Кнігу пра «ліхія 90-я» ў мясцовых віртуальных рэаліях «Гродно.За (зеркалье)» прэзентавалі ў Цэнтры гарадскога жыцця 19 чэрвеня. Яна пабудавана на допісах наведвальнікаў Гродзенскага форума. Праз тое ў кнізе трапныя назіранні з гарадскога жыцця суседзяць з едкімі «трольскімі» каментарамі. «Самае галоўнае — гэта нашы з вамі галасы, нашы ўласныя ўспаміны і тое, як мы памятаем наша нядаўнішняе мінулае», — кажуць пра кнігу аўтары. За псеўданімам Андрэй Павач (не) хаваюцца ад чытачоў двое гродзенскіх гісторыкаў - Андрэй Чарнякевіч і Андрэй Вашкевіч.
«Прафесія гісторыка яшчэ нядаўна была дастаткова элітарная і шанаваная. Зараз іх навуковыя ступені нічога не значаць, бо кожны з нас расказвае гісторыю. Больш за тое — „гісторыя гісторыкаў“ зараз амаль нікога не цікавіць. Хто насамрэч чытае нашы тоўстыя кнігі, акрамя нас саміх? Затое чытаюць блогераў» - казаў Андрэй Чарнякевіч. «Гродно. За» — спроба папрацаваць з вуснай гісторыяй, запісанай праз саміх яе дзеячоў і носьбітаў. «Яшчэ не так даўно пішучы чалавек — гэта было выключэнне. Ссёння кожны валодае клавіатурай», — кажа Чарнякевіч.
У такім выглядзе следчанні пакуль не выкарыстаны ў гісторыяграфіі. «Гэта тыя ж самыя вусныя успаміны, толькі больш сучасныя і ляжаць у вольным доступе. Проста большасць аўтараў хаваюцца за нікамі,» — адзначае Чарнякевіч. Але ж і на пачатку найстарэйшага беларускага медыя, газеты «Наша Ніва», аўтары былі схаваны за псеўданімамі. Толькі ў 90-х на змену «Яськам» прыйшлі «Душа утконоса», «Левша» ды «Grodno_Za».
Яшчэ адна ўнікальная рыса новай кнігі - што яе героі (і суаўтары) і зараз жывуць сярод нас. «Традыцыйны гісторык працуе з мертвай натурай. Гэта напэўна адна з нагодаў, чаму яшчэ няма кніжак пра савецкую спадчыну. Справы, што тычацца персаналій, могуць выклікаць наступствы. Ацэньваецца не толькі фактычны бок інфармацыі, але і маральны. Мы не прызвычаіліся пра такое гаварыць. А вось інтэрнэт гэта дазваляе. Чым і скарыстаўся Павач», — тлумачаць аўтары.
Паклаўшы віртуальныя тэксты на паперу, яны робяць і спробу «перагуляць троля». «Гродна За (зеркалье)» не спрабуе паказаць негатыў жыцця. Хутчэй — падсвяціць існуючы «сусвет крывых люстэркаў». «Раптам высвятляецца, што троль — гэта такі самы чалавек, як астатнія. Тады ен перастае падавацца такім агрэсіўна-ненавісным».
Кніга атрымалася невялікай па масштабу, чым на думку аўтараў, парадуе, як мінімум, эколагаў: «На яе пайшло нешмат паперы і дрэвы недзе ў Белавежскай пушчы захаваліся». Дадатковую прыемнасць надаюць кнізе малюнкі ў выкананні гродзенскага мастака Івана Русачака.
Напрыканцы сустрэчы гісторыкі расказалі што зараз працуюць над кнігай у жанры альтэрнатыўнай гісторыі - што было б, калі б Балаховіч у 20-я гады перамог. «Паспрабуем выкарыстаць інструмент альтэрнатыўнай гісторыі, каб падвысіць веды пра рэчаіснсць. Каб у выніку мы пазбавіліся ад пошукаў лепшага сусвету, ад адчуванняў, што нешта лепшае страчана. Упэўнены: тое, што мы маем — найлепшае, што маглі мець. За што мы і папярэднія пакаленні заплацілі вялікую цану».
Аднак больш раскрываць свае планы дасведчаныя вывучэннем віртуальнага Гродна аўтары адмовіліся. «Бо калі мы плануем нешта, дзесці на гродзенскім форуме ціха смяецца маленькі троль».
