У Беларусі Света выкладала хімію ў каледжы і працавала ў антыдопінгавай лабараторыі. Зараз яна жыве ў Беластоку і дапамагае школьнікам, што ў апошнія гады пераехалі ў Польшчу, справіцца з хіміяй на польскай мове. Для канала “Тётя Ира разрешила” Света расказала, хто хімія – гэта не толькі выбухі ў лабараторыі ці рознакаляровыя рэакцыі ў прабірках, але і добрыя адзнакі ў школе і карысныя веды для штодзённага жыцця.
Напрыклад, пра тое, што пры атручанні парацэтамолам антыдотам будзе ACC, ацэцілцістэін – самы звычайны лек ад кашлю, а грэйпфрутавы сок прыводзіць да павышэння сістэмнай канцэнтрацыі лекавых прэпаратаў. Таму не трэба піць грэйпфрутавы сок разам з лекамі. Гэта інфармацыя, на думку Светы, здзіўляе і выклікае цікавасць у дарослых і далёкіх ад хімічнай навукі людзей.
Дзеці любяць пахімічыць
Падлеткаў звычайна больш вабіць магчымасць “пахімічыць” у лабараторыі. З уласнага досведу выкладчыцкай працы ў медычным каледжы самай любімай рэакцыяй усіх студэнтаў Света называе сінтэз флуарэсцэіну.
“Гэта субстанцыя свеціцца пры ўльтрафіялетавым святле. У залежнасці ад колькасці рэагентаў яны свяціліся рознымі колерамі ад светла-жоўтага да зялёнага. Суперкласна было, калі лаба праходзіла ўвечары. Мы выключалі святло і ў цёмным пакоі флуарэсцэнцыя яшчэ яскравей выглядае.
“Вучні любілі рабіць здымкі і відэа флуарэсцэнцыі для сваіх сацсетак і прасілі зрабіць рэакцыю па некалькі разоў. Гэта не складана – займае 5-10 хвілін часу для награвання на звычайнай плітцы да 100 °C”.
Рэпетытарствам Света пачала займацца, калі яшчэ сама была школьніцай – дапамагала малодшым рыхтавацца да алімпіяд па біялогіі.
“Потым з калегамі абменьваліся досведам. Зараз праводжу заняткі па хіміі на польскай мове, па польскіх падручніках і праграме. Дапамагаю падрыхтавацца да паступлення ў медыцынскі каледж альбо на хімічны факультэт універсітэта”.
Сінтэз азафарбавальніка:
“Лабараторная рэакцыя. Вучні заўсёды самі яе выконваюць. Праводзіцца пры пакаёвай тэмпературы, альбо на лёдзе пры 0 °C. Сінтэз займае 2-3 хвіліны. У працэсе сінтэзу азафарбавальнік паступова змяняе колер ад светла-жоўтага да чырвонага. Азафарбавальнікі выкарыстоўваюцца для фарбавання тканіны, паперы, гумы, дрэва, пластыкаў, прадуктаў харчавання і лекавых злучэнняў”.
Пачала з гербарыяў
Для Светы хімія і біялогія былі самымі цікавымі прадметамі ў школьнай праграме і самымі цікавымі рэчамі і з’явамі ў навакольным асяроддзі.
“Калі была яшчэ зусім малая, рэзала розныя травы і кветкі на кавалкі, выціскала сок з ягад і розных пладоў, усё гэта змешвала ў гліняным посудзе і рабіла лекавыя сумесі. Падлеткам збірала расліны на гербарыі, рабіла з іх аплікацыі. А ў старэйшым узросце падрабязна чытала падручнікі па біялогіі, дадатковыя матэрыялы для алімпіяд. Прыходзіла ў лабараторыю глядзець у мікраскоп розныя прэпараты, клеткі раслін і жывёл, бактэрыі і грыбы. У старэйшых класах і ўніверсітэце зацікавілася лекавымі прэпаратамі. Чытала англамоўныя артыкулы па тэме, адзначала для сябе, калі выкладчыкі распавядалі цікавыя факты”.
Агонь да столі і чорны дым – бывае і так
Аднойчы працавалі з калегамі і вучнямі ў лабараторыі. Кожны праводзіў свой сінтэз. У адной рэакцыі ў якасці растваральніку выкарыстоўваўся бензол – вельмі гаручае рэчыва. Пры награванні колба ўзарвалася. Шкло разляцелася. Пачаўся вялізарны пажар – агонь да столі і чорны дым. Адна калега хутка зрэагавала. Накінула на вогнішча шклотканіну. Полымя адразу згасла. Потым праветрывалі і прыбіралі лабу.
