Нясмелая надзея на ажыўленне гандлю зацеплілася ў прадаўцоў на Кавалерыйскім рынку ў Беластоку. Найбуйнейшы рынак паўночна-ўсходняй Польшчы і некалі галоўнае месца «закупаў» для гродзенцаў зноў даступны для пакупнікоў пасля адкрыцця памежных пераходаў «Кузніца» і «Баброўнікі». Як рынак жыве сёння і ці чакаюць там беларусаў? Журналісты Hrodna.life даведваліся на месцы. Спойлер: чакаюць вельмі.
«Старыя часы не вярнуцца»: як рынак у Беластоку жыве сёння
Кавалерыйскі рынак у Беластоку працуе ўжо больш за тры дзесяцігоддзі. Але яго гісторыя пачынаецца яшчэ на пачатку 1970-х, калі да мясцовых «Дажынак» тут з’явіліся першыя выставачныя і гандлёвыя павільёны.
Сапраўдны росквіт прыпаў на 1990−2000-я гады: тады на рынку працавала амаль дзве тысячы гандлёвых кропак.
— Ооо, як у нас раней было… — з лёгкай настальгіяй усміхаецца адна з прадпрымальніц. Яна гандлюе цёплымі шапкамі, рукавіцамі і шкарпэткамі ля галоўнага ўваходу на рынак.
Успамінае, што калісьці на стаянцы побач з яе павільёнам немагчыма было знайсці свабоднае месца — пляцоўка была забіта машынамі і аўтобусамі з беларускімі нумарамі, а гандаль ішоў жвава і бесперапынна.
А потым усё пачало станавіцца горш. Жанчына ўздыхае. Глядзіць на нас уважліва і прапануе купіць цёплыя рукавіцы — бо на вуліцы холадна, а мы без пальчатак. Адразу робіць зніжку ў 25 працэнтаў.
— Добрым пакупнікам не шкада і скінуць цану, — усміхаецца яна. Але больш сур’ёзна дадае, што ў будні наведвальнікаў на рынку мала, не асабліва адрозніваецца карціна і ў выхадныя дні. І хоць рынак працуе з 6-й раніцы і да 16:00, павільёны тут пачынаюць зачыняцца ўжо пасля паўдня.
Ды і ўвогуле ў апошнія гады працы польскага кірмаша без беларусаў гандаль ідзе так сабе.
— А нешта змянілася пасля адкрыцця пунктаў пропуску?
— Пакуль не асабліва. Вашы суайчыннікі ўсё ж сталі тут з’яўляцца, але гэта ўсё ж яшчэ не ажыўленне, — кажа яна. І дадае, што беларусы, як бы гэта ні гучала дзіўна для месца, якое доўгія гады было «заточана» пад іх, больш як экзотыка.
— Старыя часы, вядома, не вернуцца, але можа стане крыху лепш, — уздыхае яна.
Мы ўсё ж купляем пальчаткі — холад дае пра сябе ведаць — і ідзем далей.
Клумбы замест палатак і зачыненыя павільёны
Раней на ўваходзе стаялі рознакаляровыя палаткі ў два рады. Зараз на іх месцы разбіта клумба, высаджаны маладыя дрэвы і ўстаноўлены лавачкі. Гэты невялікі пятачок выглядае акуратна і дагледжана, але ў цэлым Кавалерыйскі мала змяніўся — здаецца, ён затрымаўся недзе ў сярэдзіне 90-х з металічнымі кантэйнерамі-боксамі і вулічным гандлем з прымеркай «на кардонцы».
Але раней рынак сапраўды жыў поўным жыццём, і яго выгляд не бянтэжыў тысячы беларусаў, якія прыязджалі сюды.
Купіць тут можна было практычна ўсё — ад бытавой тэхнікі да аптовых партый адзення і абутку. А калі чагосьці не было ў наяўнасці, мясцовыя прадпрымальнікі абяцалі «падвезці» тавар у бліжэйшы час.
