Сын Ларысы Жыгар, якая заснавала рух «Маці 328», месяц назад вярнуўся дамоў з калоніі. Максім адсядзеў сем гадоў і выйшаў на год раней дзякуючы амністыі. Ларыса расказала Hrodna.life, ці варта грамадству баяцца былых зняволеных, як правільна праводзіць галадоўку і ці будзе яна далей змагацца за лёс асуджаных па «наркатычным» артыкуле.
На парозе хутчэй за гаспадыню з’яўляецца сабака Джэкі і сустракае гучным брэхам. Ларыса гасцінна запрашае ў кватэру і праводзіць экскурсію. Сабака супакойваецца і скручваецца каля гаспадыні. Ён з’явіўся ў 2016 годзе, калі Максім яшчэ быў у калоніі. Ларыса хвалявалася, што жывёла не прыме сына. Але яны хутка пасябравалі. У пакоі Максіма Джэкі ўладкоўваецца прама на адзенні гаспадара.
Сын Ларысы Максім адмовіўся даваць інтэрв'ю. Кажа, не хоча быць публічным чалавекам. Калі журналісты прыходзілі ў госці да маці і ён быў дома, то неахвотна адказваў на пытанні. Але сёння ён на працы. Таму гутарым з Ларысай без яго.
Падзеі сямігадовай даўніны настолькі ўеліся ў памяць жанчыны, што яна пераказвае нават інтанацыі сына і людзей, якія займаліся яго справай. Пра тую гісторыю пісалі шмат. 18-гадовы Максім у 2012 годзе займаўся фатаграфіяй, быў творчым чалавекам. Разам з сябрамі яны знайшлі кусты дзікай каноплі. Сабралі іх, каб потым скурыць. І трапіліся міліцыі. Па ч. 3 арт. 328 КК ён быў асуджаны на 8 гадоў і 1 месяц калоніі за 147 грамаў канаплі. Максім быў самым малодшым сярод асуджаных і атрымаў самы вялікі тэрмін.
Ён трапіў у ІЧУ 13 лістапада. Максім пасля каледжа пайшоў на допыт. Там яму прад’явілі абвінавачванне, забралі тэлефон і павезлі на Гая. Ён паведаміў пра гэта маці з тэлефона адваката. «І ў мяне слёзы, проста слёзы ўсё засцілаюць. Я толькі спытала: сынок, скажы, калі ласка, ты зламаешся ці не? Ён кажа: ну не ведаю, мам», — кажа Ларыса.
Максім знаходзіўся ў гродзенскай турме, пакуль ішло следства. Са студзеня да мая ішоў працэс, было каля дзесяці паседжанняў. Прысуд яму вынеслі 8 мая 2013 года. 25 ліпеня разгледзелі касацыйную скаргу. Прысуд пакінулі без зменаў. 19 жніўня 2013 года Максім прыехаў у ПК-22 «Воўчыя норы» ў Даманава каля Івацэвічаў. 29 лістапада 2019 года вярнуўся дамоў.
У Ларысы трое дзяцей. У старэйшых ужо свае сем'і, дачка Вольга жыве ў Гродне, сын Міша — у Піцеры. За сем гадоў, што не было Максіма, Ларыса пахавала свайго бацьку, свякроў і мужа. Апошні загінуў трагічна: у 2016 годзе рамантаваў дах на лецішчы і, праляцеўшы пяць метраў, упаў у катлаван. Ён праляжаў некалькі месяцаў у штучнай коме і памёр. Смерць мужа Ларыса называе самым цяжкім момантам за сем гадоў. Максім не трапіў на пахаванне. Апошняе фота бацькі было з сынам усе сем гадоў.
— І літаральна год не дачакаўся яго дзядуля. 3 верасня 2018 года памёр мой бацька. Ён заўсёды вельмі перажываў за ўнука. Ва ўсе структуры дзед — падпалкоўнік у адстаўцы — пісаў, што ўнука асудзілі несправядліва і такое пакаранне нельга даваць «першаходам», — кажа Ларыса.
Яна 25 гадоў прапрацавала старэйшым касірам у Нацыянальным банку. Дапрацавала да пенсіі і сышла. Кажа, маглі б падоўжыць кантракт, бо яна была на добрым рахунку. Лічыць, што гэтага не адбылося з-за яе дзейнасці. Але наогул на працы разумелі і падтрымлівалі. Адзін з ахоўнікаў прыходзіў на ўсе судзебныя пасяджэнні.
На зборы ў калонію быў тыдзень. Ларыса расказвае, што збірала сыну: спартовы касцюм, гумовыя тапкі, па дзве пары трусоў, маек, дзве-чатыры пары шкарпэтак, цыгарэты, кава-гарбата. Трохі ежы: каўбаса, сыр, цукеркі.
