не 2 пачкі, як сёння, і не 10, як можна было раней, а столькі, каб не перавысыць норму, пасля якой, акрамя штрафа, канфіскоўваюць аўтамабіль. Раней гэта было 50 блокаў - адзін кораб, потым стала 40 блокаў.

Папяццот

Максімум, які можна было зарабіць з аднаго блока цыгарэт — 15 долараў, прынамсі на памяці Алега. Гэта было ў непрацяглы перыяд, калі ў Беларусі моцна прасеў курс рубля. Так, вазіўшы па 40 блокаў, з адной паспяховай паездкі можна было зарабіць 500 долараў.

Такі перыяд доўжыўся некалькі месяцаў і частка яго выпадала на часы абмежавання паездак раз на 5 дзён. Самы вялікі штарф за такую колькасць цыгарэт тады складаў каля 1000 долараў. Звычайна, па словах Алега, заробак быў меншы — 7−10 долараў з блока.

Штрафы — як падаткі

Не патрапляць на штрафы — немагчыма. Хіба што, калі ты пачынаючы кантрабандыст і ў цябе чыстая біяграфія, цябе ніхто не ведае — тады можна пэўны час ездзіць бяспечна. Але гэта латарэя. Нехта можа адпрацаваць год, нехта крыху больш, але можна патрапіць на штраф і з першага разу.

Тыя, хто працуе на сталай аснове, да штрафаў ставяцца як да сплаты падаткаў. Часам можна пайсці ў мінус. Можна працаваць два-тры месяцы ў плюс, а потым за адзін месяц заплаціць два-тры штрафы. Атрымаецца, што нічога не зарабіў.

Акрамя цвярозага разліку і добрых схованак, вялікую ролю грае выпадак. Нехта паспяхова праязджае мяжу 5−10 разоў у месяц цягам году і толькі 2−3 разы трапляецца. А нехта ці не ўвесь год працуе на штрафы і ў выніку сыходзіць з бізнесу. Асаблівасць у тым, што дзейнічае нарастаючы каэфіцыент: кожны наступны штраф большы за папярэдні.

Гэта проста «бомба»

Сёння нехта возіць 5−10 блокаў, іншы 25−30, але ўжо больш за 40 бяруць нямногія. Настолькі моцна загружаныя машыны называюць «бомбамі» — яны дакладна падлягаюць канфіскацыі. Але такіх аўто няшмат, запэўнівае Алег. Добра схаваць больш за 50 блокаў (1 кораб) у аўтамабіль, нават перароблены, вельмі складана. Так рызыкаваць могуць толькі тыя, у каго ёсць «падушка бяспекі».

Літоўцы з фантазіяй

Перарабіць аўтамабіль можна не толькі ў Беларусі, але і ў самой Польшчы. Але, па словах Алега, найлепшыя спецыялісты ў гэтым — літоўцы. Робяць якасна і фантазія працуе. Кошт пераробкі можа дасягаць 1500−2000 еўра.

Большасць, па словах Алега, спраўляюцца сваімі сіламі. «Там-сям зробяць дадатковыя дзіркі. Нешта падрэжуць, выкінуць шумаізаляцыю ці яшчэ што

Але калі машына патрапіць на сканер ці будзе працаваць вопытны сабака — ніякія схованкі не дапамогуць".

Працавалі цэлымі «фірмамі»

Гродзенец Максім у 2007−2008 гадах працаваў кіроўцам: завозіў аўто на «ўпакоўку», дзе яго пакавалі цыгарэтамі. За гэта плацілі 25−30 долараў, у залежнасці ад складанасці працы.

Потым трэба было забраць аўтамабіль і ў патрэбны дзень завесці цыгарэты ў Польшчу. За адзін рэйс плацілі 30 долараў. Калі машына трапляла на штраф — усе выдаткі браў на сябе ўласнік.

На «фірме», дзе працаваў Максім, «дырэктар» адкрываў візы сваім кіроўцам. А пазней распрадаў усе машыны, згарнуў справу і наладзіў у Гродне легальны бізнес. Максім ведае нямала прыкладаў, калі сённяшнія бізнесоўцы зараблялі стартавы капітал на кантрабандзе.

