Гродзенскі суд асудзіў 18-гадовага Міхаіла Архіпава да 10 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачванні ў незаконным абароце наркотыкамі. Малады чалавек выдатна вучыўся ў школе, марыў пазбавіць чалавецтва ад залежнасцяў, слухаў лекцыі аб уздзеянні алкаголю, атрымліваў узнагароды за поспехі ў хіміі. Міліцыянты звярнулі ўвагу на яго, калі на пошце школьнік атрымліваў чарговую партыю посуду для доследаў, і наляцелі з ператрусам, калі бацькоў не было дома. Рэдактар Hrodna.life пабываў на серыі пасяджэнняў суда і запісаў неадназначную гісторыю перспектыўнага хіміка з Гродна.
UPD 17 студзеня. У пачатку снежня ў Беларусі прынялі закон «Аб амністыі ў сувязі з Днём народнага адзінства». У ліку тых, для каго прадугледжана магчымасць скарачэння тэрміну пакарання на адзін год — «асобы, якія да 18 гадоў здзейснілі злачынствы, звязаныя з незаконным абаротам наркатычных сродкаў або псіхатропных рэчываў».
Юрыст параіў Hrodna.life не публікаваць сапраўднае імя хлопца: на момант злачынства ён быў непаўналетнім і рэдакцыі можа пагражаць судовы іск за разгалошванне яго дадзеных. Таму імя і прозвішча галоўнага героя гэтай гісторыі змененыя.
«Мензуркі там, колбачкі»
«Прыехалі-можа, больш пагутарыць. […] Адразу было відаць, што стаіць лабараторнае абсталяванне — мензуркі там, колбачкі. Зразумелі, што інфармацыя [аб вырабе наркотыкаў] пацвярджаецца», — распавёў у судзе старшы оперупаўнаважаны УУС Гродзенскага аблвыканкама Юрый Станчыс.
Пасля абеду 7 ліпеня 2021 года 17-гадовы Міхаіл Архіпаў быў адзін дома, калі ў дзверы патэлефанавалі. На парозе стаялі супрацоўнікі Кастрычніцкага РАУС — Анатоль Шчука і Юрый Станчыс.
Убачыўшы лабараторны посуд, міліцыянты паведамілі падлетку, што ён — падазраваны ў справе аб вырабе наркотыкаў. «Проста гутарку» з Міхаілам аформілі ў пратакол. Усе колбы, вадкасці, ёмістасці, тэлефон і камп’ютар Міхаіла канфіскавалі. 58 колб змясціліся ці то пяць, ці то ў шэсць каробак.
З міліцыі ў шпіталь
У той дзень бацька Міхаіла быў за горадам і адправіўся дадому, калі хлопец не адказаў яму па тэлефоне ў 14.00. У 16.20 ён быў каля дома, зноў набраў сына, але трубку ўзялі супрацоўнікі міліцыі: «Ваш сын затрыманы». Бацька знайшоў у кватэры Міхаіла, які сядзеў на канапе, і дваіх міліцыянтаў, якія вывучалі яго камп’ютар.
«Мяне пасадзілі побач на крэселка і сказалі, што, так і так: Міша абвінавачваецца — не памятаю дакладна, — датычны да наркадзейнасці. Для мяне гэта быў аглушальны стан. Я не вельмі кантраляваў сітуацыю. Ну, прайшло хвілін пяць-сем — мне прапанавалі знайсці панятых», — распавядаў потым бацька падазраванага ў судзе. Староннія людзі патрэбныя былі для правядзення працэдуры ператрусу ў кватэры.
Прыкладна 30 хвілін Валерый шукаў панятых. Задача была няпростай — разгар працоўнага дня, у суседніх кватэрах — нікога. Сына ў гэты час павезлі ў Кастрычніцкі РАУС. Калі бацька вярнуўся дадому, міліцыянт Шчука патлумачыў Валерыю, што ў сына знайшлі наркалабараторыю.
«Калі ён будзе рабіць так, як мы з ім дамовіліся, то ўсё скончыцца нармальна», — перадаў пазней у судзе бацька словы міліцыянта.
Маці хлопца Марыя (імя зменена — Hrodna.life) была ў гасцях у сястры ў дзень візіту міліцыянтаў і таксама не магла датэлефанавацца да сына. Каля 20.00 яна застала дома незнаёмых людзей. «Мішы не было, быў муж і былі работнікі экспертызы і наркакантролю», — успамінала яна ў судзе. Толькі прыкладна, а палове першай ночы маці ўбачыла сына каля Кастрычніцкага РАУС. Потым усёй сям’ёй адправіліся ў бальніцу хуткай медыцынскай дапамогі — у Марыі падняўся ціск. Міліцыянты забаранілі маладому чалавеку распавядаць блізкім пра сутнасць пытанняў. «Сказаў, што яму параілі не распаўсюджвацца», — перадаў бацька ў судзе.
