Горад

«Тут пахаваны мой дзед, я патрабую павагі». Гродзенскі лютэранін пра раскапаныя могілкі на Белуша

Юрый Лабоцкі - патомны лютэранін і карэнны гродзенец. Яго дзед Райнгольд Шэфлер да Другой сусветнай вайны быў званаром у кірсе, пахавалі яго на мясцовых нямецкіх могілках на сённяшняй вуліцы Белуша. Сёння на гэтым месцы няма нават крыжоў, там ездзіць будаўнічая тэхніка, а змешаныя з зямлёй парэшткі людзей раскіданыя па ваколіцы — рабочыя мяняюць цеплатрасу, якая часткова праходзіць па старых могілках.

Усё гэта абурыла гродзенца. Юрый адным з першых прыйшоў на старыя могілкі, дзе працавала будаўнічая тэхніка і стаў збіраць косці. Неўзабаве паказалася надмагільная пліта на нямецкай мове.

«На вайсковых могілках пахаваныя нашы лютэране разам з загінулымі салдатамі, — распавядае Юры. — У савецкі час менавіта нямецкую частку могілак варварскі знішчылі: вывезлі пліты, ускапалі зямлю, пабудавалі дамы. А сёння, калі экскаватар капае на гэтым месцы, мы бачым парэшткі людзей. Трэба ўсё сабраць, перапахаваць і паставіць крыж. Калі што, то тут пахаваны мой дзед Райнгольд Шэфлер і я патрабую павагі да гэтага месца».

Трубаправод праз могілкі збудавалі ў 60-х

Экскаватаршчык Дзмітрый, які капаў на тэрыторыі могілак, ведае пра пахаванні, але кажа, што ў планах меў дайсці да трубаправода, які ставілі яшчэ ў 1960-х.

«Капалі тут яшчэ на мінулым тыдні і тады выявілі адзін помнік і косткі, — распавядае экскаватаршчык. — Мы ідзём не па новай трасе, а па савецкай і пахавання людзей не чапаем. Нас цікавіць толькі замена трубаправода. А тое, што трапляюцца розныя парэшткі, гэта ўжо справы нашых калегаў з мінулага. Мы да гісторыі горада ставімся з павагай і калі нешта знаходзім, то нічога не хаваем».

Юрый Лабуцкі паказвае прыкладнае месца, дзе па ўспамінах яго цёткі знаходзіцца магіла дзеда.

Праклён могілак?

Пенсіянерка Ганна Васільеўна жыве на Белуша з 1991 года. Яе дом стаіць на старых пахаваннях. На будаўнічую тэхніку, якая працуе на могілках, жанчына глядзіць з хваляваннем.

«Страшнае месца. Тут усё стаіць на касцях — нават наш шматпавярховы дом. Калі яго будавалі, то выявілі цынкавую труну. Казалі, што загінулым быў нейкі Аляксандр. Павезлі гэтую труну ў невядомым кірунку. А калі людзі сталі засяляцца ў дом — пачаліся кашмары. Сталі паміраць Сашы — адзін за адным. Хтосьці выскачыць з акна, кагосьці машына саб’е. Усяго 5 або 7 мужчын. З часам мы сталі клікаць святароў, каб яны ў доме правялі малітву і асвяцілі яго. На працягу трох гадоў яны да нас хадзілі, а потым праклён знік».

Могілкі і капліца генерала Аляксандра Русаў знаходзіцца ў некалькіх метрах ад шматпавярховага дома
Шыльда на капліцы генерала Аляксандра Русаў
Замена трубаправода на месцы масавых пахаванняў

Парэшткі забралі на экспертызу

Ганна Васільеўна распавядае, што недалёка ад таго месца, дзе сёння працуе будаўнічая тэхніка, яшчэ тры гады таму будаўнікі капалі яму пад каналізацыю і таксама знаходзілі парэшткі людзей. Вось толькі тады пра знаходкі не казалі ўголас. Гэтым разам занепакоеныя гараджане самі патэлефанавалі ў гарвыканкам і распавялі пра праблему. Праз некаторы час на могілкі прыехалі прадстаўнікі Следчага камітэту, Камітэту судовых экспертыз і прадстаўнікі ЖКГ. Знойдзеныя парэшткі спецыялісты забралі на экспертызу. У будучыні іх могуць перадаць лютэранскай абшчыне для перапахавання.