У калонію быў этап. Гэта калі да пасажырскага цягніка чапляюць вагон з кратамі і аховай, і там едуць асуджаныя. Ларыса кажа, што сыну пашанцавала. Яго этап доўжыўся суткі. А часам ён расцягваецца на трое ці пяцёра сутак. Ларыса кажа, што сыну дапамог Бог. Яна хадзіла ў манастыр, замаўляла «за здароўе». І ў калоніі Максіма не гнабілі, як іншых зняволеных.
— Упершыню я абняла сына ў 20-х лічбах снежня 2013 года. Калі яго прывялі - лысы, у чорнай робе, у чорнай куртцы, ва ўсім чорным. Я яго абняла… і тут я разрыдалася. На ўсю гасцініцу, на ўвесь калідор, — расказвае Ларыса.
Ехаць да калоніі ў Брэсцкай вобласці - 2 гадзіны 20 хвілін. З аўтамабілем дапамагалі былыя калегі і сын, калі прыязджаў з Піцера. Адна перадача — гэта 30 кілаграм: прадукты і пяць-дзесяць блокаў цыгарэт. Потым маці цыгарэты не перадавала, бо Максім мог «пашыцца» за цыгарэты. Адна перадача Ларысе абыходзілася ў 600−800 рублёў. Перадачы яна прывозіла на доўгатэрміновыя спатканні.
Пры паступленні прызначаны два доўгатэрміновыя спатканні (трое сутак) у год і чатыры кароткія — калі размаўляюць праз шкло па тэлефоне. Калі праходзіць чвэрць тэрміна, збіраецца камісія. Калі зняволены добра сябе зарэкамендаваў, мае добрую характарыстыку на працы і прымае ўдзел у жыцці калоніі, яго ставяць на палепшаны рэжым. Тады даюць чатыры доўгія спатканні ў год і шэсць кароткіх. Для спатканняў на тэрыторыі калоніі ёсць гасцініца. Там 13 пакояў. Каштуе яна 3,50 рублі ў суткі.
Акрамя перадачы, можна было пасылаць грошы. Спачатку — 5 базавых у месяц, на палепшаных умовах — 10 базавых.
— А што рабіць, калі няма аўтамабіля, няма грошай?
— Крэдыт браць. Мы бралі крэдыт. Адвакату мы тады выплацілі 22 млн недэнамінаваных рублёў. Курсы тады змяняўся, калі браць сярэдні, то гэта 4500 долараў, калі найніжэйшы — 7000 долараў. Бацька браў крэдыт, муж браў. Дачка дапамагала з зяцем. Адвакат быў дзяржаўным, але мы заключалі дамову, каб ён лепш глядзеў. Аб незалежных праваабаронцах тады не ведалі, — кажа Ларыса.
У калоніі зняволеныя на дзяржзабеспячэнні. Плацяць толькі за электрычнасць і ваду. Зарплата Максіма складала 1,08 капеек у месяц. Самае вялікае, што ён атрымліваў - 10 рублёў за працу фатографа. На гэтыя грошы можна было купіць тры-чатыры халвы.
Першы час Максім пісаў лісты кожны тыдзень. Потым родныя перайшлі на тэлефонныя размовы. Кожныя восемь дзён можна размаўляць дзесяць хвілін па таксафоне, да якога купляецца адмысловая картка з хвілінамі. У Новы год на размову давалі адну-дзве хвіліны.
Раней былі чатыры таксафоны і адзін-два пастаянна ламаліся. Два гады таму правялі аптвалакно і дадалі таксафонаў.
Перажыванні адбіліся на здароўі жанчыны. З’явіліся гіпертанія і астэахандроз.
— Часам пра сябе забываеш, бо разумееш, што яшчэ шмат чаго трэба зрабіць. Ён жа яшчэ не на волі. І калі б не гэтыя дзве галадоўкі, якія мы рабілі ў 18-м годзе… У 18-м я 12 дзён галадала. Было вельмі добра. Але потым ўсё роўна пачынаеш папраўляцца, — смяецца Ларыса.
Яна кажа, што галадоўкі былі бяспечнымі. Адной з удзельніц была жанчына з міжнародным дыпломам па медыцыне, якая пісала працу пра паразітаў. Яна сачыла за іх станам. Галоўнае — перад галадоўкай добра ачысціцца слабільным, каб страўнік быў пусты і без таксінаў. Лепш знаходзіцца не ў душнай кватэры, а ў вёсцы. Маці пілі кіпячоную ваду, сырую ваду з калодзежа, шыпшыну з сарбітам, адвары траў, крапівы.
