Мастакам у Гродне няма дзе паказваць працы — замест галерэй яны выстаўляюцца ў барах і кафэ

У горадзе зачыніліся амаль усе прыватныя галерэі. У дзяржаўных выставачных залах — справаздачныя экспазіцыі, а чарга, каб выставіцца — год. Мастакі могуць выкарыстоўваць лічбавую прастору. Але для куплі карціны трэба паглядзець, дакрануцца і нават панюхаць.

На адкрыцці выставы мастака Фёдара Бажына можна было піць піва, есці сэндвічы і прыйсці на яе хоць у 3.00. Выстава адкрылася ў гродзенскім бары «Урбаніст», дзе адна з залаў выкарыстоўваецца ў тым ліку як выставачная прастора.

«Працы ад мастака, які атрымаў Гран-Пры на Восеньскім салоне з Белгазпрамбанкам, нададуць новае адценне вашаму настрою для выдатнага правядзення часу з дэгустацыяй закусак і смачных кактэйляў», — паабяцаў Фёдар.

Чаму маладыя мастакі выстаўляюцца ў барах?

Гродна — адзіны абласны горад Беларусі, дзе няма мастацкага музея. Таму ў горадзе немагчыма арганізаваць вялікую выставу. Напрыклад, калі ў Гродна прыязджала выстава World Press Photo ў 2018 годзе, яе размясцілі ў гандлёвым цэнтры Old City. Пакутуюць мастакі-манументалісты — яны не могуць зрабіць паўнавартасную выставу. Напрыклад, Сяргей Грыневіч аднойчы адкрываў выставу адразу ў дзвюх галерэях. У падобным музеі таксама можна было б рабіць выставы сучаснага мастацтва.

Практычна ўсе прыватныя галерэі ў Гродне закрыліся. Арт-галерэя «Крыга» перастала існаваць у 2017-м годзе, калі з гаспадаром улады скасавалі дамову арэнды. У 2019 годзе найстарэйшая галерэя «У Майстра» закрылася, прапрацаваўшы 25 гадоў.

Галерэя «400 квадратов"у гандлёва-забаўляльнай комплексе «Triniti» закрылася пасля звароту праўладнай актывісткі Вольгі Бондаравай. Комплекс не падоўжыў дамову арэнды. Да гэтага там датэрмінова закрылі выставу сучаснай скульптуры — у яе куратара нібыта была няправільная грамадзянская пазіцыя і «антыдзяржаўныя выказванні». Куратару Івану Арцімовічу прапанавалі прыбраць частку экспанатаў - ён адмовіўся. Калегі падтрымалі ягоную пастанову і адзначылі, што яна вартая «сапраўднага куратара».

У канцы 2020 года ў ГЦ «Kazzarma Mall» на выставе часова пачалі выкарыстоўваць плошчы як арт-прастору — пакуль туды не заедзе арандатар. Уваход быў бясплатны. Бізнесмены вырашылі падтрымаць мастакоў і «несці мастацтва ў масы». Апошняя выстава там прайшла летам 2021 года.

Адзіная з апошніх прыватных галерэй — «Тызенгаўз». Instagram галерэі не абнаўляўся паўгода. Апошні вернісаж, пра які распавядалі ў профілі, прайшоў у 2020 годзе. Мяркуючы па пастах, карціны працягваюць паступаць у галерэю.

«У нас была каманда, і мы вырашалі ўсе разам, каго мы паклічам наступным разам. Было жаданне вялікае запрасіць пэўных мастакоў. Для нас было важна чаргаваць: запрашаць як і пачаткоўцаў, малавядомых мастакоў, так і майстроў», — распавяла былая супрацоўніца адной з гродзенскіх прыватных галерэй.

Грамадскія прасторы закрыліся

Мастакі выстаўляліся ў іншых прасторах, напрыклад, «Цэнтр гарадскога жыцця» або тайм-кафэ «Партал». Цяпер такой магчымасці няма.

«Цэнтр гарадскога жыцця» ліквідавалі ў 2021 годзе па рашэнні суда па прычыне «рэалізацыі дэструктыўных ідэй». Ёй палічылі выставу мастака Алеся Пушкіна, дзе былі ў тым ліку карціна, прысвечаная дзеячу пасляваеннага антысавецкага падполля Яўгену Жыхару.

