«Не засаджваць горад лесам, а добраўпарадкаваць тое, што ёсць». Як будуць азеляняць Гродна да 2030 года

Існуючыя зялёныя зоны Гродна не добраўпарадкаваныя і не падыходзяць для прагулак гараджан, лічаць горадабудаўнікі. 85% такіх зонаў горада — лясы, толькі 37% азелянённых тэрыторый добраўпарадкаваныя. Зараз у Гродне на чалавека прыходзіцца амаль у 10 разоў менш за норму азелянённых тэрыторый раённага значэння і ў 2,3 разы — агульнагарадскіх зялёных тэрыторый. Як з гэтым змагацца, дзе да 2030 годзе з’явяцца новыя паркі і як гродзенцы атрымаюць зеляніну побач з домам, спланавалі ў Схеме азелянённых тэрыторый агульнага карыстання, піша Telegram-канал Urban Hrodna.

Сэнс падыходу Схемы азелянення не ў тым, каб засаджваць горад лесам, а ў тым, каб добраўпарадкаваць тое, што ёсць, тлумачыла архітэктар Анастасія Гарустовіч, намеснік начальніка аддзела навакольнага асяроддзя «Белндіпгорадабудаўніцтва» і адказны выканаўца па праекце на яго прэзентацыі ў сакавіку 2022 года.

Праблема — у лічбах і добраўпарадкаванні

Большая частка (85%) азелянённых тэрыторый, якія ёсць у Гродне і куды можна было б пайсці адпачыць — гэта гарадскія лясы. Зараз добраўпарадкаваных месцаў, прыдатных для шпацыраў, мала: у Пышках, Ласосна, Румлёва, сцежка здароўя ў парку Панямунь, невялікі ўчастак лесу на Кабяка, два паркі ў цэнтры. Неўладкаваныя зялёныя зоны, па якіх нязручна гуляць, не могуць улічвацца пры разліку забяспечанасці гродзенцаў азелянённымі тэрыторыямі.

Сейчас в границах Гродно:

1696 га — агульная плошча азелянённых тэрыторый. З іх:
99 сквераў,
6 паркаў,
12 зонаў адпачынку каля вады.

85% займаюць гарадскія лясы. У асноўным яны адносяцца да гослесфонду і не добраўпарадкаваны.
9,2% займаюць паркі. Астатняе прыпадае на скверы, зоны адпачынку або кароткачасовай рэкрэацыі ля вады, тэрыторыі ў жылых раёнах і ў грамадскіх цэнтрах.
37% азелянённых тэрыторый Гродна добраўпарадкаваныя — ёсць дарожкі, лаўкі, урны, ліхтары.
96,4% азелянёных тэрыторый — аб’екты гарадскога значэння (куды прыязджаюць адпачываць з усяго горада).

3,44 кв.м/чел. — столькі зялёных аб’ектаў гарадскога значэння даводзіцца зараз на кожнага гродзенца. Норма — 8 кв.м/чал.
0,73 кв.м/чал. — столькі зялёных аб’ектаў раённага значэння ёсць цяпер для кожнага гродзенца. Норма — 7 кв.м/чал.

Тэрыторыю лічаць добраўпарадкаванай, калі аб’екты добраўпарадкавання (лаўкі, ліхтары, сметніцы) займаюць на ёй не менш за 10%. Пры гэтым яны павінны быць размеркаваны там раўнамерна. Акрамя таго, у Схеме азелянення прапісана, колькі дрэў і кустоў мінімальна павінна быць на азелянённых тэрыторыях. Пляцоўкі для выгулу сабак, якіх у Гродне мала, у праекце асобна не прадугледжаныя, але і не забароненыя.

Асноўнай перспектывай для развіцця азелянённых тэрыторый агульнага карыстання выбралі асваенне лясоў у Ленінскім і Кастрычніцкім раёне. Напрыклад, на Юбілейным возеры добраўпарадкаванне ёсць толькі вакол самога вадаёма, далей — проста лес. Калі пашырыць добраўпарадкаваную зону — гэтыя ўчасткі таксама можна будзе ўлічваць для забяспечанасці гродзенцаў зялёнымі тэрыторыямі.

