Доўгі час лічылася, што копій знакавай для Каложы іконы, напісаных да знікнення цудатворнага абраза, не захавалася. Але ў канцы 2018 года на антыкварным аўкцыёне ў Германіі з’явілася аб’ява аб продажы, як запэўніваў ўладальнік, лота — унікальнай Каложскай іконы Божай Маці, піша grodnonews.by.
— Ва ўсіх у той момант захапіла дух: ці магчыма гэта? — успамінае настаяцель храма протаіерэй Аляксандр Балоннікаў. — Па благаславенні архіепіскапа Гродзенскага і Ваўкавыскага Арцемія вельмі аператыўна выехалі ў Нямеччыну. Сёння ж завяршаецца падрыхтоўка разбянога дубовага ківота для вернутай святыні, і па заканчэнні Вялікага посту яна зойме сваё месца ў старажытным храме.
Ужо ў маі прыкласціся да іконы змогуць гродзенцы і госці абласнога цэнтра.
Што гэта за ікона і чаму яна важная?
Гэта дакладны спіс абраза, гісторыя якой непарыўна звязана з храмам яшчэ з 17 стагоддзя. Па сцвярджэнні некаторых крыніц, і яшчэ раней — з 16 стагоддзя Каложская ікона Найсвяцейшай Багародзіцы захоўвалася ў Барыса-Глебскай царквы і з’яўлялася галоўнай святыняй Гродзенскай епархіі. Яе шанавалі праваслаўныя і каталікі, з малітвай да яе спяшаліся як знатныя вяльможы, так і просты народ.
— Паводле падання, ікона была перададзена Каложскаму храму нейкім юродзівым — жабраком, які насіў яе на грудзях, — кажа Аляксандр Балоннікаў. — Здзяйсняючы подзвіг юродства, ён выкрываў ганарыстасць і пыху вяльможаў, дапамагаў умацоўваць веру народа, і за гэта быў шануемы жыхарамі нашага горада і асабліва прыхаджанамі Каложскай царквы.
Выратавала горад ад вайны, а потым бясследна знікла
З тых часоў ікона ўслаўлялася самымі рознымі цудамі. Адно з маштабных, якія адбыліся па малітвах гродзенцаў перад гэтым абразом, захавала гісторыя пачатку 20 стагоддзя. Калі пасля абвяшчэння Першай сусветнай вайны кайзераўскія войскі ўшчыльную сталі ля Гродна, сярод салдат і гараджан пачалася паніка. Палкавы святар Георгій Шавельскі пазней так апісваў падзеі, якія адбываліся ў нашым горадзе ў першыя дні пасля пачатку вайны: «8 верасня 1914 г. у г. Гродна я доўга гутарыў са сваім земляком, камендантам Гродзенскай крэпасці, генералам ад інфантэрыі М. Н. Кайгородовым. Жудасныя хвіліны перажывалі мы пасля абвяшчэння вайны, — распавядаў ён мне, — крэпасць наша тады яшчэ не была скончаная. Недабудаваныя фарты стаялі без гармат. „…“ Жах ахапіў насельніцтва Гродна. 20-га ліпеня (2 жніўня па новым стылі), у 4 гадзіны дня, Гродзенскі архіепіскап Міхаіл з духавенствам служыў на плошчы малебен перад вынесенай на плошчу святыняй горада Гродна — Каложанскай іконай Божай Маці. Сабраўся ўвесь горад. Стогн стаяў ад рыданняў натоўпу … У гэты вечар Вільгельм павярнуў свае корпуса на Францыю. Гродна быў выратаваны».
Пасля гэтых падзей горад і яго жыхары яшчэ год пражылі ў мірнай абстаноўцы.
Прадбачачы ж непазбежнасць ваенных падзей, ў 1915 годзе ўсе каштоўнасці культурныя, гістарычныя, царкоўныя, архівы і святыні вывозіліся ў эвакуацыю ўглыб Расеі. Каложская ікона, паводле адной з версій, была вывезена ў Мікола-Угрэшскі манастыр у прыгарадзе Масквы, калі верыць другой — захоўвалася ў падвалах сабора Васіля Блажэннага на Чырвонай плошчы. Так ці інакш, у віхуры ваенных падзей пачатку 20 стагоддзя, а следам за імі і рэвалюцыйнымі з пачатку ганенняў на царкву, ікона бясследна знікла.