Тайм-кафэ «Партал» закрылася ў 2020 годзе. УЖРЭП скасавала з уладальнікамі дамову арэнды, паколькі ўстанова не працавала ў дзень «усеагульнай забастоўкі», якую абвясціла лідар дэмакратычных сіл Святлана Ціханоўская.

UPD 28 лютага. У Гродне адкрыліся і новыя прасторы-напрыклад, ANLO і «Камора».

На пляцоўках — «Маша и медведь» і Петр I

У горадзе ёсць дзяржаўная Гродзенская выставачная зала і культурны цэнтр «Фестывальны». У 2021, годзе пасля 17 гадоў працы, па пагадненні бакоў установа пакінула загадчыца Ірына Сільвановіч. У жніўні 2020-га Ірына з мужам былі на плошчы Леніна падчас масавых дэманстрацый пасля выбараў і выступалі са сцэны супраць гвалту.

Там ёсць дзве залы: экспазіцыйная, дзе раз на два-тры тыдні праходзяць выставы і зала-продаж, дзе прадстаўлена больш за 350 работ беларускіх мастакоў. У апошнім на цэнтральнай сцяне праходзяць міні-выставы аднаго мастака.

За 2022 год у выставачнай зале прайшло тры персанальныя выставы: «Мыслеформы» Таццяны Мацэвіч, «Диалог со временем» Мікалая Бандарчука і «Цветы — Птицы» Сяргея Уткіна. Чарга на выставу, паводле інфармацыі Hrodna.life, займае год.

У астатні час пляцоўку займалі зборныя выставы, выставы фатаграфій, работ з фондаў, справаздачныя выставы. Былі і далёкія ад жывапісу экспазіцыі - выстава інавацыйнай і тэхнічнай творчасці «Гісторыя. Традыцыя. Творчасць», гульнявая выстава «Маша и Медведь», інтэрактыўная выстава «ЭКСПИРИмЕНтУС».

Апошняя выстава ў «Фестывальным» — «Белорусы на защите Сталинграда», якую падрыхтавала Генеральнае консульства Расійскай Федэрацыі ў Гродне. Там жа прайшоў вечар памяці савецкага ваеначальніка Дзмітрыя Карбышава. У верасні тут прайшла выстава пра гісторыю праўлення Пятра I. У профілі цэнтра ў Instagram — справаздачы аб пасяджэннях гарвыканкама і ўніверсітэта. З персанальных выстаў - «HOMESAPIENS» Івана Русачака, жывапіс Ягора Коткіна.

«Перажыткі «саўка»

«Раней, калі я яшчэ вучылася ў каледжы, ты прыходзіш у галерэю, а там кажуць: «А мы выстаўляем толькі калі ў вас ёсць вышэйшая адукацыя. Патрэбна была «корачка». Ці трэба было быць у саюзах (Саюз беларускіх мастакоў - Hrodna.life). Нейкія перажыткі «саўка», якія не давалі проста так чалавеку з вуліцы кудысьці трапіць», — распавяла мастачка. Яна пайшла па «класічнай сцежцы»: мастацкі каледж, Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў, і цяпер займаецца творчасцю.

Як правіла, прызнаныя майстры ўжо маюць свой сфармаваны стыль, сваё бачанне. Работы маладых мастакоў - больш разняволеныя, больш наіўныя, жывыя, лічыць беларуская мастачка.

«А потым у нейкі момант з’явіўся фестываль мастацтваў „Арт-Мінск“ і Восеньскі салон з „Белгазпрамбанкам“, які - рэальна крутая магчымасць. Таму што на яго можна спакойна прайсці, ёсць у цябе адукацыя ці не, калі ў цябе працы нядрэннага ўзроўню. Там добра прадаваліся працы. На першым жа салоне, куды я трапіла, у мяне купілі карціну. Там мяне заўважыла прыватная галерэя. Пасля 2020 года іх таксама „прыціснулі“. І цяпер, не ведаю, ёсць яны фактычна ці не, гэтыя чорныя спісы, але цэнзура ёсць. Але нават цяпер, калі вы нідзе моцна не „засвяціліся“, можна падацца», — лічыць мастачка.

У бары не ходзяць кліенты і калегі

Выстаўляцца мастаку важна для імя і партфоліо. На выставах можна пачуць водгукі гледачоў і калег, знайсці кліентаў. Каб выставіцца ў бары, не трэба ўзгадняць працы. Асяроддзе там — больш дэмакратычнае, але і менш прафесійнае.

