Спадчына

Коні найвялікшага караля: як памёр і што пакінуў пасля сябе ў Гродне Стэфан Баторый

12 снежня спаўняецца 430 гадоў з дня смерці караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя. Памёр ён у Гродзенскім старым замку, пакінуўшы пасля сябе не толькі славу на вякі, але і цалкам матэрыяльныя рэчы, якія праз пару дзён запісалі ў інвентары.

Кароль прыехаў у Гродна восенню 1585 г. і амаль год жыў тут, выязджаючы толькі на паляванні. Праўда, на паляваннях па-за межамі горада ён праводзіў большую частку тыдня. Вучоныя кажуць, што толькі дзічынай з пушчаў можна было пракарміць вялікі каралеўскі двор, але, безумоўна, кароль жыцця сабе не бачыў без палявання.

Адметны пан між асобаў

Баторый у пятніцу вечарам ці ў суботу ранкам прыязджаў у Гродна. У суботу займаўся дзяржаўнымі справамі, а ў нядзелю ранкам ехаў са сваёй службай у касцёл на імшу. Вось як выглядаў паход караля ў храм летам 1586 г. паводле ўспамінаў сучасніка-немца:

«2-га [чэрвеня], а гэта была нядзеля, я бачыў у Горадні яго вялікасць польскага кароля Стэфана, калі той ехаў на кані ад замку да храму. Гэта адметны пан між асобаў, таксама высокіх i моцных, так што сярод многіх подобных не знайсці і не угледзець яшчэ такога. На ім адзенне, упрыгожанае згодна з мясцовымі звычаямі, i невялікая польская шапка, на якой носіць густы салтан з чорных чапліных пёраў.

Kалі ён так едзе, то выглядае трыюмфальна, велічна і шыкоўна. Перад ім i за ім рухаецца мноства дзяржаўных людзей, рыцараў i шляхцічаў, побач яго гвардзейцы, якія адзін ля другога стаяць па абодва бакі вуліцы ад замку да храму. Гэта ягоныя гусары і гайдукі, народ магутны і злы.

[Было] відаць многа прыгожых, далікатных і элегантных коняў, з дарагім рыштункам i ўпрыгажэннямі. Палякі трацяць на гэта вялікія кошты. Я ўвайшоў у храм, у якім цягам цэлай гадзіны чыталі казанні па-лацінску для яго каралеўскай вялікасці.

I калі кароль зноў рушыў да замку, я бачыў, як шатландзец, актор, які знаходзіўся тут i паўсюль быў даволі добра вядомы, паехаў у другім шэрагу перад яго каралеўскай вялікасцю, а гэта мусіла значыць, што ён карыстаецца вялікай ласкай караля".

[irp posts="5518″ name="Шэсце ў гонар Стэфана Баторыя прайшло ад замку да Фарнага касцёла"]

Прастуда ўзмацніла сімптомы хваробы

У канцы лістапада 1586 г. кароль выправіўся на чарговае паляванне. Стаялі вельмі моцныя марозы, цяжкія нават для мясцовых жыхароў. 2 снежня кароль паехаў паляваць на дзікоў у кундзінскі лес (мясцовасць Кундзін цяпер у Польшчы адразу за Кузніцай). Там ён прастыў і ўжо 4 снежня вярнуўся ў Гродна. У замку каралю палепшала і нават 7 снежня ў нядзелю ён адправіўся ў касцёл, хаця лекар Сімоніўс яму таго і не раіў.

Кароль меў спальню на другім паверсе замка. Там, дзе цяпер музейны пакой, прысвечаны заходнебеларускім камуністам і паглядае са сцяны палітвязень Сяргей Прытыцкі. Ноччу ён устаў і перайшоў у суседні зал па патрэбе. Там у яго пачаўся прыступ ныркавай хваробы, кароль згубіў прытомнасць і ўдарыўся аб лаву. Служкі паднялі караля, які хутка апрытомнеў.

Да вечара 9 снежня каралю палепшала, але вечарам ён ізноў страціў прытомнасць і ўпаў на ложак. Наступныя некалькі дзён Баторый меў яшчэ некалькі прыступаў таямнічай хваробы і 12 снежня каля 5-й гадзіны вечара памёр у сваім ложку ў спальні ў Старым Замку.