У 90-я гады мінулага стагоддзя не толькі сіламі прадстаўнікоў праваслаўнай царквы, але і грамадскімі дзеячамі праводзіліся пошукі страчанай святыні. Жаданага выніку яны так і не далі.
— Не захавалася ні аднаго гістарычнага спісу (копіі) іконы, — працягвае Аляксандр Балоннікаў. — Вобраз, перад якім у апошнія гады маліліся ў храме, напісаны ў 2004 годзе. Ён уяўляе сабой не толькі малюнак Найсвяцейшай Багародзіцы. У таўром па перыметры абраз літаральна апавядае гісторыю з з’явай, цудамі і знікненнем цудатворнага абраза.
Маліліся, каб вярнуць страчанае
— Здаецца, Багародзіца пачула нашу малітву, — дадае айцец Аляксандр. — Прычым навіне з Германіі папярэднічала не менш радасная ў Гродне. Калі рамонтныя работы ўнутры Каложскай царквы набліжаліся да завяршэння, да вялікай радасці прыхаджан у запасніках рызніцы Кафедральнага Пакроўскага сабора былі выяўленыя дзве іконы, напісаныя для нашага храма яшчэ ў 19 стагоддзі.
Доўгія гады лічылася, што вельмі вузкія і высокія іконы Святога праведнага Іосіфа і першага мітрапаліта Кіеўскага Міхаіла ў свой час дапаўнялі іканастас адной з разбураных гродзенскіх цэркваў. Але таямніцу іх прызначэння падказаў выяўлены на адваротным баку адной з абразоў надпіс чарніламі. Ён кажа пра тое, што вобраз напісаны ў 1897 годзе для ўнутранага вокна парэшткаў Каложскай царквы епіскапам Язэпам — чалавекам, які займаўся кансервацыяй храма пасля яго абвальвання ў 1853 годзе. Сёння іконы размешчаны практычна на ранейшых сваіх месцах — у левай алтарнай частцы храма.
— Гэта быў першы радасны знак таго, што Гасподзь благаслаўляе працы па аднаўленню храма, — трактуе нядаўнія падзеі Аляксандр Балоннікаў. — Праз усяго некалькі тыдняў пасля здабыцця гэтых двух гістарычных абразоў, на адным з антыкварных аўкцыёнаў Германіі выявілі аб’яву аб продажы Каложскай іконы Божай Маці. Пра большае, прызнацца, не маглі і марыць.
Падарунак для імператара?
Дакладную копію старажытнай Каложскай святыні пробашчу гродзенскага храма перадалі ў царкве святога Аляксандра Неўскага ў горадзе Патсдаме. Асаблівым знакам гэтай выявы зноў жа апынуўся надпіс чарніламі на адваротным баку: «напісаны вобраз у лаўрскай іканапіснай іераманахам Рыгорам».
Аўтарытэтны сталічны рэстаўратар ААТ «Белрэстаўрацыя» Аляксандр Тарасік пасля даследавання прыйшоў да высновы, што ікона напісана ў пачатку 20 стагоддзя. Адкрытым заставалася пытанне, чаму копія абраза была зробленая не ў Гродне, а ў лаўрскай іканапіснай — адным з чатырох найбуйнейшых манастырскіх комплексаў. Мабыць, гэта рабілася для нейкай важнай падзеі або чалавека.
— Гартаючы гістарычныя часопісы пачатку 20 стагоддзя, знайшлі інфармацыю аб тым, што ў 1914 годзе пасля ўжо згаданага набажэнства на саборнай плошчы ў Гродне, горад наведаў Мікалай ІІ са сваёй жонкай і двума дочкамі. Падчас гэтага візіту імператар пабываў у адным з праваслаўных сабораў і, як сказана ў часопісе, каленным пакланеннем ушанаваў Каложскую ікону Божай Маці. Пасля гэтага гродзенскі біскуп Міхаіл у якасці дару паднёс імператару дакладную копію абраза, — кажа Аляксандр Балоннікаў.
Факты і абставіны — напісаная ікона ў лаўры ў пачатку 20 стагоддзя і была вывезена ў Германію — небеспадстаўна робяць здагадка, што ў Каложскую царкву вярнуўся абраз, які, магчыма, і быў уручаны імператару Мікалаю падчас наведвання Гродна. Удакладнення і яснасць у гэтую гіпотэзу ўнясе далейшае вывучэнне гісторыі выяўленай святыні.