Улічылі экасетку Нёмана і гістарычныя аспекты

Пры распрацоўцы Схемы ўлічвалі, што па Гродне праходзіць калідор нацыянальнай экасеткі Нёмана. У межах горада выбралі ядры, якія ўплываюць на развіццё ландшафту горада ў цэлым. Імі сталі лесапаркі Пышкі, Румлёва, Ласосна, тэрыторыя парку на Панямуні і прыбярэжныя зоны Нёмана, Юрысдыкі і Гараднічанкі.

Таксама ўлічвалі гістарычныя аспекты. Распрацаваныя ў горадзе веламаршруты ўвязалі з азелянённымі тэрыторыямі.

Цяпер у Гродне вельмі не хапае азелянённых тэрыторый раённага значэння, размешчаных блізка ад дома. Пры распрацоўцы Схемы праекціроўшчыкі змаглі дамагчыся таго, што для жыхароў нават самых аддаленых тэрыторый у перспектыве з’явяцца хоць бы 1−2 аб’екта, дзе можна будзе адпачываць.

Дзе ў Гродне з’явяцца новыя паркі

У Гродне чакае шмат працы: ёсць зялёныя тэрыторыі, на якіх цяпер няма ніякага добраўпарадкавання. Напрыклад, на Дзевятоўцы ў раёне царквы, якая будуецца на Курчатава, запланавалі сквер. Раней там была забалочаная зямля, таму цяпер усё азеляненне і добраўпарадкаванне там рыхтуюць з нуля.

У Кастрычніцкім і Ленінскім раёне вялікая частка будучых паркаў фарміруецца менавіта на базе існуючых лясных масіваў. Ствараецца да 10 паркаў у кожным адміністрацыйным раёне і зоны адпачынку ля вады ў поймах рэк.

Праект прапануе фарміраванне зон адпачынку ля вады альбо прыродных паркаў і добраўпарадкаванне ўсёй тэрыторыі поймы Нёмана з абодвух бакоў. У тым ліку ў лесапарку Ласосна — яго тэрыторыя не цалкам засвоеная.

У Ленінскім раёне з’явяцца:

• прыродны парк у пойме Гараднічанкі,
• прыродны парк на Грандзіцкай ў Зарыцы,
• лесапарк на скрыжаванні вуліцы Дамброўскага і бульвара Ленінскага камсамола (БЛК) добраўпарадкуюць,
• парк на рагу БЛК і Болдзіна,
• мемарыяльны сквер у ляску ў пачатку вуліцы Нёманская,
• скверы на скрыжаванні Віленскай і Працоўнай,
• сквер на скрыжаванні Завершчызны і Цаглянай,
• сквер насупраць Палаца творчасці дзяцей і моладзі,
• сквер на Віленскім завулку,
• сквер на Таўлая ля Гараднічанкі,
• сквер на Курчатава каля царквы,
• маленькі сквер на рагу Дзяржынскага і Астроўскага.

У Кастрычніцкім раёне з’явяцца шмат дробных сквераў, а таксама:

• парк на Панямуні,
• парк у новым раёне на месцы вайсковай часткі на Фолюшы,
• Томінскі лес добраўпарадкуюць,
• лесапарк у Альшанцы,
• лесапарк на Юбілейным возеры.

Азеляненне не толькі на паперы. Да 2030 года ў Гродне будзе:
193 азелянённыя тэрыторыі агульнага карыстання.
2 662 га — іх агульная плошча (існуючых і перспектыўных). Гэта каля 11% тэрыторыі горада.
1285 га — столькі можна будзе ўлічваць па нарматывах для забяспечанасці гараджан азелянённымі тэрыторыямі.
9,9 кв. м/чал. — столькі атрымаецца зялёных аб’ектаў гарадскога значэння (10,77 — у Ленінскім раёне і 9,41 — у Кастрычніцкім раёне).
8,8 кв. м/чал. — столькі атрымаецца зялёных аб’ектаў раённага значэння (10,99 — у Ленінскім раёне і 7,13 — у Кастрычніцкім раёне).