Дзень нараджэння пад следствам
Сачыць за Міхаілам міліцыянты пачалі ў студзені 2021 года. Супрацоўнікі атрымалі інфармацыю, што ён датычны да незаконнага абароту наркотыкаў. Завялі справу аператыўнага ўліку, атрымалі санкцыю пракурора. Падставай стала тое, што Міхаіл атрымліваў на пошце замоўлены з Расіі посуд для хімічных доследаў.
Улетку 2021 года, адразу пасля пачатку следства, Міхаіл паступіў на першы курс на спецыяльнасць «Біятэхналогія» факультэта біялогіі і экалогіі Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Быў першым у групе па колькасці набраных балаў пры паступленні, распавёў бацька. Ён адзін раз схадзіў на лекцыі і не паспеў атрымаць студэнцкі білет.
6 верасня Міхаіла Архіпава заключылі пад варту. На момант разгляду справы з ВНУ яго адлічылі. 15 лістапада 2021 года справу пачалі разглядаць у судзе Кастрычніцкага раёна Гродна. На лаве падсудных у «акварыуме», скрыжаваўшы пальцы, сядзеў хударлявы коратка стрыжаны малады чалавек у цёмнай кепцы.
Справа трапіла да вядомага ў Гродне па палітычных справах суддзі Дзмітрыя Кедаля (прысудзіў штраф дырэктарцы дзіцячага хоспіса Вользе Вялічцы, судзіў таксіста Аляксея Лапу за нібыта бойку з АМАПам у 2020 годзе, удзельнічаў у іншых справах) і дваіх народных засядацеляў.
18 гадоў падсуднаму споўнілася 30 снежня 2021 года, пакуль ішло судовае следства.
Мензурка ў падарунак
Праца мамы Міхаіла Марыі звязана з хімічнымі працэсамі. Айцец Валерый — 72-гадовы пенсіянер родам з Адэсы, два гады служыў у Афганістане, узнагароджаны ордэнам.
У пятым класе хлопцу купілі наборы юнага хіміка і юнага фізіка — бацькі хацелі зразумець, да якіх навукаў ён схільны больш. У кожнага ў сям'і быў камп’ютар.
У 7−8 класе Міхаіл захапіўся хіміяй — ведаў прадмет на 8−9 балаў. Цікавіўся практыкай, арганічнай хіміяй. Разам з мамай-хімікам прама дома хлопец праводзіў рэакцыі.
З 9 класа Міхаіл паспяваў і добра вучыцца ў школе, і займацца спортам, і станавіцца прызёрам школьных алімпіяд, і хадзіць на IT-курсы ва ўніверсітэце, і шмат чытаць. Удзельнічаў у алімпіядах на ўзроўні школы — далей яму было не цікава, распавяла ў судзе класны кіраўнік. Вывучаў фармакалогію, ўздзеянне алкаголю і наркотыкаў на чалавека, тэхнічную і медыцынскую лексіку на англійскай мове. Сярэдні бал атэстата — 8,9.
У кастрычніку 2020 года замест мабільнага тэлефона Міхаіл папрасіў на дзень нараджэння лабараторны посуд на 80 рублёў. Бацькі былі не супраць.
Школьныя настаўнікі ў судзе адзначалі, што дома з Міхаілам размаўлялі як з дарослым.
Бездакорная рэпутацыя ў СІЗА
Псіхолаг штогод праводзіў у школе псіхасацыяльнае анкетаванне, якое, у тэорыі, выяўляе схільных да спажывання наркотыкаў і алкаголю. Паводле яго звестак, Міхаіл адмоўна да іх ставіцца, распавяла ў судзе завуч па выхаваўчай працы ў гімназіі, дзе вучыўся Міхаіл. Праблему абмяркоўвалі на класных гадзінах — і там стаўленне да наркотыкаў у хлопца было негатыўнае.
Пашыраных зрэнак, перападаў настрою і чаго-небудзь, што б яе насцярожыла, у Міхаіла не было, распавяла ў судзе настаўніца біялогіі ў гімназіі і класная кіраўніца, якая вяла падлетка з 5 па 11 клас. «Паводзіны выдатныя. Вельмі добразычлівы», — заключыла яна.
Супрацоўнікі школы, у якой вучыўся Міхаіл, адмовіліся гаварыць з Hrodna.life для падрыхтоўкі гэтага матэрыялу. Дырэктар школы спаслаўся на занятасць перад летнімі экзаменамі.