Сёння ад той жвавай гандлёвай справы на галоўным рэчавым рынку Беластока не засталося і следу. У буднія дні сярод пакупнікоў зранку ўсё часцей сустракаюцца толькі пажылыя мясцовыя жыхары, якія прыходзяць сюды па звычцы.
Ад дзвюх тысяч палатак не засталося і паловы. Згодна з афіцыйным сайтам рынку, на плошчы больш за 9 гектараў сёння працуе крыху больш за 500 гандлёвых кропак. У чацвер, 20 лістапада, з іх адкрыта толькі траціна. Прадпрымальнікі адзначаюць, што гандаль найбольш актыўна ідзе па суботах — гэта асноўны дзень працы рынку.
Як Кавалерыйскі рынак у Беластоку адаптуецца да зменаў у гандлі
Рынак пачаў прыходзіць у заняпад яшчэ да закрыцця межаў, калі ў Беластоку пачалі з’яўляцца буйныя гандлёвыя цэнтры і актыўна развіваўся інтэрнэт-гандаль.
— Цяжка стала канкурыраваць з сецюўкамі (сеткавымі крамамі), — расказвае яшчэ адна беластоцкая прадпрымальніца, якая гандлюе дзіцячым адзеннем. — У тым жа Pepco (крама недарагіх тавараў, — Hrodna.life) на распродажах можна купіць дзіцячыя штаны, напрыклад, за 10 злотых. Ды што там, мы самі туды ходзім. Але на рынку мы не можам устанавіць зусім мінімальную цану на свае тавары, хоць яна і так аб’ектыўна невысокая. Вось паглядзіце — цёплыя дзіцячыя легінсы ад 20 злотых. Калі купляюць некалькі, я раблю зніжку, — кажа жанчына.
Яна адзначае, што маладыя палякі амаль перасталі хадзіць на гэты рэчавы рынак — ён даўно страціў папулярнасць сярод мясцовых жыхароў гэтай узроставай катэгорыі.
— Раней многія тут арыентаваліся на беларусаў, якія прыязджалі. Калі іх стала менш, мы, хто гандлюе, пачалі задумвацца пра будучыню рынку, — успамінае жанчына.
Як улады Беластока спрабавалі рэанімаваць рынак
У 2000-х мясцовыя ўлады абяцалі замяніць старыя адкрытыя павільёны двума вялікімі крытымі, якія змясцілі б амаль усе гандлёвыя кропкі. Але планы не ажыццявіліся.
Вясной 2020 года, у разгар першых абмежаванняў з-за COVID-19, Кавалерыйскі рынак зачынілі на некалькі тыдняў. Пасля паўторнага адкрыцця прэзідэнт Беластока Тадэвуш Трускаляскі казаў, што многія прадпрымальнікі хацелі вярнуцца да працы, бо гэта іх адзіная крыніца даходу. Каб падтрымаць гандляроў, горад знізіў арэнду на 50%.
Пазней, успамінае жанчына, абяцалі зусім адмяніць арэнду, пакінуўшы толькі камунальныя плацяжы, але з умовай — прадпрымальнікі самі абновяць свае павільёны.
— Але гэтае рашэнне было запозненым: у многіх ужо не было сродкаў на пераабсталяванне. Вось бачыце — частка старых павільёнаў засталася, але некаторыя абнавілі свае гандлёвыя кропкі. У мяне, напрыклад, усё выглядае як невялікая крама. Ці дапамагло гэта выжыць? Не ў павільёне справа, а ў тым, што пакупнікоў няма, — кажа прадавец.
Пакуль былі зачыненыя памежныя пераходы «Кузніца» і «Баброўнікі» і на пакупнікоў-беларусаў разлічваць не даводзілася, улады Беластока спрабавалі рэанімаваць рынак. Распрацавалі яго брэнд-бук, пачалі ўладкоўваць прадуктовы рыначак побач з асноўным, арганізоўваюць сезонныя кірмашы, а па суботах і нядзелях запусцілі гандаль старымі рэчамі і антыкварыятам. Але блышыны рынак не прывабіў шмат гандляроў на Кавалерыйскі.
