Драўляныя дамы на рагу вуліц Міцкевіча і Горкага ў Гродне сталі нядаўна вядомыя на ўсю краіну: іх, даўно пустуючыя, імгненна абнавілі перад прыездам Аляксандра Лукашэнкі. Расказваем гісторыю дома па Горкага, 13, ад уладальнікаў якога засталася сёння толькі скрыпка.
Рамонт перад прыездам Лукашэнкі
У пачатку кастрычніка ў раёне вуліц Міцкевіча і Горкага, так званым Новым свеце, можна было ўбачыць спецыялістаў розных гарадскіх службаў, якія замяралі закінутыя пабудовы і прылеглую да іх тэрыторыю. Жыхарам суседніх дамоў спецыялісты казалі, што вывучаюць аб’екты для будучага будаўніцтва.
«Пад знос ідуць дома з гісторыяй у цэлае стагоддзе, — распавядае жыхарка вуліцы Горкага Надзея Касьянава. — Пабудовы руйнуюцца, а людзі там ужо не жывуць па некалькі гадоў. Мы, як карэнныя жыхары Новага свету, засмучаныя навіной аб зносе. Гэта цэлая гісторыя. Гісторыя, якую ў нас не шануюць».
Але перад прыездам прэзідэнта да адселеных дамоў прыехала будаўнічая тэхніка і брыгада рабочых.
«Пачаўся сапраўдны рамонт, — дадае Надзея. — У дамах устаўлялі вокны і фарбавалі фасады. Як аказалася, рабілі гэта толькі з-за прыезду Лукашэнкі. Прэзідэнт праехаў па вуліцы, а дамы так і засталіся стаяць».
Падарунак ад суседзяў
Выкарыстоўваючы магчымасць, Надзея распавяла гісторыю закінутага суседскага дома, а дакладней яго ўладальнікаў, ад якіх засталася сёння толькі скрыпка.
«У доме № 13 да вайны жыў багаты габрэй са сваёй сям’ёй. У іх быў свой магазін, — распавядае жанчына. — У 1941 годзе, калі прыйшлі немцы ў Гродна, пачаўся хаос. Бацька ўспамінаў, што акупанты прыйшлі за суседзямі толькі ў лістападзе 1942 года. На збор рэчаў ім далі лічаныя хвіліны. Казалі браць толькі самае каштоўнае».
Надзея кажа, што немцы акружылі дом, каб ніхто не ўцёк, але адзін з дзяцей здолеў перадаць суседзям адну каштоўную рэч. Гэта была скрыпка.
«Дзевяцігадовы хлопчык — аднагодак майго бацькі - у мітусні паспеў праз немцаў пралезці і сказаць: „Влодэк, бацька сказаў, каб я перадаў табе скрыпку — ты павінен граць“. Сям’я ў нас была музычная і мела патрэбу ў такім інструменце. Бацька скрыпку прынёс дадому, яе паглядзелі і пакінулі на час».
Скрыпку скралі падчас налёту
У 1944 годзе скрыпку з хаты скралі. Па ўспамінах бацькі Надзеі, калі пачаўся налёт яго сям’я хавалася ў зямлянцы, а іх сусед тым часам бегаў па кватэрах і забіраў самае каштоўнае.
«Пры такіх вось абставінах і знікла скрыпка. Гэта адзіная рэч, якая нагадвала майму бацьку і яго бацькам пра суседзяў, якіх забралі ў гета. Верагодна, яны ўсё загінулі, бо ніхто з іх не вярнуўся ў свой дом».
У 1985 годзе, калі памёр сусед, бацькі Надзеі выпадкова выявілі музычны інструмент, пра які ўжо паспелі забыцца.
«44 гады мінула з той бамбёжкі, а скрыпка ўвесь час была ў суседа. А калі ў яго пыталіся, ён рабіў выгляд, што нічога не ведае. Калі ён памёр, рэчы з яго кватэры пачаў вывозіць нейкі поп. Тады мае бацькі і ўбачылі тую самую скрыпку. Мама ў мяне была баявая і папа прыціснула да сценкі: „Скрыпку вяртай або мы пойдзем куды трэба і паведамім, колькі ты золата вывез ужо з гэтай кватэры“. Скрыпку ў выніку ён прывёз, але спачатку не тую. Праз некалькі дзён ён вярнуў суседскую скрыпку і я яе тады ўпершыню ўбачыла».
Сямейная рэліквія
З тых часоў яўрэйская скрыпка стала сапраўднай рэліквіяй у сям'і Надзеі. Жанчына сама грае на музычных інструментах, але на суседскай скрыпцы яна ніколі не грала.
«Сёння, калі збіраюцца зносіць гэты дом, я са слязамі на вачах узгадваю гісторыю скрыпкі, гісторыю суседзяў і цэлай гродзенскай сям'і. Мы нават не ведаем іх прозвішча, але мы памятаем».
Вядома, што пасля вайны ў доме № 13 па вуліцы Горкага пасяліўся супрацоўнік НКУС Ананьеў. З цягам часу яго сям’я раз’ехалася, а ў дом засялялі звычайных гродзенцаў. Жылі яны там да 2015 года.