«Новы Гедымін»

Што значыла смерць Баторыя для ўсёй Еўропы, для будучыні Рэчы Паспалітай і Расіі, добра сказаў расійскі гісторык Мікалай Карамзін:

«12 декабря 1586 года скончался Стефан Баторий (или от яда или от неискусства врачей, как думали), один из знаменитейших Венценосцев в мире, один из опаснейших злодеев России, коего смерть более обрадовала нас, нежели огорчила его Державу: ибо мы боялись увидеть в нем нового Гедимина, нового Витовта; а Польша и Литва неблагодарные предпочитали дешевое спокойствие драгоценному величию.

[irp posts="1699″ name="Каб з гвалтаўніка і забойцы не зрабілі героя. Чаму ў Гродне чым хутчэй трэба паставіць помнік Стэфану Баторыю"]

Если бы жизнь и Гений Батория не угасли до кончины Годунова, то слава России могла бы навеки померкнуть в самом первом десятилетии нового века: столь зависима судьба Государств от лица и случая, или от воли Провидения!"

Што засталося ў замку пасля караля?

Цяперашнія вучоныя ў большасці прызнаюць, што галоўнай прычынай смерці караля была цяжкая хвароба нырак, хранічная ад досыць няўмеранага ўжывання віна і абвостраная холадам кундзінскай пушчы.

Але спутнікаў караля, якія спаткалі яго смерць у Гродне і з’ехаліся сюды неўзабаве, цікавілі штодзённыя рэчы. Хутка, ужо 15 снежня, быў складзены інвентар рэчаў караля Стэфана Баторыя, якія засталіся ў Гродне пасля яго смерці. Зазірнем у яго.

Замак быў абстаўлены мэбляй досыць слаба. На сценах спальні віселі вялікія арасы — габелены, якія крыху падымалі тэмпературу ў халодным замку. Некалькі гадзіннікаў, скрынак, столікаў, крэслаў, ложак з балдахінам… Вопратка, падшытая сабалямі ды бабровым футрам. Пару футраў мелі залатыя гузікі.

Посуд быў галоўным чынам са срэбра, часткова ўласнасць караля, а часткова са скарбу Рэчы Паспалітай. Напрыклад, талеркі мелі герб Стэфана Баторыя — зубы, а насупраць некаторых лыжак стаяць запісы — згублена ў Гродне або пад Полацкам. Вось так, кароль, вызваляючы Рэч Паспалітую ад войска тырана Івана Грознага, мусіў дбаць пра колькасць срэбраных лыжак… Што тут сказаць, шляхецкая дэмакратыя.

Найбольш уражваюць падвал з віном ды каралеўская стайня.

Віно:

  • Чатырохгадовага — 8 бочак
  • Лоўскага — 9 бочак
  • Шанілайскага — 3
  • Маладога ад Тарная — 1
  • Варадынскага — 3

І яшчэ мноства іншага венгерскага віна, усяго 51 бочка!

І коні былі цудоўныя. Пры чым усе яны былі пры конюхах (машталерах) вянгерскай нацыянальнасці.

Машталер Кшыштаф Таргашы апекаваўся канямі Івашка і Балаго, Машталер Петар канямі Войда і Турман, машталер Кішамуш канямі Баторы, Греоры, маштелер Секель Лорчус коні Тарагаш і Кенды… А яшчэ коней звалі Падскарбі, Пукфрэс, Шыгер, Абозны… Усяго кароль меў 31 каня. Машталеры караля трымалі ў стайнях яшчэ 90 коней для сябе і нават пару верблюдаў.

Коні, канешне, былі сімваламі эпохі найвялікшага караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя, ваяра і мудрага дзяржаўнага дзеяча, які выратаваў сваю краіну і так шмат зрабіў для Гродна.

[irp posts="5888″ name="Блогер збірае подпісы за ўстаноўку помніка Стэфану Баторыю ў Гродне"]

Падзяліцца
Меткі: гісторыя

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024