Жанчына ўпэўненая і зноў кажа: надзея застаецца на беларусаў, якія, на яе думку, абавязкова вернуцца на Кавалерыйскі. Так кажуць і многія іншыя яе калегі па рынку. Яны адразу ж пачынаюць усміхацца, як толькі чулі пытанне пра беларусаў. І практычна аднолькава кажуць пра надзею і ажыўленне беластоцкага рынку.
Як змяніўся Кавалерыйскі рынак: погляд прадпрымальнікаў
Пан Лэшак, які гандлюе зімовымі шапкамі, беларусаў пакуль яшчэ не бачыў. Мы — першыя прадстаўнікі суседняй краіны, якія да яго падышлі ў дні пасля адкрыцця межаў.
— Без беларусаў цяжка — і гэта факт. Я ледзьве цягну гэты гандаль, трымаюся толькі на зімовым асартыменце, летам гандаль увогуле не ідзе. Прыходзіцца шукаць дадатковую працу. Але мне два гады да пенсіі — хто куды мяне возьме? — пытаецца мужчына.
Заўважае: пасля адкрыцця памежных пераходаў прайшло ўсяго некалькі дзён, і трэба яшчэ пачакаць, цяжка казаць зараз пра нейкія змены на рэчавым рынку. Можа, толькі ў настроях мясцовых прадпрымальнікаў. Яны сталі больш аптымістычнымі.
— Чакаем, чакаем, вядома, — усміхаецца ён і пераходзіць на тэму глабальных геапалітычных змен у рэгіёне.
— Бачыце, вайна ва Украіне ўплывае і на нас непасрэдна. А яшчэ ў вас такая палітычная сітуацыя… Вось і атрымліваецца, што рынак у Беластоку ад усяго гэтага церпіць, — кажа мужчына. — І ўвогуле, ведаеце, я чытаю газеты, гляджу розныя групы ў інтэрнэце і заўважаю, як шмат фэйкаў і прапаганды, якая спрабуе пасварыць усіх: і нас з вамі, і нас з украінцамі. Але я ніколі не сустракаў дрэнных ні беларусаў, ні ўкраінцаў. Здаецца, усё гэта — толькі ў інтэрнэце. Навошта? Мы ж заўсёды сябравалі, мелі зносіны. Вось вы — вельмі мілыя і прыязныя. Мы стаім, размаўляем, абмяркоўваем. У рэальным жыцці ўсё зусім інакш. А гэтыя фэйкі толькі шкодзяць усім і робяць горш.
Мы яшчэ доўга абмяркоўваем палітычныя падзеі і іх уплыў на жыццё па абодва бакі мяжы. Урэшце Лэшак кажа:
— Увогуле перадайце беларусам, што рынак у Беластоку ўсё яшчэ працуе. І, спадзяемся, што і далей будзе працаваць.
Чаго чакаюць прадпрымальнікі на Кавалерыйскім рынку пасля адкрыцця межаў
Мы ідзем далей. Гандлёвыя рады ў глыбіні рынку паўпустыя: пакупнікоў амаль няма, прадаўцоў таксама няшмат. Тыя, хто стаіць за прылаўкамі, заўважыўшы рэдкіх наведвальнікаў, актыўна клічуць прымерыць джынсы ці курткі.
У адным з радоў, дзе адкрыта крыху больш кропак, побач з імі стаяць тры прадпрымальніцы. Яны перамаўляюцца паміж сабой, перамінаючыся з нагі на нагу — марозна, у Беластоку выпаў першы снег. Жанчыны абмяркоўваюць, ці не час зачыняцца: гандаль ідзе туга. Мы ўмешваемся ў размову і пытаемся, ці чакаюць яны беларусаў.