Таксама трэба правільна выходзіць з голада — на бульёнах, рэдкай аўсянцы, біяёгуртах. І паступова ўваходзіць у свой рэжым. Сёлета Ларыса галадала 11 дзён, іншыя маці - 22 дні. Яны страцілі ад 6 да 8 кілаграм. За іх станам сачылі медыкі.
— А як вы ставіцеся да меркаванняў, што гэта бацькі вінаватыя ў тым, што недаглядзелі?
— На круглым стале ў 2018 годзе я казала, што мы і дзяржава аднолькава вінаватыя ў тым, што адбылося. Я вінаватая, што дзесьці пусціла нешта на самацёк, давяраючы свайму дзіцяці. Але вы таксама вінаватыя, бо дапусцілі ўвоз наркотыкаў у краіну. У нас жа такія класіфікаваныя следчыя органы, наркакантроль, спецыяльнае абсталяванне. Нельга вінаваціць адных толькі бацькоў. Многія бацькі працавалі на двух працах, каб забяспечыць дзіця, і не даглядзелі.
Максім вучыўся ў 29-й школе (цяпер 7-я гімназія) з танцавальным ухілам. Потым сышоў у вячэрнюю школу і паступіў у тэхналагічны каледж на кухара. Там ён правучыўся два месяцы да таго, як трапіў у ізалятар. На судзе ў Максіма былі добрыя характарыстыкі са школы і з каледжа. Яго прыходзілі падтрымаць аднагрупнікі, куратар, даўнія сяброўкі. «У мяне вельмі тактоўны, добры, стрыманы хлопец. Ён ніколі не шкодзіў. Часам не хацеў вучыцца — гэта так. Ён творчая асоба, ляўша».
— Я бачу свайго сына. На яго калонія не паўплывала. Дзесьці можа ёсць у падсвядомасці, што гэта сем гадоў перакрэсленага жыцця. Ён сышоў 18-гадовым падлеткам. Шмат хто ў гэтым жа ўзросце і вяртаецца. Яны не ўсведамляюць, што яму ўжо 25, што яны атрымалі адукацыю, пачалі зарабляць, — тлумачыць Ларыса.
Жанчына разважае пра ўплыў зняволення на псіхіку. Кажа, што павінен быць індывідуальны падыход. Некаторыя выйдуць — і адразу пойдуць набываць рэчывы. У некаторых ёсць крыўда на дзяржаву, і яны могуць аб’яднацца ў групоўкі і помсціць. Важна рэсацыялізавацца пасля зняволення.
Наколькі гэта цяжка, можна даведацца з вопыту іншага былога зняволеннага — Станіслава Цыбінскага. Максіму пашанцавала. Ён знайшоў працу. У турме ён атрымаў дыплом аб прафесійна-тэхналагічнай адукацыі і навучыўся шыць. Яму гэта вельмі падабаецца.
— Ці можна пабудаваць адносіны пасля турмы? Дзяўчаты не баяцца?
— Ён сказаў пакуль так: «Ведаеш, мам, у мяне зараз шмат спраў. Цяпер мне не да дзяўчат». На «хіміі» ён перапісваўся з дзяўчынай з Польшчы. Не хаваў, што ён на хіміі. Яна не баялася. Як многія кажуць: «Ну ты ж не забойца. Я бачу па перапісцы, што ты нармальны хлопец». Хоць часам варта праверыць, — кажа Ларыса.
А што, калі зняволены — сірата? Ніхто не дапаможа фінансава, юрыдычна, псіхалагічна. Таму многія маці займаюцца дабрачыннасцю, дасылаюць пасылкі і невялікі пераводы, пішуць лісты і складаюць дамовы, каб апекавацца імі.
Ларыса кажа, што ў калоніі людзі не асабліва адарваныя ад жыцця. Там было DVD, маці перадавалі дыскі з песнямі і музыкай. Зняволеныя гралі на гітарах, там быў ансамбль, рыхтавалі канцэрты, выпускалі сценгазету. Было тэлебачанне са спадарожнікавай антэнай. Глядзелі ўсё ад футбола да міжнародных фестываляў. «Гэта ж не 10−15 гадоў без права перапіскі», — кажа Ларыса.
Калі летам 2019 года Максіма перавялі на «хімію», маці прыехала і купіла яму смартфон. «Божа, што гэта за такая лапата? Божа, мама, ты не ведаеш, які я ў цябе дыназаўр, — паўтарае Ларыса словы сына. — А калі прыехалі праз тыдзень, ён ім валодаў лепш, чым я сваім».
