Што такое ЖЭС-арт і да чаго ён прывядзе. Гродзенец Максім Швед пра мастацтва цэнзуры

Калі ты думаеш, што Менску [ці Гродне — HL] не хапае сучаснага мастацтва, выйдзі ў двор і зірні на родныя муры. Заўважыш хоць адно замаляванае графіці - бінга! Гэта шэдэўр новага кірунку візуальнага мастацтва — ЖЭС-арт / фупрэматызм. Што гэта такое і чаму лебедзі з шын і панды з дрэва ставяць дыягназ беларускай ментальнасці - 34mag.net дае слова аднаму з экспертаў па творчасці беларускіх камунальных службаў Максіму Шведу.

Пра Максіма Шведа

Я нарадзіўся ў Горадні, скончыў юрфак БДУ па спецыяльнасці «паліталогія». Больш за дзесяць гадоў цікаўлюся фатаграфіяй. Напачатку здымаў канцэрты і сяброўскія пасядзелкі, займаўся трэвэл- і стрыт-фота. У фатаграфіі мяне заўсёды прываблівала магчымасць схапіць і адлюстраваць пульс жыцця.

З часам у сваім захапленні я пачаў шукаць новыя формы. Хацелася рабіць нешта з іншым кірункам мыслення. Больш фармальнае і абстрактнае — не звязанае з жыццём і чаканнем нейкага «вырашальнага моманту». Так я звярнуў увагу на рознакаляровыя фігуры на сценах, якімі камунальныя службы зафарбоўваюць графіці, тэгі ды іншы стрыт-арт.

Свае здабыткі ўжо пяць год выкладаю ў блог на Tumblr, а калі заўважыў, што шмат каму гэта цікава, стварыў суполку і ў Facebook.

Што такое ЖЭС-арт / фупрэматызм

Часам ЖЭС-артам называюць не толькі зафарбаваныя графіці, але і ўвесь мілы дэкор каля пад’езду. Крэатыўныя жэсаўцы спрабуюць упрыгожыць наваколле пандамі з дрэва, лебедзямі з шын, пальмамі з пластыку, пафарбаванымі камянямі.

«ЖЭС-арт» гучыць нібыта па-французску. Гэта прыдае трэшавай па сутнасці з’яве флёр элітарнай выкшталцонасці. Дзякуючы іроніі менавіта гэтая назва найбольш папулярная ў народзе.

---

«ЖЭС-арт — яскравы пераклад знакамітага „ну, вы ж самі ўсё разумееце“ на візуальную мову»

---

Супрацоўніца Нацыянальнага мастацкага музея Вольга Архіпава яшчэ ў 2011 годзе ўвяла ў навуковы ўжытак тэрмін «фундаментальны супрэматызм» — фупрэматызм. Ён адсылае нас да супрэматызму, а «фундаментальны» ён, бо існуе ў якасці манументальнага жывапісу, а не як занятак кампазіцыяй на паперы. Гэтая з’ява мае масавы, фундаментальны характар і нараджаецца ва ўзаемадзеянні вялікай колькасці ўдзельнікаў.

Сам для сябе я вынайшаў яшчэ адно вызначэнне гэтага кірунку творчасці. Калі рабіў гэтае фота, ледзьве не абамлеў ад шчасця. «Сэканд-хэнд-арт» — гэта ж суперская ідэя! Калі «Час — сэканд-хэнд», то і мастацтва, якое адлюстроўвае гэты час, не можа не быць сэканд-хэнд.

Пра ЖЭС-арт у Беларусі Я не адзіны ў Беларусі, хто знаходзіць гэтую з’яву вартай увагі. Напрыклад, у Instagram ёсць акаўнт minskvadrart. Некалькі здымкаў каляровых фігур польскага фатографа Рафала Мілаха ўвайшлі ў праект, прысвечаны Беларусі. Найбольш яскравы ЖЭС-арт-перформанс адбыўся ў Нацыянальным мастацкім музеі, дзе падчас выставы «Zabor» супрацоўніца музея замалявала фота Сяргея Гудзіліна з праекта «No words», на якім супрацоўніца ЖЭСа замазвае пратэснае графіці. Гэты шыкоўны рэкурсіўны абсурд ужо ўвайшоў у анталогію беларускага мастацтва.