«Магчыма, у яго высокі сацыяльны інтэлект. Калі я разумею, што мне трэба прадаваць наркотыкі, я не буду прыцягваць увагу, лагічна. Любы тэст можна абыйсці. Падлеткі кожны раз ржуць, калі ім даюць анкеты на суіцыдальныя паводзіны. Але яны патрэбныя: ёсць дзеці, якія толькі ў тэсце могуць сказаць, што ім патрэбна дапамога. Усе астатнія могуць забаўляцца», — каментуе Hrodna.life псіхалагіня з Гродна.
Да крымінальнай справы далучылі 20 грамат за заслугі рознага ўзроўню. Станоўчую характарыстыку Міхаілу далі нават у СІЗА гродзенскай турмы.
Мір і залежнасці
Міхаіл марыў стаць лекарам, як яго сваяк па мамінай лініі — яго праца звязана з псіхіятрыяй і наркалогіяй. Бацькі Міхаіла адмовіліся назваць рэдакцыі яго імя, каб не нашкодзіць яго працы.
Адна са сваячак Міхаіла, медык, захварэла невылечнай хваробай мозгу. Міхаіл дапамагаў даглядаць за ёй і шукаў артыкулы ў інтэрнэце, каб дапамагчы аблегчыць яе стан.
«Па апошніх даследаваннях, з дапамогай ДМТ [дыметылтрыптамін, псіхадэлік — Hrodna.life] навукоўцам Гарвардскага ўніверсітэта ўдалося аднаўляць нервовыя клеткі - пакуль у мышэй. Гэта абнадзейлівы крок. Пакуль жа спосабаў лячэння хваробы няма. Падобны прэпарат быў у Маскве — мы да яго не дабраліся. У Міхаіла было жаданне — цудам вынайсці сродак, які ў тым ліку дапамог б яго любімай сваячцы», — распавёў бацька Міхаіла.
Міхаіл вывучаў і працы хіміка Аляксандра Шульгіна. Яго тэксты школьнік паказваў маме. Некаторыя цыклы лекцый у інтэрнэце маці з сынам глядзелі разам. «Мы з ім шмат і часта абмяркоўвалі тэму наркатычных рэчываў. Чыста тэарэтычна ён ведаў шмат аб гэтых рэчывах. <…> Я сама з задавальненнем глядзела некаторыя доследы», — распавяла мама.
Аляксандр Шульгін — амерыканскі хімік і распрацоўшчык многіх псіхаактыўных рэчываў. Вучоны зарэгістраваў серыю каштоўных патэнтаў: напрыклад, распрацаваў першы ў свеце біяраскладальны пестыцыд. Гэта дапамагло яму атрымаць ліцэнзію агенцтва Drug Enforcement Administration (Упраўленне па барацьбе з наркотыкамі — агенцтва ў складзе Міністэрства юстыцыі ЗША, якое займаецца барацьбой з наркагандлем) на даследаванне псіхаактыўных рэчываў і свабоду ў выбары кірунку даследаванняў. Памёр у 2014 годзе ва ўзросце 88 гадоў.
Мэтай свайго жыцця Міхаіл называў «вынайсці рэчыва або знайсці спосаб, які б выбавіў чалавека ад згубных інстынктаў», распавёў яго бацька ў судзе. Пры гэтым юнак практычна не ўжываў алкаголь — часам піў шампанскае па святах. Са слоў бацькі, Міхаіл лічыў, што алкаголь наносіць больш шкоды, чым наркотыкі.
Пакурыць у пакоі
Падчас следства высветлілася, што апошнія тры гады Міхаіл вёў дзённік, у які запісваў свае адчуванні ад уздзеяння наркотыкаў на арганізм.
На агрэгатары сайтаў па продажы наркотыкаў «Гідра» (цяпер сайт недаступны, 22 красавіка ў Расіі арыштаваны меркаваны сузаснавальнік рэсурсу Дзмітрый Паўлаў — Hrodna.life) Міхаіл зарэгістраваўся 4 чэрвеня 2019 года.
Першы наркотык — гашыш — Міхаіл купіў у 2019 годзе. Частку ўжыў, частку — змыў ва ўнітаз, баючыся, што яго хтосьці выявіць. З тых часоў раз у тры месяцы ён набываў наркотыкі - у асноўным, гашыш і марыхуану.
Мяркуючы па расказах Міхаіла, купіць марыхуану ў Гродне было проста. Праз спецыяльны браўзэр на сайце «Гідра» ён шукаў «марыхуану», выбіраў «якасную» прапанову — у тым ліку па цане. Пераводзіў $ 50 з асабістай карты на біткоін-абменнік і залічваў іх на баланс акаўнта. Пасля аплаты атрымліваў фота і каардынаты закладкі.
