Ляпніна, фрэскі і дэкадансны ружовы колер — усё гэта ў кватэры на 1 Мая, 18 прыдумала дызайнерка Надзея Даўкшыс. Тут пражылі тры пакаленні яе сям'і — з 1939 года. Карэспандэнтка Hrodna.life пабывала ў гэтай кватэры і запісала незвычайную гісторыю.
У праекце «Мой дом ў Гродне» Hrodna.life збірае самыя незвычайныя гісторыі людзей, іх кватэр і дамоў.
Дом забралі савецкія ўлады і падзялілі на кватэры
Дом на 1 Мая, 18 пабудавалі ў 1910 годзе. Шыкоўнае двухпавярховае жылле плошчай 400 квадратных метраў, з 3,5-метровымі столямі належала адной гаспадыні. У дом можна было ўвайсці праз парадны пад’езд, аздоблены мармурам. Унутры быў вялікі хол і шырокія лесвіцы.
спецыялістка па продажы нерухомасці
агенцтва «Магазин недвижимости»
Архітэктура Гродна канца XIX і першых гадоў XX стагоддзя моцна змянілася: на месца строгага класіцызму прыйшлі эклектыка, стылізацыя, мадэрн.
Разам з развіццём транспарту, сувязі, інжынерных збудаванняў і камунальных службаў горадабудаўнічая забудова ішла актыўнымі тэмпамі. Праўда, усё рабілася па большай частцы хаатычна, ні пра якое захаванне мастацкіх патрабаванняў ці архітэктурны ансамбль і гаворка не ішла. Кожная забудова была індывідуальная і дэманстравала выключна густ і таўшчыню кашалька свайго ўладальніка. Прыкладам можа служыць разнастылевая забудова галоўнай плошчы горада. Дом купца Мураўёва і аптэка каля Фарнага касцёла — вось яркія прыклады архітэктуры таго часу.
У 1939 годзе Гродна занялі савецкія войскі. Новыя ўлады вырашылі, што дом павінен належаць дзяржаве. Яго падзялілі на маленькія кватэры, у якія засялілі некалькі сем’яў, а гаспадыні выдзелілі пакой у адной з кватэр.
Дом на 1 Мая, 18 вядомы як дом Алены Нарбут. Гэты будынак — узор так званага цаглянага стылю. З 1922 года тут працавала спажывецкая крама Леі Ведніцкай.
У 1939 годзе адну з кватэр у гэтым доме вылучылі савецкаму афіцэру Пятру Гасцішчаву і яго сям'і. Яна месцілася на другім паверсе над парадным уваходам. У 1941 годзе сям’я паехала ва Украіну да сваякоў адпачыць. «Тады пачалася вайна. Калі б ён тут застаўся, яго б адразу расстралялі, бо ён афіцэр. Але ім пашанцавала, ён пакінуў сям’ю ва Украіне, а сам адправіўся ваяваць», — распавядае Hrodna.life праўнучка афіцэра Надзея Даўкшыс.
Пётр і яго сям’я перажылі вайну і ў 1946 годзе вярнуліся ў Гродна. Дом быў у жудасным стане, мармуру над параднай не засталося. У 1970-х гадах будынак рэканструявалі, пад’езд закалацілі, уваход у дом зрабілі праз «чорны ход» з боку двара, дабудавалі трэці паверх са столямі вышынёй 2,8 метра. Сям’ю афіцэра перасялілі ў адну з новых кватэр.
спецыялістка па продажы нерухомасці
агенцтва «Магазин недвижимости»
У 1939 годзе ў Гродна прыйшла савецкая ўлада, сямейныя і даходныя дамы нацыяналізавалі і, у большасці выпадкаў, падзялілі на маленькія кватэры. З уласнікаў цэлага дома ўладальнікі сталі звычайнымі жыхарамі і нават былі вымушаныя плаціць дзяржаве кожны месяц за арэнду сваёй жа кватэры. Усе ўгоды па куплі-продажы такой нерухомасці былі забароненыя, гэта была масавая канфіскацыя на карысць дзяржавы.