Пра ЖЭС-арт па-за межамі Беларусі З’ява гэта міжнародная. У большасці краін яе ведаюць як «The Subconscious Art of Graffiti Removal» (падсвядомае мастацтва выдаленне графіці). Яна з’явілася пасля выхаду ў 2002 годзе на фестывалі «Сандэнс» аднайменнага дакументальнага фільма амерыканскага рэжысёра Мэта МакКорміка. У інтэрнэце ёсць шмат тэгаў, якімі адзначаюць ЖЭС-арт: «таджикротко», «urbanrothko» «Бессознательное искусство» «buff», «коммунальное искусство», «stenamatism».

Пра збіранне квадратаў

У мінулым годзе я вучыўся ў кінашколе Вайды ў Варшаве, дзе распрацоўваў дакументальны праект. Было жаданне зрабіць фільм, звязаны з нашай краінай, але нічога цікавага доўга не атрымлівалася. Я глянуў свежым позіркам на шэрыя квадраты і адчуў - дык вось жа яно! Мне падалося, што гэта можа быць хоць і дзіўны, але цікавы падыход да погляду на наш край. І мастацкія кіраўнікі, і польскія аднагрупнікі мяне падтрымалі. Фільм ужо ў распрацоўцы. Спадзяюся, да канца года нешта зраблю.

«Французскі мастак Паўль Кліэ казаў: „Чым больш жахлівы свет, тым больш абстрактнае мастацтва“»

ЖЭС-арт як дыягназ беларускай ментальнасці

Наша беларускае «каб усё было, як у людзей» мае адваротны бок — паказуху, калі нешта робіцца толькі для бачнасці. Замежнікі разглядаюць фота з зафарбаваным шклом завода «Гарызонт» і пытаюцца: «Навошта так зрабілі?» Адказваю: «Каб чыста было». — «Дык праз гэтае шкло зараз нічога не бачна». У гэтым сэнсе ЖЭС-арт — яскравы пераклад знакамітага «ну, вы ж самі ўсё разумееце» на візуальную мову, метафара беларускага быцця.

У нас чысціня заўжды ідзе побач з парадкам. Парадку не бывае без гаспадара і падпарадкавання. Тут як пашанцуе: калі гаспадар не мае ні густу, ні сумлення, то да «апошняй дыктатуры Еўропы» і стабільнасці з пахам балота — адзін крок.

З іншага боку, калі мы марым пра свабоду і дэмакратычныя каштоўнасці, то павінны разумець, што свабода выказвання нават у вандальных формах — гэта таксама нечая свабода. Да прывабнай часткі спажывецкага раю з кавярнямі і таннымі шмоткамі бонусам ідзе сцяна з тэгамі і графіці. Немагчыма з’есці толькі адзін бок гэтага шакаладнага медаля.

«Больш карысці будзе, калі аднойчы ноччу кожны выйдзе з балонам фарбы і напіша ўсё, што думае»

Беларускія карані супрэматызму Французскі мастак Паўль Кліэ казаў: «Чым больш жахлівы свет, тым больш абстрактнае мастацтва». Напэўна, спецыфічная атмасфера Беларусі спрыяе развіццю абстракцыянізму. Апошні фільм Вайды быў прысвечаны выбітнаму польскаму мастаку-авангардысту Стшаміньскаму, які распрацоўваў сваю мастацкую плынь — унізм як развіццё ідэй супрэматызму. Стшаміньскі нарадзіўся ў Менску. Казімір Малевіч, вядомы сваім «Чорным квадратам», нарадзіўся пад Копылем. І нават Марк Ротка нарадзіўся ў Віцебскай губерні, да якой належаў тады Дзвінск.

Прыгажосць гарадскіх ускраін

Звычайна турыстычныя славутасці канцэнтруюцца ў цэнтры горада. ЖЭС-арт — гэта магчымасць з цікаўнасцю павандраваць па спальных раёнах. Не трэба нікуды хадзіць: проста расплюшчвай вочы і глядзі навокал.

«Не трэба нікуды хадзіць: проста расплюшчвай вочы і глядзі навокал»

Большасць людзей не заўважаюць гэты арт, а мне падаецца, гэта файная магчымасць убачыць наваколле з новага пункту гледжання. Я мару, што некалі будуць распрацаваныя турыстычныя маршруты па «мастацтве цэнзуры». Экскурсаводы, паказваючы англічанам ці шведам муры хмарачосаў у Шабанах, распавядуць не толькі пра працы вядомага мастака Малевіча, але і пра невядомага Маляваныча з ЖЭС-88.