Каму патрэбна беларуская мова ў Гродне: перамогі і паразы ТБМ

У 2019-м споўнілася 30 гадоў з часу заснавання «Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны». Як змянілася моўная прастора за гэты час? Што атрымалася зрабіць для абароны роўнасці беларускай мовы на Гродзеншчыне, а што так і засталося памкненнем? Пра гэта расказалі Hrodna.life гродзенцы, якія прадстаўляюць таварыства.

Перамогі для мовы

• Беларускамоўныя класы ў 32 і 34 школах (акрамя 2019). На пачатку 90-х у Гродне было 28 школаў з выкладаннем на беларускай мове. Пасля іх колькасць знізілася да 0, і толькі 10 гадоў таму ў Гродне зноў з’явілася магчымасць навучаць дзетак па-беларуску
• Тры садкі з беларускамоўнымі групамі выхавання (№ 45, 65, 83)
• Квіткі на праезд на беларускай мове. Таравыства апратэставала спробу перавесці праязныя дакументы ў Гродне на рускую мову
• Штогадовая беларуская дыктоўка ў Гродне супольна з гарадскімі грамадскімі пляцоўкамі

• Беларускамоўнае афармленне (дубляванне шыльдаў) пры ўваходах у дзяржаўныя ўстановы культуры (кінатэатры, дамы моладзі і г. д.). Суды і пракуратура адмовіліся мяняць ці дубляваць свае шыльды
• Цэнтральны надпіс на мурале ў Слоніме па-беларуску. Мурал прысвечаны Дню беларускага пісьменства і размешчаны ў цэнтры горада, але першапачаткова ўлады планавалі зрабіць яго цалкам на рускай мове
• Фэст беларускай мовы і паэзіі ў вёсцы Зачэпічы. Адбываецца штогод 8 верасня з ініцыятывы старшыні раённай арганізацыі ТБМ і з падтрымкай мясцовых уладаў. Усталяваны памятны знак тром заходнебеларускім паэтам, якія жылі там (Пятрусь Граніт, Васіль Струмень, Герасім Прамень), у гонар аднаго з іх названа вуліца, на доме вісіць памятная шыльда
• Памятныя знакі паўстанцам 1863−1864 гг. Супольна з іншымі актывістамі ў Гродзенскай вобласці ўсталявана не менш за 10 крыжоў
• Памятны знак аўтару беларускага гімна «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» Макару Краўцову (Касцевічу). Валун з шыльдай усталяваны на радзіме паэтаў Макара Краўцова і Міхася Васілька (Касцевіча), у вёсцы Баброўня, супольна з іншымі арганізацыямі
• Памятная шыльда на доме, дзе жыў пісьменнік Аляксей Карпюк, які 20 гадоў быў старшынёй гродзенскага аддзялення Саюза пісьменнікаў і шмат зрабіў для горада і нашай краіны

• Помнік на магіле Антона Валынчыка, кампазітара і харавога дырыжора, шчырага беларускага патрыёта. Таксама ў яго гонар усталявалі памятную шыльду на будынку Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта па вул. Дзяржынскага
• Памятны знак Яўхіму Карскаму, заснавальніку беларускага навуковага мовазнаўства і літаратуразнаўства, у вёсцы Коматава. Акадэмік меў там лецішча, працаваў. Камень з шыльдай, прысвечанай яму, у вёсцы Мігова
• Штогадовыя ўзнагароды для вучняў старэйшых класаў - пераможцаў абласной алімпіяды па беларускай мове. Таварыства заахвочвае іх падарункамі цягам блізу 10 гадоў
• Сустрэчы гродзенскіх школьнікаў з творцамі з Саюза беларускіх пісьменнікаў (недзяржаўнага). Чыноўнікі, якія прысутнічалі, таксама былі ў захапленні
• Беларуская мова на шыльдах у гродзенскім заапарку. Пакуль перакладзеныя толькі папераджальныя надпісы і секцыйныя шыльды, у планах — апісанне жывёл
• Штогод некалькі дзясяткаў літаратурных і мастацкіх мерапрыемстваў у падтрымку беларускай мовы. У 2019 г. пачалі ладзіць беларускамоўныя экскурсіі для дзяцей і дарослых

Паразы для мовы

• Вонкавыя і ўнутраныя шыльды на будынках сілавых ведамстваў, паліклінік ды іншых дзяржаўных устаноў. З канца 90-х ТБМ піша скаргі ў пракуратуру, МУС, аблвыканкам на адсутнасць на іх беларускай мовы
• Пешаходная плітка міжваеннага часу і дарэвалюцыйная плітка Ашкеназі з вуліц Ажэшкі, Сацыялістычнай, Савецкай, у Новым Свеце. ТБМ дамагалася, каб пасля рэканструкцыі вуліц яна не знікла, а была экспанаваная, фіксавалі месцы, дзе яна засталася. Плітку выставілі каля помніку Сакалоўскаму, але цяжкая тэхніка яе пашкодзіла. Некаторыя пліткі, не самыя захаваныя, усё ж змясцілі перад уваходам у Новы замак, але пераважная частка знікла.