Мемарыяльныя скверы ля фартоў і зеляніна ў цэнтры

Асаблівасць Гродна — парк ля Кургана Славы. У Схеме ён улічаны як мемарыяльны комплекс. Ён вялікай плошчы, добраўпарадкаваны, там можна адпачываць. Пры гэтым яго нельга ўлічваць у паказчыках забяспечанасці гараджан зялёнымі тэрыторыямі, так як ён цалкам уваходзіць у межы санітарна-ахоўнай зоны «Азота».

Мемарыяльны парк (сквер) — зялёная зона на базе значных у гістарычным плане аб’ектаў, дзе ёсць альбо былі пахаванні ці мемарыяльныя знакі, упісаная ў структуру гарадскіх паркаў (сквераў).

Генплан прадугледжвае зоны аховы фартоў Гродзенскай крэпасці, размешчаных у Гродне. Гэта фарты № 1 (Вішнявец, урочышча Форт), № 6 (за Альшанкай), № 13 (Пышкі) і рэшткі форта № 10 у прамзоне за Аульсам. На іх базе прапануюць фарміраваць мемарыяльныя скверы з мінімальным добраўпарадкаваннем, у залежнасці ад ахоўных абавязацельстваў па законе. Тады гараджане змогуць там гуляць, і гэтыя месцы можна будзе ўлічыць згодна з нарматывам.

Зялёныя тэрыторыі ў гістарычным цэнтры і ў раёне транспартных магістраляў і прамысловых прадпрыемстваў вырашылі максімальна захаваць. На вуліцах Савецкай, Баторыя, Кірава, Маставой і Маркса прапанавалі фармаваць дадатковае ландшафтна-дэкаратыўнае афармленне.

У парку Жылібера, Каложскім парку, скверы на месцы Фары Вітаўта і ля сядзібы Станіславава, у парку Панямунь, Румлёва, скверы і зоне ля вады па вуліцы Рэпіна — паставіць інфармацыйныя таблічкі з улікам гістарычнай важнасці гэтых месцаў.

У Пышкі для адпачынку адведзена толькі 15%

Большая частка Пышков і іншыя лясы ў Гродне адносяцца да земляў ляснога фонду. Гэта значыць, што яны прызначаныя для вядзення лясной гаспадаркі і іх нельга добраўпарадкоўваць для прагулак гараджан. Напрыклад, частка Пышкоў, дзе пракладзеная веладарожка з яе інфраструктурай і пляжы, складае толькі 15−20% ад усяго лесапарку.

Рашэннем мог бы стаць вывад такіх лясоў з ляснога фонду, пераўтварэнне ў прыродныя паркі і добраўпарадкаванне. Генеральны план прадугледжвае фарміраванне на базе гэтых аб’ектаў менавіта месцаў адпачынку. Па генплане і па Схеме ў прыродных парках не дапускаецца размяшчэнне нейкіх буйных грамадскіх ці гандлёвых аб’ектаў.

Лесапаркі, такія як Пышкі, Ласосна, Румлёва — гэта прыродныя тэрыторыі. На іх захоўваюць прыродныя ландшафты і натуральную разнастайнасць. Нават добраўпарадкаваныя яны заўсёды ўлічваюцца з паніжаным каэфіцыентам выкарыстання для адпачынку — не 1, а 0,3.

Лесапарк Румлёва — асабліва ахаваная прыродная тэрыторыя, часткова добраўпарадкаваная. Максімальная дапушчальная трансфармацыя для яе — каля 12 га пры агульнай плошчы каля 93 га. Адначасова там можа знаходзіцца ўсяго 260 чалавек (гранічна дапушчальная рэкрэацыйная нагрузка). Прыродны парк Схема прапануе сфарміраваць і ў Панямуні.

