Марыя Мартысевіч - паэтка, перакладчыца. Аўтарка перакладу паэмы Адама Міцкевіча "Гражына" на беларускую мову
Першыя крокі да перакладу «Гражыны» паэтка Марыя Мартысевіч зрабіла 15 гадоў таму. Вярнулася да тэкста толькі зараз. На яе думку, «няпэўныя часы — найлепшыя для такіх праектаў», бо дазваляюць «схавацца» ад рэчаіснасці і адсачыць паралелі паміж гісторыяй і сучаснасцю.
Пра тое, чым новы пераклад адрозніваецца ад папярэдніх і што сама перакладчыца марыць «падарыць» праз яго Беларусі, Марыя расказала для канала «Тётя Ира Разрешила».
«Гражыну ў перакладчыцкай супольнасці доўга лічылі „маёй“. Бо гадоў 15 таму я пераклала ўступ вершаванай аповесці для аднаго выдання, — расказвае Марыя Мартысевіч. — Усе гэтыя гады я мела план аднойчы скончыць пераклад. А няпэўныя часы — акурат пасуюць для такіх праектаў. „Гражына“ — амаль герметычны твор, рэч у сабе. Таму для мяне гэта надзейны схоў ад рэчаіснасці».
Перакладчыца атрымала стыпендыю Gaude Polonia і на паўгода занурылася ў гісторыю філаматаў і філарэтаў, паэтыку ранняга Міцкевіча ды іншыя літаратурныя падзеі ХІХ стагоддзя. На яе думку, усё гэта мала вядома нашаму шырокаму чытачу, таму вартае перавыдання і абнаўлення.
«Дарэчы, „Гражыну“ Міцкевіч таксама пісаў у няпэўны час свайго жыцця. Ён скончыў і выдаў аповесць у 1822−23 годзе, паміж фактычна двума судовымі следствамі, пад якія трапіў», — расказала Марыя.
Па словах перакладчыцы, паралелі сучаснай гісторыі з падзеямі таго часу выклікаюць дадатковую цікавасць. Пра гэта яна пісала ў сваім цыкле Facebook-лекцый «Матам пра філаматаў».
Па словах Марыі, «Гражына» напісаная архаізаванай польскай мовай з дамешкам «віленскай пальшчызны» і беларусізмаў.
«Спроба стылізаваць гэтую мову па-беларуску — вельмі цікавая праца. Я шмат часу баўлю са слоўнікамі, беларускімі тэкстамі ХІХ стагоддзя ды іншымі новымі для мяне крыніцамі. Паколькі даводзіцца па словах „перабіраць“ польскі тэкст, то, як мне здаецца, я бачу шмат наўмысных ці падсвядомых гульняў паэта».
Прыкладам таго перакладчыца кажа: «Магу пацвердзіць меркаванне Антонія Адынца, што прататып Гражыны — гэта Караліна Кавальска, ковенская каханка Адама Міцкевіча. Нездарма гераіню паэмы ў першай версіі завуць Карына».
На думку Мартысевіч, апроч імені Гражына, твор мала даў польскай культуры. У той жа час яна адзначае моцны ўплыў паэмы на самасвядомасць сучасных літоўцаў, бо ў каментарах да «Гражыны» Міцкевіч шмат піша пра архаічную, паганскую, неславянскую Літву.
«У Беларусі сёння твор папулярны менш, чым заслугоўвае, але, спадзяюся, сваёй працай я змяню гэтую сітуацыю. Кшталту, каб Гражына зрабілася папулярным беларускім іменем у ХХІ стагоддзі», — кажа Марыя.
«У адрозненне ад Сяргея Дзяргая і Пятра Бітэля, я перакладала Міцкевіча не як беларускага аўтара. Яны наўмысна рабілі „беларусізацыю“ ягонай паэтыкі - гэта вынікала з іх біяграфій і стасункаў з польскай культурай і было лагічна і апраўдана ў ХХ стагоддзі, — кажа Марыя аб папярэднніх перакладах „Гражыны“. — Але я не перакладаю яго і як польскага паэта. Я стаўлюся да ранняй паэзіі Міцкевіча, як да самабытнай з’явы, якая ўзнікла ў рамках эстэтыкі польскамоўнай культуры былога Вялікага Княства Літоўскага. Я ўжываю словы са „Старабеларускага лексікону“, якія прысутныя ў арыгінале — перапісваю іх кірыліцай, выкарыстоўваю некаторыя дыялектныя і размоўныя формы, якія могуць падацца то русізмамі, то паланізмамі. Гэта свядомая гульня. Можна сказаць, каб перакласці Міцкевіча, я яго не перакладаю».
Перакладчыца адзначае, што ў ранейшых беларускіх выданнях «Гражыны» не публікаваліся аўтарскія каментары да паэмы. А яны важныя, каб разумець задуму Міцкевіча, натхнёнага Янам Чачотам, Тамашам Занам, Яахімам Лелявелем.
На думку Марыі Мартысевіч, «Гражына» мае ў сабе шмат ад містыфікацыі.
«Каб усё выглядала „праўдападобна“, Міцкевіч піша грунтоўны навуковы каментар, а на справе — чарговы раз гуляецца з чытачом. І дасылае яму зашыфраваныя сігналы».
Чытайце таксама:
У адзін з дзён снежня 2021 года сямігадовы Артурка прачнуўся і знайшоў у суседнім пакоі…
У тым, што беларусы цанілі і да гэтага часу цэняць магію, упэўніцца не складана. Мы…
Гродзенец Андрэй Мялешка захапіўся маркамі яшчэ ў першым класе, калі далучыўся да філатэлістычнага гуртка. І…
Каложскі вадаліў, або акваманіл, — гэта адзін з найцікавейшых артэфактаў, якія захаваліся ў Гродне з…
Цяпер замест пісьменнікаў і музыкаў у беларускія школы ўсё часцей запрашаюць актывістаў з “моцнай грамадзянскай…
Зараз гораду больш за ўсё не хапае паркаў і сквераў, лічыць старшыня Гродзенскага гарвыканкама Андрэй…