Як у Польшчы мяняюцца калядныя традыцыі і чаму цяпер падарункі дораць на тры тыдні пазней? Аб звычках і каштоўнасцях, нацыянальных і сямейных, напярэдадні Вігіліі распавялі Hrodna.life Генеральны консул Польшчы ў Гродне Яраслаў Ксёнжак і яго жонка Альжбета Ксёнжак.
— Да вас ужо прыйшло адчуванне радасці і чаканне цуду?
— Памятаеце песню групы «Czerwone gitary» — «Jest taki dzień» [Ёсць такі дзень]? Адзін дзень у годзе, які пачынаецца «od zmroku» [ад змяркання] і заўсёды застаецца ў душы палякаў, незалежна ад веравызнання. Але ўсё часцей замест духоўных жаданняў у людзей з’яўляюцца жаданні святочныя. Пакупкі, падарункі, елка… і забываемся пра кантэкст. Што Каляды — не толькі сямейнае, але рэлігійнае свята.
Вечар 24 снежня — Куцця (Wigilia) — прынята праводзіць у сямейным коле за калядным сталом. Пад абрус кладуць трохі сена, як напамін пра тое, што «не знайшлося Марыі і Іосіфу месцы ў доме», абавязкова пакідаюць лішні прыбор для нечаканага госця.
Грамадства ў краіне занятае дабрачыннасцю: дапамога, акцыі для бедных, хворых, нямоглых, збор ахвяраванняў, агульнанацыянальныя кампаніі па зборы сродкаў, якія ладзяць фонды. У цэнтры Кракава, напрыклад, праходзіць Вігілія для тых, каму няма куды пайсці.
Жывую рыбу ўжо не прадаюць, але традыцыя аказалася мацнейшай
Вячэра пачынаецца з абмену аплаткам (асвячоныя тонкія пласты цеста) і пажаданнямі. На стале 12 посных страў, па ліку апосталаў. На Вігілію прынята спяваць калядкі - песні, прысвечаныя нараджэнню Хрыста.
— Абавязкова павінна быць шмат нішчымнай ежы. Звычайна гэта смажаны карп, селядзец у самых розных відах: з разынкамі, хрэнам, лукам і гэтак далей, чырвоны посны боршч або грыбны суп з «вушкамі», кампот з сухафруктаў, варэнікі з грыбамі, капустай, бігас (тушаная кісла-салодкая капуста) без мяса, куцця — на Падляссі, напрыклад, гэта запаранае збожжа з мёдам і арэхамі, можа быць молаты мак з цукрам і вадой. Вячэра праходзіць без алкаголю.
Цяпер у Польшчы нельга прадаваць жывую рыбу ў крамах, але традыцыя аказалася мацнейшай. Рэцэпт каляднага карпа просты: ачысціць ад лускі, парэзаць буйнымі кавалкамі, нацерці лімонам, соллю і абсмажыць у паніроўцы.
Добра паесці - таксама традыцыя
Апоўначы ў касцёлах пачынаецца святочнае богаслужэнне — Пастэрка. У храм можна прыйсці і на ранішнюю імшу. 25 і 26 снежня сямейныя застоллі працягваюцца, але ўжо з мяснымі стравамі. «Так, паесці гэта таксама традыцыя», — усміхаюцца Яраслаў і Альжбета.
— На Раство стараемся сабрацца разам сям’ёй, хоць бы на некалькі дзён ці гадзін. Прапусцілі толькі 4 гады, калі працавалі ў Сеуле. Традыцыйны посны стол у Карэі 20 гадоў таму накрыць было вельмі складана. Там не прадавалі звычайны хрэн, немагчыма было знайсці мак або карпа. Куплялі нешта падобнае, напрыклад, азёрныя рыбу, а хрэн замянялі васабі. У Маскву і Харкаў запрашалі дзяцей або самі ехалі ў Варшаву.
У гэтым годзе вялікая сям’я збярэцца ў Варшаве. Падрыхтоўка займае шмат часу, але яна таго вартая. «Фарміраванне сямейных традыцый не толькі кампенсацыя за клопаты, а вельмі важны момант», — лічыць Альжбета.
— Зараз становіцца папулярным на святы выехаць кудысьці ў спа, на курорт, на адпачынак. Мы спрабавалі, і разумеем, што гэта эгаістычна. Калі ты не гатуеш на кухні, а муж сышоў за пакупкамі, калі не мыем посуд разам… губляюцца сувязі. Калі ёсць магчымасць сустрэч, зносін, сумесных заняткаў, тады сям’я нармальна функцыянуе.
Чырвоны боршч супраць грыбнага супу
— Палякі дзеляцца на тых, хто есць на Вігілію чырвоны боршч або грыбны суп. Наша сям’я не выключэнне. Звычайна я пытаюся, але ў гэты раз абыйдземся без дэмакратыі: будзе суп з баравікоў.
«Думаю, у нас будзе качка з яблыкамі ці журавінамі. На трэці дзень, напэўна, выйду з традыцыі, зробім карэйскі абед. У мінулым годзе мы былі ў Карэі, я прывезла спецыі і соўсы».
У карэйскай кухні мяса наразаюць вельмі тонкімі пластамі, марынуюць у спецыях некалькі дзён. Гатуецца страва адразу за сталом. Для гэтага патрэбна адмысловая электрычная жароўня або патэльня. Ядуць з рысам, які заварочваюць у лісце салаты. Часта дадаюць кімчхі - квашаную пекінскую капусту запраўленую вострым соўсам з цыбульнага соку, зялёнага лука, імбіра, часныку.
Чаму падарункі цяпер дораць на тры тыдні пазней
— Это очень симпатичный момент ужина. Наши внуки (три и пять лет) уверены, что Святой Николай существует и ждут его. Эта вера глубоко укоренилась, хочется, чтобы сохранилась как можно дольше. Ведь святой Николай символизирует добро, которое они встречают в жизни.
— Раней, яшчэ ў сярэднія вякі, падарункі дарыў Святы Мікалай — 6 снежня на Мікалайкі. Цяпер усё памянялася. Палякі атрымліваюць падарункі ад Святога Мікалая 24 снежня, на Вігілію. Але ў некаторых рэгіёнах да гэтага часу кажуць, што іх прынёс Зорканош або Зорка.
Пад елкай гара скрынак, на кожнай напісана толькі імя. І вядома, большасць падарункаў для дзяцей.
— Гэта вельмі сімпатычны момант вячэры. Нашы ўнукі (тры і пяць гадоў) упэўнены, што Святы Мікалай існуе, і чакаюць яго. Гэтая вера глыбока ўкаранілася, хочацца, каб захавалася як мага даўжэй. Бо святы Мікалай сімвалізуе дабро, якое яны сустракаюць у жыцці.