З каэфіцыентам 1 лічацца шматфункцыянальныя і спецыялізаваныя паркі. У Гродне гэта Каложскі парк, пляж у Пышках і набярэжная Нёмана ля замкаў, пойма Гараднічанкі і Юрысдыкі.

Так што, саджаць новыя дрэвы не будуць?

Практычна немагчыма знайсці пустую тэрыторыю, з якой праз 5−7 гадоў можна стварыць парк, упэўненыя распрацоўшчыкі. У такой сітуацыі азеляняць Гродна можна за кошт кампенсацыйных пасадак. Іх звычайна закладваюць у праекты, напрыклад, пры будаўніцтве новых аб’ектаў, калі немагчыма захаваць зеляніну. У першую чаргу іх варта накіроўваць туды, дзе цяпер няма расліннасці, або яна дрэннай якасці, лічаць распрацоўшчыкі Схемы. Гэта дазволіла б і рэалізоўваць улічаныя схемай параметры, і павышаць азеляненне ў горадзе.

У 2022 годзе ў Гродне збіраліся пасадзіць 6 тыс. новых дрэў і 7 тыс. кустоў. Гэта кампенсацыйныя высадкі, на змену тым зялёным насаджэнням, якія высякаліся ў працэсе будоўляў і рэканструкцый.

У горадабудаўнічай дакументацыі закладваюць пэўны працэнт азелянення вуліц — у праектах іх добраўпарадкавання або пашырэння. У Гродне гэты паказчык не выконваецца. Зараз гарадскія ўлады вырашылі аднаўляць ўсе высаджаныя ўздоўж вуліц дрэвы, якія не захаваліся. Пра гэта распавёў намеснік начальніка ўпраўлення будаўніцтва, архітэктуры і горадабудаўніцтва Казімір Гецэвіч падчас прэзентацыі Схемы азелянення ў пачатку сакавіка 2022 года.

Проста пасадка дрэў у горадзе не ўплывае наўпрост на колькасць зялёных тэрыторый. Яна больш неабходная там, дзе такіх месцаў няма наогул, і не ўлічваецца ў Схеме азелянення. Сам працэс добраўпарадкавання ў горадзе ў сэнсе фарміравання зон адпачынку больш важны, чым высаджванне новых дрэў, тлумачыла аўтар Схемы падчас прэзентацыі праекта.

Што прапаноўвалі эколагі

Традыцыйнае азеляненне ў Гродне можна было б часткова замяняць вертыкальным — напрыклад, вінаградам або іншымі ўстойлівымі відамі ліян. Гэтую ідэю прапаноўваў старшыня грамадскай арганізацыі «Экаманіторынг» Яўген Філімонаў на прэзентацыі Схемы ў гарвыканкаме ў сакавіку.

Таксама эколаг прапанаваў пры стварэнні газонаў замяняць насенне газоннай травы на сумесі лугавых траваў. Гэта дазволіць радзей касіць, дапаможа захаваць пчол і палепшыць экалагічную абстаноўку. Стварыць такі газон хоць бы на эксперыментальным участку ўлады горада абяцалі еще в 2019 году.

Дапаможа экалогіі горада і выкарыстанне экапліткі, якую як раз выпускаюць у Гродне. Праз адтуліны ў ёй можа расці трава, лішняя вада лёгка праходзіць у грунт, пры гэтым яе можна выкарыстоўваць на паркоўках для легкавых аўтамабіляў.

Праўда, па дакументах такі «газон» не ўлічаць як азеляненне. Нельга ўлічваць у паказчыкі забяспечанасці зялёнымі тэрыторыямі і дрэвы ў кадках. Па зацверджаных у Беларусі нормах у дакументацыі як альтэрнатыву звычайнаму ўлічваюць толькі вертыкальнае азеляненне. Хоць, вядома, усе гэтыя віды азелянення ўплываюць на экалогію горада, таксама, як і, напрыклад, зеляніна на дахах.