У сінтэзе было ўсё зроблена без памылак. Гэта выпадак, які немагчыма было прадбачыць, яны здараюцца ў хімічных лабараторыях з-за тэхнічных непаладак альбо пашкоджання посуду. Мы згадваем той выбух са смехам, таму што ўсё скончылася добра і без ахвяр. За гэта трэба дзякаваць прафесіяналізму калегі. Таму хімікам патрэбны не толькі тэарэтычныя веды, але і хуткая рэакцыя ды смеласць.
Хочаш логіку – вучы хімію
На думку Светы, прыгожыя рэакцыя і цікавосткі хіміі магчымы толькі пры добрым тэарэтычным багажы ведаў.
“Хімія – гэта навука, у якой вельмі важныя логіка, веды заканамернасцяў і сістэмнасць. Таму на маіх занятках па хіміі паказваю вучням спосабы вырашэння задач і рэакцый, якія можна прымяніць да любых формул і рэчываў, а не патрабую зубрыць кожную рэакцыю. Трэба ведаць асноўныя формулы і заканамернасці хіміі, тады будзе вельмі лёгка вырашыць любую задачу”.
Рэакцыя “Хімічныя водарасці” з курса калоіднай хіміі
Яе вельмі проста паўтарыць нават у хатніх умовах:
Патрэбен сілікатны клей і неарганічныя крышталі – розныя солі, напрыклад, солі для ваннаў. Такія водарасці могуць вырасці за пару гадзін. Заўсёды цікава для вучняў разгадаць сакрэт фармавання водарасцей (і вы пагугліце і паглядзіце).
Ці можна навучыць любіць хімію?
Задачу зрабіць так, каб усе вучні палюбілі хімію, Света перад сабой не ставіць. Важней – дапамагчы кожнаму і кожнай вырашыць уласныя задачы:
“Самае галоўнае – адразу дакладна вызначыць мэту заняткаў па хіміі. Для кагосьці – гэта павысіць адзнаку ў школе; для кагосьці – паступіць у медычны альбо хімічны ўніверсітэт, каледж; для кагосьці – каб праводзіць практычныя эксперыменты і даследаванні; для кагосьці – алімпіядны рух. Мэта вызначае праграму і сродкі, з якімі будзем працаваць на занятках. Да кожнага вучня трэба знайсці індывідуальны падыход. Зразумець ход яго думак, знайсці, якімі спосабамі лягчэй засвойваецца матэрыял”.
Узнагароды выкладчыцы – дыпломы, адзнакі і душэўныя пасланні вучняў і вучаніц
Вынікамі рэпетытарскай працы Света называе вучнёўскія дыпломы з адзнакай, палепшаныя ацэнкі і паступленні ў каледжы і ўніверсітэты.
“Адна з маіх вучаніц скончыла медычны каледж з адзнакай. Іншы вучань атрымаў матуру з “чырвоным паскам” у Польшчы [школьны атэстат з адзнакай]. Вельмі прыемна атрымліваць падзякі ад вучняў у асабістыя паведамленні. Вельмі каштоўная рэч для мяне запіска – падзяка ад вучаніцы медычнага каледжа. Захоўваю яе да гэтага часу, разам з важнымі дакументамі”.
Што да любові, то, на думку Светы, пачуццям нельга навучыць. Тое, што падабаецца ці не падабаецца, кожны і кожная павінны вырашаць самастойна. “Галоўнае ў жыцці – займацца справай, якая па-сапраўднаму падабаецца і прыносіць пазітыўныя эмоцыі”.
“У мяне былі вучні, якім увогуле не цікава хімія. Мы адразу дамаўляліся на шэраг простых заданняў, якія яны рабілі, каб проста атрымаць мінімальную адзнаку ў школе ці атрымаць залік. На рэпетытарстве ў мяне, у асноўным, вельмі таленавітыя вучні, якіх па-сапраўднаму цікавіць хімія. Альбо вучні, якія паставілі дакладную мэту павысіць адзнаку па хіміі і разабрацца з прабеламі ў школьнай праграме. Рэпетытарства – гэта дадатковыя заняткі, таму не бачу сэнсу прымушаць вучняў. Працую з тымі, каму гэта насамрэч патрэбна”.