Першую закладку Міхаіл знайшоў у Новай Гожы — пераматаны ізастужкай скрутак. Зкурыў 100 міліграмаў дома, у суседняй з бацькамі пакоі. «Паклаў у люфу (курыльную трубку — Hrodna.life), зрабіў пару зацяжак. 20 хвілін не адчуваў ніякіх эфектаў, пасля чаго пачаліся не асабліва прыемныя: у мяне з’явілася тахікардыя, параноя. Наступныя дзве гадзіны я проста чакаў, пакуль эфект скончыцца. Пасля такога дзеяння я вырашыў не ўжываць, а рэшткі вынесці паленаваўся». Попел хлопец захоўваў у запалкавай скрынцы.
Яшчэ Міхаіл купляў какаін — каб пакаштаваць. Таксама ў яго дома знайшлі псіхадэлікі дыметылтрыптамін, пара-метоксіметамфетамін (ПММА), пара-метаксіамфетамін, нязначныя колькасці какаіну і марыхуаны, прэкурсоры — серную кіслату, ацэтон, 4-метаксібензілэцілкетон, буціралактон. Усе гэтыя рэчывы — гэта рэшткі і слівы пасля сінтэзаў, сцвярджаў малады чалавек. Адвакат заявіў хадайніцтва аб правядзенні экспертызы, якая паказала б, ці прайшлі знойдзеныя ў Міхаіла рэчывы сінтэз, гэта канчатковы прадукт выраба альбо ў прамежкавым сінтэзе. У ёй адмовілі.
> за 300 злачынстваў, звязаных з незаконным абаротам наркотыкаў, выявілі у Гродзенскім рэгіёне за 9 месяцаў 2021 года
+53,6% у 2021 годзе злачынстваў, звязаных з гандлем наркотыкамі
Пад следства па артыкуле 328 за паўгода траплялі розныя людзі: 32-гадовы гродзенец, які чатыры гады прадаваў у інтэрнэт-краме псіхаактыўныя рэчывы жыхарам Гродна, Брэста, Мінска і іншых гарадоў, 19-гадовая залатая медалістка з Петрыкава. 16-гатовы падлетак, які спрабаваў стаць закладчыкам, але трапіўся на першай закладцы і не паспеў на гэтым зарабіць. 17-летнія сацыяльныя сіроты са Слоніма, якія захоўвалі ў схованцы ў лесе альфа‑PVP.
Пра тое, як паводзіць сябе бацькам пры апытанні непаўналетніх, пост у Instagram апублікаваў адвакат з Гродна Ігар Муха.
Выпрабаваць свой наркотык
У студзені 2021 года Міхаіл пачаў навуковую працу па ператварэнні трыптафану (араматычная альфа-амінакіслата) у трыптамін (монаамінны алкалоід, незабароненае рэчыва, якое можа выкарыстоўвацца ў далейшых сінтэзах, служыць асновай прыкладна 50 прэпаратаў) для рэспубліканскага конкурсу «Навукай пераможаш».
Міхаіл хацеў атрымаць трыптамін найбольш танным спосабам і ў хатніх умовах. Працу далучылі да крымінальнай справы.
«Стварэнне ў 50-х гадах трыптаміна прывяло да рэвалюцыі ў фармацэўтыцы. Да тых часоў лячыць псіханеўралагічныя захворванні не было чым. На падставе трыптаміна амерыканцы распрацавалі ЛСД, які некалькі гадоў быў дазволены ў ЗША. Далей з яго атрымалі масу прэпаратаў. Да атрымання ДМТ застаецца паўтара-два крокі, калі 10 пройдзена», — распавёў бацька.
Эксперымент дазволіў бы Архіпаву паступіць у Гродзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт. Мама сама назірала за працэсам падрыхтоўкі навуковага вопыту.
Падчас падрыхтоўкі да конкурсу Міхаіл прачытаў, што адно з вытворных трыптаміна — псіхадэлікі. Іх юнак на сабе яшчэ не выпрабоўваў. Таму ў лютым 2021 года вырашыў зрабіць ДМТ — дыметылтрыптамін, псіхадэлік, моцнадзейнае псіхаактыўныя рэчыва. Інгрэдыенты для вырабу купіў у гаспадарчых крамах і крамах спартыўнага харчавання. Часам замаўляў з Мінска — іх дастаўлялі маршруткай.
Псіхадэлік атрымаўся з другой-трэцяй спробы — 0,3 грама ў выглядзе густой празрыстай смалы. Міхаіл змяшаў яе з гарбатай (гэта распаўсюджаны спосаб ужывання), скурыў ў некалькі заходаў і атрымаў эфекты, апісаныя хімікам Шульгіным ў яго працах: напрыклад, візуальныя скажэнні. Пераканаўшыся ў вернасці сцвярджэнняў Шульгіна, цікавасць да рэчыва падлетак, па яго словах, страціў.
