«Праз 80 гадоў Раіса зноў ідзе па родным горадзе». Гісторыя гродзенкі, якую вывезлі ў Новасібірск

Пра Раісу Любавіцкую мы маглі б ніколі і не пачуць, калі б не апублікавалі на сайце старыя фатаграфіі гродзенкі Ірэны Кідзюн. Праз некалькі гадзін пасля публікацыі матэрыялу нам напісала Наталля Л. з Новасібірска. Яна выпадкова ўбачыла навіну і на некалькіх здымках пазнала сваю знаёмую, якая нарадзілася і жыла да вайны ў Гродне, але была сасланая савецкай уладай углыб Расіі. У родны горад жанчына так і не вярнулася.

Сем'і пазнаёміліся ў эшалоне па шляху ў Новасібірск.

Здавалася, гэта нейкі жарт: дзе Новасібірск, а дзе Гродна? Ды і прайшло ўжо больш за 50 гадоў. Але ў эпоху інтэрнэту магчыма ўсё. Наталля сама здзівілася такому супадзенню, бо да гэтага моманту яна пра існаванне нашага сайта і не здагадвалася.

«Мабыць, гэта лёс. Я выпадкова ўбачыла ў „Яндэкс.Дзэн“ артыкул пра Гродна. Адкрыла спасылку, а там старыя фатаграфіі, на якіх убачыла Раісу Любавіцкую. Гэтую жанчыну я ведала ў дзяцінстве. Яна разам з маімі сваякамі ехала ў эшалоне ў Новасібірск. Усе разам з Кіева. Раіса з мамай Соф’яй Іванаўнай і яе мужам Фрыдрыхам. Так нашы сем'і і пазнаёміліся, а ўжо ў Новасібірску былі вельмі блізкія, дапамагалі адзін аднаму».

Пасля вайны апынулася ў прытулку

Наталля распавядае, што Раіса Любавіцкая нарадзілася ў Гродне, як мяркуецца, у 1914 годзе. Яе бацькі - Соф’я і Мікалай Любавіцкія.

«Бацька Раісы памёр рана, магчыма, загінуў у пачатку Першай сусветнай. Пасля смерці мужа Соф’я Іванаўна другі раз выйшла замуж. І мабыць падчас савецка-польскай вайны (1919−21 гг.) з мужам была вымушана з’ехаць з Гродна на тэрыторыю СССР, а дачка Раіса засталася на тэрыторыі Польшчы. З’ехаўшы з Гродна, маці не падазравала, што новая мяжа разлучыць іх з дачкой на доўгія гады. У Польшчы маленькая Раіса хутчэй за ўсё спачатку жыла ў сваякоў, а пазней трапіла ў прытулак», — распавядае Наталля.

Раіса Любавіцкая ідзе па цэнтры Гродна, 1930-я гг. Фота з альбома Ірэны Кідзюн.
Фотаздымак Раісы Любавіцкай з альбома Ірэны Кідзюн. 1930-я гг.
Раіса Любавіцкая ідзе па цэнтры Гродна, 1930-я гг. Фота з альбома Ірэны Кідзюн.

Гродно и гродненцы: публикуем очередной фотоархив горожан 1930−40-х годов


Муж знік без звестак

Спытаць Ірэну Кідзюн пра Раісу мы не змаглі: 15 кастрычніка гродзенка пасля працяглай хваробы памерла. Ёй было 92 гады. У альбоме Ірэны мы і знайшлі фатаграфіі Раісы Любавіцкай, на здымках яна была з гімназісткамі і падчас прагулкі ў цэнтры Гродна. Магчыма, фатаграфіі належалі Марысі Кідзюн, сястры Ірэны, бо ў Новасібірску Наталля знайшла ў фотаздымках Раісы здымак менавіта Марысі.

