Бязвізавы турыст можа купіць у Гродне карціну сучаснага мастака, але каб вывезці яе за мяжу патрэбна адмысловая экспертыза. Яшчэ летась зрабіць яе можна было ў Гродне, але цяпер трэба ехаць у Мінск. І заплаціць у пяць разоў больш.
Паводле беларускіх законаў, творы мастацтва і музычныя інструменты перад любым вывазам за мяжу мусяць прайсці мастацтвазнаўчую экспертызу, ці не з’яўляюцца яны гісторыка-культурнай каштоўнасцю.
«Гэта рашэнне Мінкульта, мы бяссільныя»
«Год таму трэба было падарыць знаёмаму, які прыехаў з Польшчы, карціну, — кажа Андрэй Крот, грэка-каталіцкі святар з Гродна. — Па экспертызу звярнуўся ў наш музей. Гэта заняло паўгадзіны часу і каштавала пяць рублёў».
Сёлета Андрэй сабраўся ў госці у Польшчу і хацеў узяць з сабой карціну ў падарунак. Толькі за тыдзень да ад’езду ён даведаўся, што цяпер усё трэба афармляць у Мінску. Добра, што знайшоўся знаёмы, які змог гэта зрабіць там.
«Я здзіўлены. Тут у нас турыстычны рух. Бязвізавы турыст не мае права ехаць у Мінск, адпаведна, калі захоча купіць карціну гродзенскага мастака, то не купіць. Крыўдна за наш горад!» — кажа Андрэй Крот.
[irp posts="8740″ name="Тэст: Пазнай гродзенскага мастака па карціне"]
Адзіныя на ўвесь Саюз
Любоў Зорына, былая супрацоўніца групы мастацтвазнаўцаў-кантралёраў пры абласным Упраўленні культуры распавядае, што ў Савецкім саюзе, калі стваралі іх службу, такую функцыю выконвалі на мяжы толькі яны, у іншых рэспубліках трэба было ехаць у цэнтр.
Група кантралявала ўвоз і вываз твораў мастацтва за мяжу, правярала дакументы, складала акты на кантрабанду. У тым ліку спецыялісты давалі заключэнні аб тым, ці ўяўляе рэч культурную каштоўнасць. Паслуга была бясплатная. Гэта была самастойная служба пры Упраўленні культуры, незалежная ад мытні. Звярталіся вельмі часта, пераважна з карцінамі сучасных гродзенскіх мастакоў.
Не засталося мастацтвазнаўцаў?
Паводле слоў жанчыны, зараз у Гродна няма спецыялістаў з дыпломамі менавіта мастацтвазнаўцаў, толькі культуролагі. «Магчыма, перанос паслугі ў Мінск зрабілі з гэтай прычыны», — выказвае здагадку Зорына.
«Кепска, што ў Гродне няма гэтай службы. Мяркую, дастаткова было бы прад’яўляць чэк, бо калі работа прадаецца ў краме, значыць, яна не ўяўляе гісторыка-культурнай каштоўнасці. Канешне трэба, каб людзі звярталіся з гэтай праблемай, бо ў міністэрстве могуць проста не разумець сітуацыі бязвізу».
Дазвол на тонкай нітачцы
Супрацоўніца адной з гродзенскіх галерэй расказала, што пры пакупцы ў іх карціны сучаснага аўтара пакупнікам афармляюць таварны чэк. Пакупнікі паказваюць яго на мяжы. Па словах жанчыны, да карцін, датаваных гэтым ці мінулым годам, пытанняў не ўзнікае — мытнікі вераць напісанаму на карціне.
«Да купленых у нас карцін пакуль не ўзнікала пытанняў. Замежнікі часцей набываюць невялікія працы, якія наогул разглядаюцца як сувенірка. Але калі гэта будзе вялікі холст, то я раю, канешне, звярнуцца па экспертызу».
«Цяпер дакладнага дазволу, які спрацуе на мяжы, у нас няма. Замежнікі часта купляюць карціны, пакуль спрацоўвае таварны чэк. Але гэта — на тонкай нітачцы, фактычна мытнікі вераць на слова».
«Мінкульт не забараніў, ён і раней не дазваляў»
Загадчыцца сектару мастацтвазнаўцаў-экспертаў пры Упраўленні па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Мінкульта Алена Зігмантовіч тлумачыць змены тым, што ў 2008 г. было прынята пастанаўленне Савета міністраў № 1397, у якім быў зацверджаны парадак і ўмовы выдачы Міністэрствам культуры заключэнняў і дазвольных дакументаў на вываз культурных каштоўнасцяў.
Акрамя культурных каштоўнасцяў, абмежаваных у перамяшчэнні, ёсць сучасныя творы, якія не трапляюць пад абмежаванне. Згодна з гэтым пастанаўленнем для вывазу за мяжу такіх прадметаў на абароце фатаграфіі прастаўляецца штапм «Дазволена да вывазу» з датай і подпісам упаўнаважанай асобы Міністэрства. Супрацоўнікі, якія маюць права даваць такія дазволы, ёсць толькі ў Міністэрстве культуры, іх два чалавекі.
Спадарыня Алена зазначыла, што, сапраўды, досыць даўно была група мастацтвазнаўцаў-экспертаў і мастацтвазнаўцаў-кантралёраў. У мінулым годзе Гродненскі выканаўчы камітэт прыслаў сваё рашэнне аб скасаванні гэтай групы, сваё існаванне яна спыніла нашмат раней. «Гэта было, відаць, нейкае міжведамственнае непаразуменне.»
Як атрымліваць дазвол на вываз
Па экспертызу чалавек мусіць прыехаць асабіста, прывезці культурную каштоўнасць, эксперт на месцы яе ацэньвае. Калі ўзнікаюць пытанні, ён у праве прыцягваць спецыялістаў музеяў. Па выніках прымаюць рашэнне, да якой катэгорыі адносіцца прадмет (з абмежаваным вывазам ці не), даецца пісьмовае ўведамленне з дадзенымі таго, хто перамяшчае прадмет.
Тэрмін для прыняцця рашэння ад 10 дзён да месяца, калі патрабуецца запыт да іншых дзяржорганаў. Калі рэч вывозіць аўтар, адказ даецца ў дзень звароту.
Калі заяўнік не можа прыехаць сам, то мае права ўпаўнаважыць кагосьці зрабіць гэта за яго.
Кошт экспертызы ад 1 да 5 каштоўнасцяў - 1 базавая велічыня, ад 5 да 20 — 1,5 базавыя велічыні, ад 20 і больш — 3 базавыя велічыні. Для аўтараў, якія самі перамяшчаюць свае творы, стаўкі напалову меншыя.
Мінкульт працуе над пытаннем
«Бязвіз з’явіўся нядаўна, раней усё ва ўсіх было аднолькава. Зараз мы працуем над тым, каб усім было добра, каб даць магчымасць турыстам звезці ад нас нешта прыгожае, і пры гэтым не парушаць парадак выдачы дазволаў» — абнадзейваюць у Міністэрстве культуры.
На цяперашні момант адзінае, што можа зрабіць бязвізавы гродзенскі турыст, якому захочацца набыць і прывезці на радзіму твор тутэйшага мастака — загадзя прыслаць у Мінкульт здымкі карціны ці скульптуры, найбольш характэрныя рысы, подпісы. Пакупнік мусіць прасіць кагосьці іншага прыехаць з дадзенымі асобы, якая будзе перавозіць твор мастацтва, і раздрукаванымі здымкамі прадмета. Па пошце гэта вырашыць нельга.