• Музей Васіля Быкава ў Гродне. Спачатку гарадскія ўлады абяцалі знайсці для музея новае памяшканне, але ў 2019 годзе яго зачынілі, а багатую экспазіцыю змясцілі ў музей Максіма Багдановіча. Музей Быкава быў створаны на грамадскіх пачатках і праіснаваў 20 гадоў - крыху менш часу, чым пісьменнік жыў і працаваў у Гродне
• Вуліца Васіля Быкава. Чыноўнікі абяцалі назваць імем Быкава аб’язную дарогу ад Новага маста да Ласосна, але абяцанне не здзейснілі
• Памятная шыльда Васілю Быкаву ў Гродне ў цэнтры горада за грамадскія сродкі. Адказу ад уладаў няма
• Беларускамоўная гімназія ў Гродне. На цяперашні час у горадзе няма нават цалкам беларускамоўнай школы
• Беларускамоўны ліцэй. 25 гадоў таму ў Гродне пры 27-й школе існавала філія Беларускага гуманітарнага адукацыйна-культурнага цэнтра — добрая база для беларускамоўнага ліцэя. Але адбылася рэарганізацыя школы і беларускіх ліцэйных класаў
• Пашырэнне выкладання на беларускай мове ў ГрДУ імя Купалы, стварэнне беларускамоўных патокаў. Звароты ў Мінадукацыі і да гарадскіх уладаў не далі плёну
• Выкладанне геаграфіі і гісторыі Беларусі на беларускай мове. Заахвочванне настаўнікаў на выкладанне па-беларуску у агульнаадукацыйных школах — грашыма ці баламі. Мінадукацыі адказала адмоўна

• Звароты ў Валкавыскі мясакамбінат, малаказавод з просьбай аб беларускай мове ў афармленні прадукцыі. Адказу не было

«У нас жа дзвюхмоўе»

«Мы хацелі б, каб улады — абласныя, раённыя, гарадскія — да беларускай мовы ставіліся сапраўды як да дзяржаўнай і выкарыстоўвалі яе так, як належыць дзяржаўнай мове, у паўсядзённым жыцці. Мы існуем, каб беларуская мова была распаўсюджаная ва ўсіх сферах жыцця», — патлумачыў кіраўнік абласной філіі ТБМ Віктар Парфёненка.

«Пачыналася ўсё з таго, што мы спрабавалі ўсялякімі спосабамі захаваць той статус мовы, які існаваў яшчэ ў пачатку 90-х, калі ўсе шыльды і ўнутранае і вонкавае афармленне ўстаноў было па-беларуску. Пісалі скаргі, звароты, але заўсёды, як мантра для чыноўнікаў было: „У нас жа дзвюхмоўе“».

Штогод таварыства робіць шмат пісьмовых і вусных зваротаў да чыноўнікаў у абарону беларускай мовы ў Гродне і вобласці, але, як прызналіся і Аляксей Пяткевіч, які шмат год кіраваў гарадской арганізацыяй ТБМ, і Віктар Парфёненка, — станоўчых вынікаў мала. Арганізацыі патрэбны свежы струмень ідэй і больш моладзі ў шэрагах — тады, магчыма, будзе больш плёну ў змаганні за належнае месца для беларускай мовы ў беларускай грамадскай прасторы.

Што можна зрабіць, каб перамог было больш

Калі вы імкнецеся дасканала авалодаць беларускай мовай, карыстацца ёю штодзень і дапамагаць у гэтым іншым; прапагандаваць беларускамоўныя выданні і кнігі, беларускамоўную адукацыю; клапаціцца пра захаванне і вывучэнне мясцовых гаворак, тэрміналогіі, павышэнне культуры пісьмовай і вуснай мовы ў грамадскіх сферах жыцця — час стаць сябрам ТБМ.

Ім можа стаць любы чалавек, старэйшы за 16 гадоў, які прызнае мэты і задачы ТБМ і спрыяе іх ажыццяўленню. Юнакі і дзяўчаты, маладзейшыя за 16 гадоў, могуць аб’ядноўвацца ў юнацкія секцыі ТБМ. Каб стаць сябрам арганізацыі, трэба напісаць заяву паводле ўзору, які ёсць на сайце таварыства. Заява падаецца да гарадской арганізацыі, ці раённай, калі ёсць, або непасрэдна ў цэнтральны офіс электронным спосабам. Таксама сябры арганізацыі штогод сплочваюць унёскі, памер якіх залежыць ад сацыяльнага статусу.