«Інтэр'ер з водгаласам гісторыі»
Пасля Пятра Гасцішчава ў кватэры жылі яго дачка з сям’ёй, а пазней — яго ўнукі. Нядаўна яны прадалі кватэру свайму найлепшаму сябру Вячаславу, які купіў яе для сваёй маці Алены Корс. Кватэра знаходзіцца ў зручным для сям'і месцы: сын Вячаслава будзе хадзіць у школу недалёка ад дома і зможа пабыць з бабуляй пасля заняткаў.
Пасля куплі кватэры Вячаслаў звярнуўся да дызайнеркі Надзеі Даўкшыс — праўнучцы першага ўласніка кватэры.
«Захацелася зрабіць тут інтэр'ер з водгукам гісторыі. Першапачаткова была ідэя звярнуцца да стылю пачатку XX стагоддзя, хоць раней тут усё было па-іншаму. Мы вырашылі пагуляць у стылізацыю: узяць за аснову ідэі мадэрну, узяць адтуль настрой, дэкадансны ружовы і глыбокі пыльны сіні…»
спецыялістка па продажы нерухомасці
агенцтва «Магазин недвижимости»
Стыль мадэрн ў інтэр'еры зарадзіўся ў другой палове XIX стагоддзя і, можна сказаць, выклікаў сапраўдны бум у мастацтве, архітэктуры і дызайне. Гэта было штосьці новае, сучаснае. Затым папулярнасць стала паступова згасаць. Але сёння ў стыля мадэрн у інтэр'еры адкрылася нешта накшталт другога дыхання.
Афармленне кватэры ў гэтым стылі патрабуе дастаткова шмат фінансавых укладанняў, бо вітражы, мэбля і незвычайныя прадметы інтэр'еру ў стылі мадэрн каштуюць нятанна. Але вынік таго варта!
І ўсё-такі кватэры, аформленыя ў стылі мадэрн, павінны знайсці «свайго» пакупніка. Асабліва гэты дызайн адгукаецца натурам творчым і неардынарным, якім сумна жыць у класічным стылі, але пры гэтым хочацца раскошы.
У тыя часы мастакі натхняліся матывамі Усходу, таму на фрэсках у спальні стварылі японскія сюжэты. «У гэтай кватэры захацелася зрабіць спалучэнне двух стылістычных кірункаў: мадэрну і трохі канструктывізму», — кажа Надзея.
Раней у кватэры быў вельмі маленькі пярэдні пакой, а насупраць уваходных дзвярэй — уваход у пакой. Цалкам змянілі планіроўку. «У нас стаяла задача падзяліць кватэру на дзве зоны: для дзіцяці і для бабулі. Гаспадыня хацела, каб быў паўнавартасны ложак, а працоўнае месца дзіцяці знаходзілася каля акна. Таму мы зрабілі ўваход у спальню з іншага боку».
Спачатку гаспадары разглядалі варыянт далучэння гарышча. Паводле плану на месцы дзіцячага стала знаходзілася б невялікая вінтавая лесвіца, а дзіцячы пакой быў бы на гарышчы. Але гэтую ідэю адкінулі: на гарышчы размешчана шмат калон.
Паколькі вітальня была занадта малая, там не было месца для шафы, прыйшлося замяніць ванну на душавую кабіну. З’явілася месца для захоўвання верхняга адзення.
Ванны пакой у кватэры на 1 Мая, 18 
Вітальня ў кватэры на 1 Мая, 19. Слева на фото дверь шкафа
Плошча кватэры 38 квадратных метраў, таўшчыня сцен — 60 сантыметраў.
Алена Іванаўна жыве тут прыкладна два месяцы і паспела звыкнуць да рытму цэнтра горада. Да пераезду яна жыла ў кватэры на праспекце Касманаўтаў у доме 1960-га года. «Там я жыла 20 гадоў. Мне было ў той кватэры добра, але і ў гэтай падабаецца. Проста пакуль тут многае нязвыкла» — кажа цяперашняя гаспадыня кватэры Алена.
«Падчас рэканструкцыі ў 70-х гадах тут усё дабудоўвалі вельмі хуткімі тэмпамі, таму тут былі вельмі крывыя сцены, — кажа Надзея. — На такой маленькай плошчы хібнасць 20 сантыметраў — гэта шмат. Прыйшлося ўсе сцены, акрамя апорных, зносіць і нанова ўзводзіць».