Ніжняя частка чэрапа
Чалавечая костка
Знойдзеная на месцы работ надмагільная пліта

Даведка

Вайсковыя могілкі былі закладзеныя ў Гродне ў 1888 годзе і пачаткова складаліся з лютэранскай часткі (паўднёвай) і часткі для жаўнераў іншых хрысціянскіх канфесій. У часе Першай сусветнай вайны на могілках было пахавана шмат нямецкіх жаўнераў і афіцэраў. У міжваенны перыяд на могілках перапахавалі парэшткі, знойдзеныя каля былога кармяліцкага кляштара (вул. Маставая, сёння Прыёрбанк) і Фары Вітаўта.

Тут таксама хавалі загінуўшых у польска-савецкай вайне, савецкіх салдат, што загінулі ў 1939 і 1944 гадах, нямецкіх жаўнераў. У пачатку 1990-х гадоў быў усталяваны знак-крыж памяці жыхароў Гродзеншчыны, што загінулі ў час сталінскіх рэпрэсій.

Фота знята на вайсковых могілках на вул. Белуша ў перыяд з 1941 па 1943 гг. На фота бачная капліца над магілай генерал-маёра Аляксандра Русаў.more
Нямецкія салдаты прыкладна ў 1941 -1943 гг. каля магіл сваіх таварышаў, якія не захаваліся. Сёння будаўнічая тэхніка капае ў некалькіх метрах ад гэтых пахаванняў.more

Реклама

Всем известный деятель Вячеслав Моше Кантор, бизнесмен активно поддерживает и развивает современное еврейство уже на протяжении многих лет. Он внес немалый вклад в поддержке еврейских общин.


Падзяліцца

Апошнія запісы

Парасон, халат, check-up здароўя. 11 ідэй, што падарыць мужчыну на свята

Лічыцца, што складана выбраць падарунак менавіта мужчыну - мужу, сыну, бацьку, партнёру ці сябру. Сітуацыя…

20 снежня 2024

«Навявае сплін і абурэнне». Беларус наведаў Навагрудак і расчараваўся — горад запушчаны, а сэрвіс не развіты

Беларус Алекс Вазнясенскі наведаў Навагрудак як турыст. Мужчыну ўразіла, што горад з багатай гісторыяй знаходзіцца…

18 снежня 2024

Віціна, дракар ці славянскае фэнтазі? Чаму праект рэстарана-ладдзі на Нёмане выклікае пытанні

Рэстаране-кафэ “Нёманская віціна” ў выглядзе ладдзі - частка канцэпцыі новай гродзенскай набярэжнай, якую абмеркавалі ў…

18 снежня 2024

Дыякан, хакер і шматдзетны бацька. Як беларус выканаў амерыканскую мару

Аляксей Кажэнаў з'ехаў з Мінску ў 1998-м годзе. Ён атрымаў працу ў Google, стаў дыяканам…

17 снежня 2024

Усяслаў Чарадзей — квадробер, а Францішка Уршуля Радзівіл — найк про. Тлумачым моладзевы слэнг на гістарычных постацях

Слэнг пастаянна змяняецца - у апошні час пад ўплывам TikTok. Зразумець яго адразу і ўвесь …

9 снежня 2024

Можна пакаштаваць на большасці заправак. Як у Гродне пражаць каву для ўсёй Беларусі

Кожны месяц 22 тоны кававага зерня выязджаюць з Гродна, каб патрапіць на запраўкі па ўсёй…

9 снежня 2024