Таксама Міхаіл рыхтаваў і знюхваў ПМА — 0,4 грама пара-Метоксіметамфетаміна, гэта стымулятар і псіхадэлік. «У працэсе ўжывання адчуў некаторыя станоўчыя эфекты — напрыклад, эйфарыю. Але пры гэтым адчуў таксама вельмі негатыўныя пабочныя эфекты ў выглядзе тахікардыі, павышанага ціску, ну, і апатыі, дэпрэсіі і пасля ўжывання». Праз такі эфект Міхаіл выліў рэчыва і страціў да яго цікавасць, запэўніваў ён.
— Чаму ДМТ і ПМА? ДМТ — адзін з перспектыўных прэпаратаў, якія могуць выкарыстоўвацца ў псіхіятрыі. ПМА — прэпарат, які сумяшчае ў сабе мноства пабочных эфектаў ўсіх папулярных наркотыкаў. Я хацеў праверыць на сабе ўсё гэта, — распавёў Міхаіл у судзе. < … > ДМТ пакуль на стадыі тэставання і не дазволены. Выкарыстоўваецца для лячэння дэпрэсіі, калі фактычна медыкаментозныя метады не працуюць.
Закладкі ў Ласосна
Па версіі абвінавачвання, пасля вырабу ДМТ вясной 2021 Архіпаву прыйшла ідэя зрабіць наркотыкі для продажу на платформе «Гідра». Адміністратар аднаго з магазінаў паабяцаў перавесці на біткоін-кашалёк 75% прыбытку. Міхаіл падрыхтаваў наркотык, зрабіў два скруткі па 0,25 грам і пакінуў іх у Ласосна. Праз 5−7 дзён на рахунак Архіпава пералічылі $ 60.
Падлетак прапанаваў ДМТ ў іншы магазін на такіх жа ўмовах. Атрымалася тры скруткі па 0,5 грам — у ім быў наркотык на расліннай аснове з канцэнтрацыяй 30%. Гэтую закладку ён таксама зрабіў у Ласосна. Тавар раскупілі - Міхаіл атрымаў 600 рублёў. У справе апісана яшчэ некалькі падобных эпізодаў.
Мяркуючы па акаўнце на сайце «Гідра» (гэтыя дадзеныя прыведзены ў крымінальнай справе і гучалі ў судзе), усяго Міхаілу зрабілі заказы на 5111 расійскіх рублёў ($ 85).
На пытанні ў судзе аб атрыманні грошай Міхаіл адказваў «не памятаю». Класны кіраўнік распавяла, што не заўважала, каб вучань як-небудзь паказваў, што ў яго ёсць грошы. Бацька таксама нічога не ведае аб даходах сына.
«Як у госці прыходзіў»
Пасля затрымання Міхаіл супрацоўнічаў са следствам і дапамог у затрыманні распаўсюдніка наркотыкаў, казалі ў судзе супрацоўнікі міліцыі. У Міхаіла канфіскавалі тэлефон, паролі ад камп’ютара і анлайн-акаўнтаў розных рэсурсаў ён выдаў добраахвотна.
Праз тры дні пасля ператрусу дома ў падлетка, 10 ліпеня ў інтэрнэт-краме на «Гідры» Міхаілу прапанавалі вырабіць новы наркотык — дыметоксіфенілэтыламін. Ад імя падлетка адказвалі ўжо міліцыянты: патрэбны дадатковы посуд, рэчывы і «кэш» — $ 100, каб «зняць хату» і не «памерці нафіг ад хіматы». Крама быў гатова даць яму $ 100 на ўсе выдаткі. У судзе падлетак пазней сцвярджаў, што ніяк не ўдзельнічаў у гэтых ліставаннях.
Уладальнікі крамы даслалі дзве фатаграфіі: на іх закладка з грашыма на вуліцы Ліможа. Міліцыянт Шчука адвёз Міхаіла на месца, каб забраць аплату. У скрутку былі 250 рублёў, з імі Шчука і Архіпаў прыехалі ў РАУС для афармлення і даследавання, каб даведацца, хто пакінуў гэты пакет.
Пазней у судзе Шчука распавёў, што дзякуючы гэтай мініаперацыі ў Гродне затрымалі распаўсюдніка наркотыкаў, распачата крымінальная справа.
Дакументальна гэтую дапамогу следству міліцыянты ніяк не фіксавалі.
«Як у госці да нас прыходзіў - сядзеў на канапе. <…> Фактычна, на ўсіх этапах аказваў нам садзейнічанне, у частцы перапіскі. Дзесьці мы з ім раіліся: „Можа, так напісаць?“ — „Не, гэта нелагічна“ ці „Я так не пішу“. Яго ніхто не прымушаў. Ён знаходзіўся тады на свабодзе, прыходзіў. Дзесьці кантроль за ім вялі часцей, каб не пакінуў Рэспубліку Беларусь. Але такіх спробаў не было», — распавёў у зале суда старшы оперупаўнаважаным аддзела аналітычнай разведкі ўпраўлення пры УУС Гродзенскага аблвыканкама Яўген Ошмян.