Пры рамонце Надзея заўважыла, што сцены пабудаваныя з старой жоўтай цэглы, а не з цэглы 70-х гадоў. Хутчэй за ўсё, будаўнікі разбіралі нейкі стары будынак побач і з яго дабудавалі трэці паверх.
Могілкі, паветкі і пячное ацяпленне
Надзея да гэтага часу памятае аповеды сваёй бабулі. Нават у 80 гадоў яна ўспамінала, што недалёка ад іх дома, побач зь цяперашнім будынкам швейнай фабрыкі «Элод», працавала карамельная фабрыка. Туды яе бабуля яшчэ школьніцай хадзіла на экскурсію з класам. Яркім уражаннем для яе засталося, як ім давалі вялікі шарык карамелі, яны ўсе па чарзе перадавалі яго адзін аднаму і каштавалі.
Яшчэ бабуля Надзеі часта ўспамінала, што ў адной з пакояў дома № 18 жыла пажылая жанчына. Гэта была ранейшая гаспадыня дома. Надзея памятае, як бабуля казала, што яна была няветлай.
Побач з домам на 1 Мая, 18 знаходзіўся яшчэ адзін дом. «Вуліцы Акадэмічная, 1 Мая, стары гарадскі парк — тэрыторыя майго дзяцінства. Двор, у якім збіралася вулічная каманда дзятвы, знаходзіўся паміж домам на вуліцы 1 Мая, 18 і домам на Акадэмічнай, 12. Двор лічыўся добраўпарадкаваным, з тэнісным сталом, лаўкамі і пясочніцай для дзяцей. У драўляных паветках захоўваліся дровы і старыя рэчы жыхароў гэтых двух суседніх дамоў, у крайняй паветцы быў гараж для матацыкла бацькі маёй сяброўкі Томкі Цвятковай. За паветкамі рос падтыннік, якім мы зводзілі бародаўкі на руках. На гэтай прасторы паміж адрынамі і вулічным плотам закопвалі памерлых катоў», — успамінае гродзенка Наталля Дораш, якая жыла ў доме на Акадэмічнай, 13.
«Мы пераехалі ў дом на Акадэмічнай, 12 у 1953 годзе. Мне раней расказвалі, што двор належаў нейкім палякам. Гаспадары жылі ў 18 доме, а ў нашым доме была стайня. Гэта памяшканне адразу не было прыстасаванае для жылля. Нам далі кватэру на другім паверсе, тады яна была без падлог і шкла ў вокнах. Унутры дома была драўляная лесвіца і балкончык, які выходзіў у двор. У адной палове дома былі кватэры, а ў другой палове — хлеўчыкі. У 1962 годзе пры рэканструкцыі нашага дома кватэры пашыралі за кошт гэтых хлеўчыкаў. Унутры двара стаялі яшчэ адны хлеўчыкі, у іх трымалі курэй і свіней. Я нават памятаю, як па даху лазіла і правалілася ўнутр на свінню нейкую», — дзеліцца сваімі ўспамінамі гродзенка Тамара Цвяткова.
Яшчэ Тамара ўспамінае старую бабулю, якая жыла на першым паверсе ў 18 доме, верагодна, яна і была гаспадыняй дома, пра якую памятала бабуля Надзеі. У 1950-х гадах ёй было прыкладна 70−80 гадоў. «Нам здавалася, што яна вельмі старажытная, чымсьці нам Бабу-Ягу нагадвала. Яна жыла ў гэтым доме яшчэ да вайны. Гэтая бабуля мне неяк падарыла нямецкія ёлачныя цацкі. Яны ў мяне да гэтага часу захаваліся. І яшчэ яна падарыла мне самаварчык і імбрычак. Да рэканструкцыі дома праз парадны ўваход у асноўным хадзіла толькі яна».
У доме № 18 на другім паверсе была дзіцячая бібліятэка, яе Наталля Дораш і Тамара Цвяткова рэгулярна наведвалі. «Працавала ў ёй старэнькая бібліятэкарка, мы з ёй гутарылі на самыя розныя тэмы. Аднойчы яна выдала мне для чытання дзіўную кнігу: „Прыгоды Пінокіа“ Карла Калодзі», — успамінае Наталля.