«Пра гімназію я не ведаю, але Раіса ў Гродне стала актрысай. Яна выйшла замуж за опернага спевака ў тэатры. У іх нарадзіўся хлопчык, які рана памёр. Раіса і сама стала хварэць, у яе былі праблема з лёгкімі. Пра прафесію актрысы дзяўчыне прыйшлося забыць.
Пасля прыходу саветаў у Гродна ў 1939 годзе яе муж быў арыштаваны і прапаў без вестак. Больш яны не бачыліся», — дадае Наталля.

Раіса Любавіцкая з мужам і яго сястрой. Гродна, 1930-я гг. Фота з Новасібірска.
Раіса Любавіцкая. Гродна, 1930-я гг. Фота з Новасібірска.
Раіса Любавіцкая з сяброўкай. Гродна, 1930-я гг. Фота з Новасібірска.

Выслалі на спецпасяленне

У 1940 годзе Раіса атрымала дазвол на выезд з Заходняй Беларусі і з’ехала да сваёй маці, якая на той момант была з мужам у Кіеве. Там яны былі пад акупацыяй і ўвесну 1946 году разам з іншымі сем’ямі нямецкай нацыянальнасці іх выслалі на спецпасяленне ў Новасібірск.

«Соф'я Іванаўна была беларускай, але замужам за немцам Лендарам. Пасля прыезду ў Новасібірск праз некаторы час ён памёр. Да 1953 года гродзенцы ў Новасібірску знаходзіліся пад наглядам як члены сям'і нямецкай нацыянальнасці. З-за акцэнту ў тэатр Раісу не ўзялі. Яна была вымушаная працаваць вырубшчыцай нарыхтовак на скур-галантарэйнай фабрыцы. Цяжка ўявіць, што гэтай працай займалася тая дзяўчына, якая калісьці грала ў тэатры», — кажа Наталля.

Раіса Любавіцкая ў 16 гадоў. Малюнак зроблены ў Гродне.
Раіса Любавіцкая, каля 50 гадоў. Малюнак зроблены ў Новасібірску.

Гродзенкі былі роднымі людзьмі

У Новасібірску Раіса са сваёй маці Соф’яй Іванаўнай жылі ў старым доме, мелі свой пакой. Нягледзячы на ​​цяжкае жыццё, яны заўсёды былі добрыя да людзей.

«Яны дарылі блізкім знаёмым душэўную цеплыню, клопат і любоў. Мае родныя камунікавалі з імі з моманту знаёмства ў эшалоне. З 1946 года жылі побач. Мая мама вырасла побач з гэтымі выдатнымі жанчынамі, заўсёды лічачы іх роднымі людзьмі, і я з дзяцінства трохі памятаю іх. Адзіны ўспамін пра Раісу: як мы сядзелі ў машыне і яна мяне абдымала. Памятаю трохі яе пакой, дзе яна жыла з мамай Сафіяй Іванаўнай. Усё астатняе пра іх распавядала мне мама», — дадае жанчына.

Раіса Любавіцкая з мамай Соф’яй Іванаўнай. Новасібірск, 1960-я гг.

Засталіся фотаздымкі, кнігі і ўспаміны

Прыблізна ў 1967 годзе памерла Соф’я Іванаўна, а праз два гады пайшла з жыцця і Раіса Мікалаеўна. Пахаваныя гродзенкі поруч на Заельцаўскіх могілках Новасібірска. Наталля стараецца даглядаць магілы.

«Я часта ўспамінаю расповеды сваёй маці пра гэтых жанчын. Яны шмат чыталі і пасля іх у нашай сям'і засталася шмат кніг, а таксама іх сямейныя фатаграфіі, я іх часта разглядаю. Менавіта таму на апублікаваных здымках Ірэны я адразу ж пазнала Раісу Любавіцкую. Сёння пра незвычайны лёс гродзенскіх жанчын у Новасібірску ведаю я і мая сям’я. Войны паламалі іх лёсы, але праз столькі гадоў, мабыць, штосьці прымушае ўспомніць пра іх у родным Гродне».

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024