— Ну вядома, што за пытанне, — адказвае пані Бася. Яна дадае, што на рынку ўжо некалькі дзён толькі і размоваў, што пра адкрыццё межаў. Як з польска-беларускага, так і пераходаў на літоўска-беларускім баку.
Яна прызнаецца, што да апошняга не верыла навінам і баялася, што ўсё сарвецца ў апошні момант. Але не сарвалася — і гэта яе вельмі радуе.
— Дзе гэта бачана, каб людзі з Гродна ці Ваўкавыска ехалі да нас праз Брэст тры дні? Хто ж паедзе ў такім выпадку на рынак па пакупкі? Ніхто. А цяпер спадзяемся, што стане хоць крыху лепш і лягчэй. Вы нам патрэбны, і мы вам таксама, — усміхаецца яна.
Да размовы падключаецца яе калега. Яна настроена больш асцярожна:
— Адна справа — адкрыць мяжу, іншая — ці ёсць у беларусаў візы. Чатыры гады прайшло, у многіх яны ўжо скончыліся. А мы чулі, што атрымаць новую зараз у вас вельмі складана. Але мы сочым за польскімі навінамі і чулі, што, магчыма, гэтае пытанне таксама будуць вырашаць. Хоць бы турыстычныя візы людзям зноў пачалі выдаваць — і то было б весялей, — кажа жанчына.
«Сціплей і бядней». Што пра рынак у Беластоку пасля адкрыцця межаў кажуць беларусы
А беларусы? На стаянцы бліжэй да павільёнаў ёсць машыны з Гродна, Мінска, Брэста і нават Магілёва.
З павільёна з аўтазапчасткамі выходзіць жанчына. Кажа, што яна з Гродна. Не надта ахвотна, але ўсё ж расказвае, што прыехала ў Беласток раніцай і ехала праз Кузніцу. Мяжу, паводле яе слоў, прайшла прыкладна за дзве гадзіны і цяпер ужо збіраецца дадому.
— Вядома, стала зручней і хутчэй. Я даўно не была ў Беластоку. Ой, хлопцы, больш нічога вам сказаць не магу — вельмі спяшаюся. Планую яшчэ прыехаць сюды ў бліжэйшы час, — кажа гродзенка і паспешліва сыходзіць у бок паркоўкі.
Непадалёк ад павільёнаў стаіць старэнькі мікрааўтобус з магілёўскімі нумарамі. Дзве жанчыны перакладаюць пакупкі ў вялікія сумкі.
— Ой, не, гэта не тавар — гэта ўсё сабе, — усміхаюцца яны і паказваюць змесціва: трохі кавы, шакалад, нейкія дробязі «для знаёмых». Кажуць, што, нягледзячы на закрытыя пераходы ў Гродзенскай вобласці, усё роўна прыязджалі ў Беласток, хоць і вельмі рэдка — дарога стомная. І вось цяпер зноў прыехалі сюды пасля доўгага перапынку.
— Стаялі па чатыры-пяць сутак часам на мяжы. Як тут наездзішся з Магілёва?
— Вы тут, выходзіць, рэдкія госці? — пытаемся мы.
Жанчыны смяюцца: візы ў іх яшчэ дзейнічаюць, так што цяпер будуць не такімі ўжо і рэдкімі. Расказваюць: дабіраліся ў Беласток праз Баброўнікі, на мяжы правялі некалькі гадзін.
Паводле іх слоў, затрымка была з-за таго, што на польскім баку працавала шмат курсантаў ці новых супрацоўнікаў.
— Яны толькі вучацца афармленню, і вучацца на нас, выходзіць, але без крыўдаў, мы ўсё разумеем, — кажуць жанчыны. Што тычыцца Кавалерыйскага рынку, то магіляўчанкі заўважаюць, што ён стаў «сціплей і бядней».
— Змяніўся жудасна. Але, можа, з прыездам беларусаў зноў ажыве, — заўважае адна з іх.
Другая дадае:
— Галоўнае, каб пункты пропуску зноў не закрылі. Ад іх працы ўсім лепш — і беларусам, і палякам.