У гэтым жа доме жылі сябры Наталлі і Тамары: Сашка Чубіч і Ларыса Крыцкая. Яе бацькі былі выкладчыкамі ў сельгасінстытуце. «У пад’ездзе іх дома са сцяны тырчаў водаправодны кран, да гэтага крана мы бегалі папіць вады».
Санвузлоў у гэтых дамах не было. Усе выгоды былі на вуліцы, па суботах жыхары дамоў хадзілі ў лазню. Ацяпленне ў 1950-я гады было пячным, зімой палілі дровы і брыкеты торфу. Паравое ацяпленне ў гэтыя дамы правялі ў сярэдзіне 60-х гадоў, распавяла Наталля карэспандэнтцы Hrodna.life.
Паміж дамамі на Акадэмічнай, 12 і 1 Мая, 18, выкарыстоўваючы дзве іх сцены, пабудавалі домік-перамычку. «Праз яго праклалі калідор, як тунэль. У гэтым доміку знаходзілася кухня Шпакоўскіх», — кажа Тамара Цвяткова. Праз гады дом № 12 на Акадэмічнай прызналі аварыйным. Яго разам з домікам-перамычкай знеслі.
Праз дарогу ад двара цяпер знаходзіцца дзіцячы сад. З 1883 да 1951 года на гэтым месцы былі лютэранскія могілкі, зарослыя кустамі і высокімі дрэвамі. Канчаткова магілы знішчылі ў 1960 годзе, а на іх месцы разбілі невялікі сквер, дзе адзначалі травеньскія святы.
«Магілы пачыналіся ад брамкі нашага двара [Акадэмічная № 13 — Hrodna.life] і заканчваліся каля кірхі. Паміж гранітнымі магільнымі плітамі мы гулялі ў даганялкі і хованкі, па сцяжынках ездзілі на роварах. На могілках у каплічцы быў уладкованы штаб хулігана Вовіка па мянушцы Клоўн, гэтага падлетка баяліся нават дарослыя. Ён быў жыхаром вуліцы 1-га Мая, але з іншага дома. Воўка Клоўн часта трапляў у міліцыю і сядзеў у турме, адкуль аднойчы не вярнуўся. Тут ладзіліся святочныя пікнікі, тут у летніх прыцемках хаваліся ад людскіх вачэй закаханыя парачкі. На маёй памяці старыя нямецкія могілкі ліквідавалі. Труны з парэшткамі целаў у спарахнелых нямецкіх мундзірах Першай сусветнай вайны выкопвалі і адвозілі ў грузавіках кудысьці за горад. На іх месцы пабудавалі дзіцячы садок-яслі», — кажа Наталля Дораш.
спецыялістка па продажы нерухомасці
агенцтва «Магазин недвижимости»
Нядаўна мы прадалі дзве сумежныя кватэры ў доме на вуліцы Акадэмічнай, 7 (побач з кірхай).
Калісьці будынак 1912 года пабудовы з жоўтага цэглы належаў пастару лютэранскай абшчыны Освальду Плямшу. Да 1938 года пастар з жонкай займалі кватэру з чатырох пакояў з верандай і клазетам на другім паверсе, а на першым размясціліся кухня і агульны ванны пакой. Астатнія памяшканні здаваліся ў арэнду гасцям, якія прыбывалі з Варшавы, Вэрдэна, Рыгі, Расіі і г. д.
У прададзенай кватэры шмат самаробных перагародак, высокія столі з гіпсавым плінтусам, санвузла няма, затое ёсць печка. Дзве кватэры пакупнік аб’яднаў, цяпер над праектам працуе наш гродзенскі дызайнер Васіль Халепа, з нецярпеннем чакаем рэалізацыі!
Чытайце таксама:
- «Квартира как смотровая площадка». Арендодатель — о жилье на набережной в Гродно
- «В каждом окне по открытке». Творческая семья, — о своей квартире на чердаке
- Цветы, колбасы и 10 окон. Семья художников, — о необычной истории своего дома
- «Сталинка» и кошки на чемоданах. Декоратор из Гродно — о высоких потолках и рассветах тихого центра
- В гостиной — стена монастыря, за окном — кабак. Дизайнерка из Гродно — о жизни в историческом доме