«Вы прасілі не запісваць на дыктафон»
«Я такіх паказанняў не даваў (аб продажы наркотыкаў — Hrodna.life), — заявіў Міхаіл у судзе. — Для поўнай карціны трэба разумець, што было ў дзень затрымання. Мне што казалі пісаць, то я і пісаў. Я падпісваў усе дакументы па ўказе супрацоўнікаў. Мне было абяцана, што я выйду на волю, як усё гэта падпішу. Тады я пайду па першай частцы [арт. 328 КК, незаконныя без мэты збыту выраб, перапрацоўка, набыццё, захоўванне, [ … ] - караюцца абмежаваннем волі на тэрмін да пяці гадоў або пазбаўленнем волі на тэрмін ад двух да пяці гадоў. — Hrodna.life] і пайду дадому».
У судзе Міхаіл сцвярджаў, што прадаваў на «Гідры» не наркотык ДМТ, а незабаронены трыптамін.
— Я не падумаў прапаноўваць краме тое, што забаронена. Калі я падрыхтаваў ДМТ, я паспрабаваў на сабе яго і трыптамін. І ўбачыў некаторыя падабенства. Таму мне і прыйшла ідэя: а што, калі выставіць трыптамін пад выглядам ДМТ? Гэта значыць, увесці ў зман. Таму што я чуў гісторыі, што ў крамах прадаюць мел, муку пад выглядам амфетамінаў, якія ніякага дзеяння не маюць. А гэта рэчыва легальнае, мае эфект. < … > Я нават не глядзеў, прадаюцца яны ці не прадаюцца, таму што не верыў у поспех гэтай задумы. Тым больш, экзамены былі на носе. Мне было не да гэтага.
-Ці правільна я разумею, што ўсе дзеянні, якія праводзяцца ў дачыненні да мяне, былі цалкам законныя? — удакладніў у судзе Міхаіл у Шчукі.
— Безумоўна.
— Тады скажыце, калі ласка, чаму пры кожнай нашай сустрэчы вы прасілі мяне не запісваць наш дыялог на дыктафон?
— Таму што вы папярэджаны аб нашым мерапрыемстве. Каб не было ўцечкі, можа, вы потым хочаце паказаць сябрам.
Якія яшчэ парушэнні дапусцілі супрацоўнікі міліцыя пры працы з Архіпавым, па версіі яго адваката:
— Супрацоўнікі РАУС не атрымалі дазвол на ўваход у кватэру ад паўналетніх уласнікаў. Яны павінны былі патэлефанаваць бацькам Міхаіла, дачакацца іх і разам з імі праводзіць аператыўныя мерапрыемствы. Пісьмовай згоды каго-небудзь і пастановы на агляд кватэры і камп’ютара ў матэрыялах няма — нібыта быў вусны дазвол ад Міхаіла;
— Хлопца павінны былі апытаць ў прысутнасці законнага прадстаўніка, сацыяльнага педагога (арт. 435 КПК) і абаронцы (арт. 45 КПК). Міліцыянты былі ўпэўненыя, што з 16 гадоў «можна гутарыць»;
— Ні ў адным афіцыйным дакуменце не адлюстравалі, што Міхаіл пасля затрымання дапамагаў следству і вёў перапіску з інтэрнэт-крамамі. Пратаколу агляду тэлефона і перапіскі Міхаіла ў матэрыялах справы няма;
Доказы, атрыманыя з парушэннем закона, не маюць юрыдычнай сілы і не могуць класціся ў аснову прысуду, нагадвае адвакат.
«Нездарма прыдуманыя правілы пра прысутнасць бацькоў - павінна быць фігура дарослага, з якім я знаходжуся пад абаронай. Таму што калі я — дзіця, а са мной размаўляе дарослы [следчы] — у нас няроўная пазіцыя», — каментуе псіхалагіня працэсуальныя парушэнні ў частцы адсутнасці бацькоў і педагогаў пры апытанні.
10 гадоў пазбаўлення волі
У дзень абвяшчэння прысуду 21 лютага падтрымаць Міхаіла прыйшлі блізу 10 чалавек: прыяцелі, бабуля, бацькі. У іх прысутнасці Міхаіла прызналі вінаватым па двух артыкулах і асудзілі на 10 гадоў і два месяцы калоніі агульнага рэжыму без штрафу (10 гадоў калоніі без штрафу — па ч. 4 арт. 328 і год «хатняй хіміі» па ч. 1 арт. 328 КК). Гэта на год менш, чым прасіў дзяржабвінаваўца. У траўні прысуд хлопца абскардзілі ў Гродзенскім абласным судзе, безвынікова.