Таксама Максім здзіўляўся новым грошам і зменам у Гродне. Калі ён яшчэ быў на «хіміі», сябар праводзіў яму трансляцыі, паказваючы, як змяніўся горад.
Ларыса кажа, што сын удзячны ёй за яе дзейнасць. У 2015 з выхадам Дэкрэта № 6 у калонію заязджала па 25 чалавек два разы на тыдзень. У калоніі, разлічанай на 870 чалавек, было 1200 зняволеных. Тады на спатканні зімой хлопцы прасілі арганізаваць нейкі рух. І ў ліпені маці аб’ядналіся.
Цяпер рух налічвае некалькі соцен чалавек. Сярод іх не толькі маці, але і бацькі, жонкі. З яго выйшлі іншыя арганізацыі - «Наше право», «CHILDREN — 328», «Справедливый приговор». У 2020 годзе Ларыса Жыгар зноў паспрабуе зарэгістраваць «Рух маці 328». Яны цяпер існуюць амаль у кожным рэгіёне.
Кожны год былі нейкія вынікі дзейнасці. Першай перамогай Ларыса называе перадачу «Дело принципа» з Вадзімам Гігіным. Туды маці-328 запрасілі ў снежні 2015 года. У галасаванні 72% гледачоў выказаліся супраць вялікіх тэрмінаў па наркатычным артыкуле. Запіс перадачы паказалі ў калоніі. Хлопцы тэлефанавалі маці і казалі: «Ура, мама, перамога, перамога!».
У мінулым годзе Ларыса Жыгар стала кандыдаткай у дэпутаты парламента. Яшчэ адна маці-328 Таццяна Канеўская з Гомеля таксама балатавалася.
— Ніколі не мела ілюзій. Думаю: пайду! Усякае ж бывае. Мяне ведаюць як грамадскага дзеяча. Я ніколі іх [улады — аўт.] не папракала. Я прыходзіла на канструктыўныя дыялогі: паказаць, у чым памыляюцца, і падумаць разам, як вырашыць праблему.
Ларыса казала не толькі пра праблемы асуджаных за наркотыкі, але і пра «дармаедаў», павышэнне пенсійнага ўзросту. Але дэпутатам так і не стала.
Асноўны вынік працы «Маці 328» — ніжэйшая частка тэрміна скарочана на два гады, а ўпершыню за пяць гадоў прымянілі амністыю да ч.3 арт.328. Далей актывісты будуць працаваць з іншымі часткамі артыкула.
— Гэта вялікі вынік. Нас ніхто не хацеў слухаць, казалі, што гэта дзесяць вар’ятак-мамашак. Калі мы хадзілі, не думалі, што будзе станоўчы вынік. Зараз бачыш, што твая праца не была марнай.
Ларыса падкрэслівае, што яна супраць усіх наркотыкаў.
— Вы кажаце, што зараз караюць несуразмерна. А як трэба?
— Перш за ўсё, заўсёды павінен давацца шанец. Для гэтага патрэбны, напэўна, індывідуальны падыход да кожнага чалавека. Павінны вывучацца ўсе яго характарыстыкі, з ім павінны працаваць псіхолагі, каб зразумець, што падштурхнула чалавека на здзяйсненне гэтага злачынства. Ні адна маці ні ў якім разе не апраўдвае сына. Але пакаранне павінна быць адпаведна злачынству. Які ён злачынец? Цяпер што, усіх творчых людзей, якія ўжываюць, злачынцамі называць?
— Ваш сын выйшаў на волю. Навошта вам цяпер займацца актывізмам?
— Я буду гэтым займацца. Гэта справа ўсяго майго жыцця. Я проста знайшла сваё пакліканне ў жыцці. Я заўсёды імкнулася дапамагаць людзям. Наркотыкі не спыняюцца, як жа можа спыніцца барацьба?
Лічыцца, што складана выбраць падарунак менавіта мужчыну - мужу, сыну, бацьку, партнёру ці сябру. Сітуацыя…
Беларус Алекс Вазнясенскі наведаў Навагрудак як турыст. Мужчыну ўразіла, што горад з багатай гісторыяй знаходзіцца…
Рэстаране-кафэ “Нёманская віціна” ў выглядзе ладдзі - частка канцэпцыі новай гродзенскай набярэжнай, якую абмеркавалі ў…
Аляксей Кажэнаў з'ехаў з Мінску ў 1998-м годзе. Ён атрымаў працу ў Google, стаў дыяканам…
Слэнг пастаянна змяняецца - у апошні час пад ўплывам TikTok. Зразумець яго адразу і ўвесь …
Кожны месяц 22 тоны кававага зерня выязджаюць з Гродна, каб патрапіць на запраўкі па ўсёй…