Чэргі бываюць, калі працуе «добрая» змена

Як цыгарэты даязджаюць да Англіі і Іспаніі, распавёў Янэк, былы кантрабандыст з Беластока.

Далей у Заходнюю Еўропу едзе большасць цыгарэт з Беларусі, Украіны і Расіі. Тыя, хто возіць больш за 5−10 блокаў, прадаюць іх аптавікам, а тыя ўжо або самі вязуць далей углыб Еўропы, або зноў жа па аптовых цэнах перапрадаюць тым, хто вязе. Такі пасрэднік пры перапродажы зарабляе 1−2 долара з блока.

Сам Ян некалькі год вазіў цыгарэты з Беларусі. «Мой сябра працаваў мытнікам, таму я заўжды меў інфармацыю, калі лепей ехаць, а калі лепей затрымацца ў Беларусі і пачакаць». Аднойчы, каб дачакацца «добрай» змены, давялося затрымацца ў Гродне больш за суткі.

У такім рытме Янэк працаваў каля трох год, пакуль не патрапіў у рукі беларускіх мытнікаў. На радзіму давялося вяртацца пешшу. Затое сярэднямесячны заробак у той перыяд быў 1500−2000 долараў.

Янэк сцвярджае, што чэргі на беларуска-польскай мяжы ў буднія дні бываюць толькі, калі на польскім баку працуе больш-менш «добрая» змена. Калі змена дрэнная, ды яшчэ працуюць «чорныя» [мытнікі] з сабакам, чэргаў не будзе. Тады едуць або навічкі, або тыя, хто кантрабандай не займаецца.

Рынак перанасыціўся — цэны ўпалі

Часам цэны цыгарэт на чорным рынку падалі - з-за перанасычанасці рынку. Калі праз нейкую мяжу, няважна польскую ці літоўскую, паспяхова праязджалі 5−10 фур з цыгарэтамі, або праязджаў састаў па чыгунцы, цэны пачыналі падаць. Людзей, якія працуюць такімі сур’ёзнымі аб’ёмамі, Янэк не ведае. Кажа толькі, што і ў Польшчы, і ў Літве ёсць месцы, дзе можна оптам набыць кантрабандныя цыгарэты ў карабах. Гэта акурат той тавар, які ехаў у фурах або цягніках.

Англія — самы папулярны накірунак

Пасля фіяска на беларуска-польскай мяжы, Янэк не пажадаў завяршаць «кар'еру», але вырашыў змяніць накірунак. Ён набыў іншы аўтамабіль і перарабіў яго ў Польшчы за 9000 тысяч злотых — больш 2000 еўра. На ім Янэк планаваў вазіць цыгарэты з Польшчы ў Англію, але ўжо на першай спробе яго затрымалі…

Янэк тлумачыць, што Англія — самы папулярны накірунак, бо на гэтым кірунку можна зарабіць найбольш. Гэтак, у 2016 годзе BBC паведамляла, што ў Вялікабрытанію трапляе ажно 12% усіх кантрабандных цыгарэт з Беларусі.

Перавезці праз мяжу — не апошні крок

Для беларускіх кантрабандыстаў перавоз цыгарэт праз мяжу звычайна з’яўляецца апошнім крокам — далей цыгарэты вязуць палякі ці літоўцы. Але, хаця межаў у Еўрасаюзе няма, гэты шлях няпросты. Гэтак, у ваколіцах Аўгустова польскія памежнікі і мытнікі рэгулярна спыняюць літоўскія бусы, поўныя цыгарэт. На дарогах Падляшша таксама нярэдка спыняюць легкавыя аўто мясцовых жыхароў з багажнікамі поўнымі цыгарэт без польскіх акцыз. Звычайна пасля праверкі ў гаражах і дамах гэтых людзей знаходзяць вялікія партыі тавару.

Гэтак, 20 чэрвеня памежнікі затрымалі ў Беластоку BMW мясцовага жыхара: у аўто былі 1400 пачак цыгарэт. Дома ў кіроўццы знайшлі яшчэ 10 000 пачак, а таксама 335 літраў кантрабанднага дызеля. Такія затрыманні параўнальна дробных перакупшчыкаў - звычайная справа на памежжы.