Пакуль суддзя каля пяці хвілін пералічваў прабіркі і колбы, канфіскаваныя ў хлопца, той неадрыўна глядзеў на светлавалосую худзенькую дзяўчыну ў чорнай сукенцы — сваю сяброўку.
«Перыядычна плача. Ну, а што ёй рабіць? Ходзіць, цікавіцца, перапісваецца. Мы да яе ставімся вельмі добра і добразычліва. <…> Гэта дзіцячае захапленне, — сказаў бацька Міхаіла Hrodna.life. — Там бацькі не вельмі задаволеныя, што яна сябравала з такім [цяпер] вядомым хлопцам».
Звязацца з былымі аднакласнікамі Міхаіла праз пошук у сацыяльных сетках у Hrodna.life не атрымалася. Яго аднакласнікаў удалося знайсці праз спіс пераможцаў і прызёраў алімпіяд на сайце школы. Праз налады бяспекі напісаць ўдалося не ўсім. Астатнія аднакласнікі, класны кіраўнік і магчымыя прыяцелі Міхаіла не адказалі на паведамленні карэспандэнткі Hrodna.life.
Па словах бацькоў, сувязь з Міхаілам аднабаковая. Ён можа тэлефанаваць з турмы толькі блізкім сваякам па спецыяльнай карце раз у адзін-два тыдні. Таму перадаць Міхаілу пытанні не ўдалося, а на ліст карэспандэнта Hrodna.life ён не адказаў. Мяркуючы з сэрвісу адсочвання лістоў, пытанні з рэдакцыі яму ўручылі.
Лёс адоранага чалавека
Збіраючы матэрыялы для гэтага тэксту, журналісты Hrodna.life мноства разоў чулі ад удзельнікаў працэсу, блізкіх людзей Міхаіла аб тым, што крымінальная справа знішчыла лёс таленавітага навукоўца. Рэдакцыя паспрабавала зразумець, якія варыянты развіцця ў яго былі.
Фармальна ў Беларусі ёсць методыкі работы з адоранымі дзецьмі. Для іх павінны складаць індывідуальныя праграмы навучання. На практыцы з адным-двума рэальна таленавітымі хлопцамі ў класе займаюцца па рэшткавым прынцыпе. Уся ўвага настаўніка сыходзіць на «сераднякоў», якія больш-менш выконваюць нормы, распавяла Hrodna.life псіхалагіня.
«Калі шмат вучняў вядзеш… Вучні, якія займаюцца даследчай дзейнасцю — гэта паштучны тавар. Іх вельмі мала. Гэта трэба нестандартнае мысленне», — казала ў судзе класны кіраўнік Міхаіла.
Мяркуючы па гарадской прэсе, у Гродне ёсць магчымасці для юных хімікаў. За тры гады працы сайта «Гродзенскі хімік» (карпаратыўнага выдання «Гродна Азот») аб прыцягванні школьнікаў пісалі чатыры разы. Напрыклад, школьнікі прыходзілі на экскурсію. У лагеры «Купалінка» ў 2019 годзе адна з чатырох змен была «хімічнай». Удзельнікаў знаёмілі з гісторыяй прадпрыемства і прапанавалі гульню на вынаходства новых хімічных элементаў.
У дзяржаўнай прэсе Гродна сустракаюцца публікацыі, прысвечаныя прызёрам рэспубліканскіх алімпіяд — у тым ліку, па хіміі. Вучань Гродзенскай гарадской гімназіі Мацвей Баклажац у 2021 годзе на алімпіядах выяўляў склад віна і рабіў аналіз кафеіну. Улады арганізоўвалі для школьнікаў конкурс работ для развіцця навыкаў даследчай дзейнасці навучэнцаў. «Зялёная хімія» была адной з секцый адбору ў Нацыянальны дзіцячы тэхнапарк, дзе школьнікі маглі вучыцца 24 дні.
У траўні 2022 года ўпершыню ў Гродне 26 школьнікаў 9 і 10 класаў, паспяховых у хіміі, прынялі ўдзел у інтэлектуальным спаборніцтве «Юны хімік — 2022». Пытанні тэарэтычнага тура былі наўпрост звязаныя з вытворчымі працэсамі ў ААТ «Гродна Азот».
Самым буйным бонусам для вучняў, якія занялі прызавыя месцы, можа стаць магчымасць заключэння мэтавых напрамкаў для навучання ў Беларускім дзяржаўным тэхналагічным ўніверсітэце. Зараз на «Азоце» вырашаюць, як менавіта супрацоўнічаць з выпускнікамі-хімікамі.
Працаваць хімікі ў Гродне могуць на прадпрыемстве «Гродна Азот». Сярэдні заробак да канца 2021 года склаў 2100 рублёў. Мяркуючы па вакансіям, аклад інжынера — 1071 рублёў, дыспетчара вытворчасці — да 2137 рублёў пасля года працы. Зарплата інжынера-праграміста — да 1965 рублёў. У гэтых вакансіях не ўдакладняецца, у адрозненне ад іншых, ці маецца на ўвазе зарплата брута (да выплаты падаткаў) ці не.
Распрацоўка новых лекаў юнаму хіміку хутчэй недаступная.
«Гэта сумы, якія ў нашай галаве не змяшчаюцца. Гэта алхімікі пад заступніцтвам караля ў сярэднія вякі маглі гэта рабіць [рыхтаваць прэпараты]. Цяпер трэба пісаць артыкулы, праводзіць досведы, трапіць у фармацэўтычную кампанію, выдаткаваць дзясятак гадоў жыцця і атрымаць вынік. […] Я ставіўся да гэтага скептычна і яму раіў не настройвацца, што ў яго нешта можа атрымаецца. Не дазваляюць сучасныя ўмовы вырабіць табе нейкі фурор», — сказаў бацька Міхаіла ў размове з Hrodna.life.
З сабой — стос прац
З траўня да чэрвеня 2022 года Міхаіл знаходзіўся ў «перасыльнай» турме ў Баранавічах на карантыне. Да гэтага ён чакаў апеляцыі на прысуд у СІЗА турмы № 1 Гродна. У пачатку чэрвеня ён адправіўся ў папраўчую калонію № 22 «Воўчыя норы» ў Івацэвічах.
Асуджаных за нарказлачынствы часта адпраўляюць менавіта туды. Бацькам прыйшло два лісты ад сына. У калоніі яму ўпершыню за год удалося паспаць без святла (у турме яго не выключаюць 24 гадзіны ў суткі — Hrodna.life). «Паветра свежае, птушачкі спяваюць. Там прыбрана — Міхаіл добра ставіцца да чысціні», — перадаў бацька Hrodna.life.
Ці будзе Міхаіл атрымліваць вышэйшую адукацыю ў калоніі, бацькі пакуль не ведаюць. Фармальна такую магчымасць дае арт. 109 КПК. Гродзенскі універсітэт падтрымліваць Міхаіла не хоча, кажа яго бацька: праз крымінальнай справы супраць хлопца ў ВНУ непрыемнасці. Таму бацькі думаюць пра расійскія ВНУ для сына — там можна вучыцца дыстанцыйна.
Для адбываючых пакаранне ў калоніі вочная адукацыю недаступна, растлумачылі Hrodna.life ў ГрДУ. Можа выкарыстоўвацца форма вочна-завочнай адукацыі з тэхналогіямі дыстанцыйнага навучання. Але ў гэтай форме даступныя толькі шэраг спецыяльнасцяў і пры ўмове, што ў месцы адбыцця пакарання будуць умовы для гэтага.
Пасля затрымання Міхаіла на сямейным савеце вырашылі, што з такой крымінальнай справай ісці ў медыцынскую ВНУ і навучацца анестэзіялогіі не варта — да яго паставіліся б асцярожна. «Раз уляпаўся — ад медыцыны трэба быць далей», — палічыў бацька.
Магчыма, Міхаіл трапіць пад амністыю, растлумачыў Hrodna.life адзін з юрыстаў. У 2020 годзе 2500 асуджаных вызвалілі паводле закона «Аб амністыі ў сувязі з 75-годдзем вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў». З прапановай аб амністыі асуджаных па арт. 328 КК да прэзідэнта звярнуўся «Рух маці 328». Таксама Міхаіл зможа вызваліцца ўмоўна-датэрмінова, калі адбудзе больш за палову тэрміну пакарання.
У зняволенні Міхаіл чытае Карнегі «Як заваёўваць сяброў і аказваць уплыў на людзей», перачытвае Булгакава «Майстар і Маргарыта», кнігі Барыса Акуніна. «Пацягнуў з сабой стос навуковых прац — манаграфію на 500 старонак аб фармакалагічным уздзеянні нейралептыкаў», — распавёў бацька.
Цяпер бацькі чакаюць спатканняў з сынам, вядуць здаровы лад жыцця — яны кажуць, што хварэць не маюць права. Міхаілу дазволена чатыры трохдзённых спатканні ў год.
«Бацькі былі ўключаны настолькі, наколькі магчыма. Ня трэба цяпер шукаць вінаватага. Ім трэба заставацца побач, падтрымліваць дзіця і не дакараць сябе, — разважае ў размове з Hrodna.life псіхалагіня, якая папрасіла не называць яе імя. — Трэба прызнаць, што тваё дзіця і любы чалавек можа памыляцца — і мае на гэта права. Ён выйдзе [з калоніі] - і пытанне, як дапамагчы яму рэабілітавацца, не загнабіць талент, які ёсць, і пусціць яго ў добрае рэчышча».