«Я была на адкрыццях у кафэ, барах у сяброў. Збіраюцца ў асноўным сябры аўтараў, знаёмыя, падпісчыкі з сацсетак і аўдыторыя гэтых бараў. Як правіла, у галерэі прыходзяць іншыя мастакі, патэнцыйныя пакупнікі - у многіх галерэй ёсць свая кліенцкая аўдыторыя. Такіх людзей на выставах кафэ і барах не заўважыш», — лічыць адна з беларускіх мастачак.

Што тычыцца лічбавай прасторы, камусьці яго недастаткова.

«Мяркуючы па беларускім кам’юніці ў Польшчы, выставы ў барах і кафэ вельмі папулярныя. У кафэ хутчэй праходзяць нестандартныя выставы: напрыклад, керамікі. У Беларусі гэта таксама даволі такі распаўсюджана — у залежнасці ад фармату бара», — лічыць былая супрацоўніца прыватнай галерэі.

Любая выстава спрыяе папулярнасці мастака, але выстава ў галерэі больш дапамагае продажах.

«Ты павінен дакрануцца, панюхаць, убачыць на свае вочы. Лічбавая прастора — адзін са спосабаў выражэння, спосабаў паказаць, прадставіць, здзівіць. Але мастацтва павінна жыць натуральным жыццём. А як жа скульптура? Не, мой адказ — лічбавай прасторы недастаткова, трэба бачыць ужывую», — мяркуе супрацоўніца Гарадзенскай галерэі.

Жаданне выстаўляцца для маладога мастака цалкам зразумелае, а фідбэк ад гледача — нешта істотнае, лічыць адзін з прызнаных у Гродне мастакоў. «Цяжка сказаць, дзе ім можна выставіцца. Галерэі зачыняюцца, а тыя, што ёсць, рызыкуюць выставіць не тое, альбо што іх наведае Бондарава. Тое, што маладыя выстаўляюцца ў кафэ — працэс цалкам натуральны, цяпер зноў настаў час «кватэрнікаў».

Як цэнзуруюць мастацтва

У выставачных прасторах сапраўды можна сутыкнуцца з цэнзурай — і не толькі. У ГЦ «Kazzarma Mall» на выставе Надзі Букі «Личное дело» знялі шэсць карцін з чырвона-белай расфарбоўкай. Дзве карціны былі прысвечаны пратэстам жніўня 2020 года, чатыры — былі напісаны на непалітычныя тэмы: пра каханне і веру. У Kazzarma Mall тады вырашылі не каментаваць сітуацыю Hrodna.life. Мастачцы паведамілі, што «так трэба было зрабіць», каб засцерагчы яе і даць існаваць выставе. Яна ж непакоілася, што выстава стала непаўнавартаснай.

Гродзенскі мастак Сяргей Грыневіч правёў больш за 60 персанальных выстаў па ўсім свеце, удзельнічаў у калектыўных праектах. У сакавіку 2022 года з яго выставы «Дэмаграфія» ў Мінску знялі сем карцін — яны не прайшлі цэнзуру. На карцінах — ракеты, танкі, Ленін і волаты на фоне Крамля. Да гэтага частку работ аўтар прыбраў яшчэ на этапе самацэнзуры.

Дайшло да крымінальнага пераследу. Вясной 2021 года ў «Цэнтры гарадскога жыцця» прайшла выстава мастака Алеся Пушкіна. Сярод іншых работ быў прадстаўлены партрэт дзеяча пасляваеннага антысавецкага падполля Яўгена Жыхара. У 1946−55 гадах ён кіраваў антыкамуністычным партызанскім атрадам, з якім здзейсніў 23 тэракты, 42 рабаванні і 9 нападаў на сельсаветы.

Эксперты палічылі, што дэманстрацыя карціны — «рэабілітацыя нацызму». Гродзенцаў, якія прыйшлі на выставу, чакалі ператрус і статус сведкі па крымінальнай справе, мастака — пяць гадоў калоніі, пляцоўку — ліквідацыя.

Як такіх «чорных спісаў» у Гродне не існуе, лічыць мастак. Але можна казаць пра «белы спіс» — з некалькіх праўладных мастакоў. Рэшту прафесіяналаў - пад забаронай. Пры гэтым назіраюцца «перагібы на месцах»: некаторыя забароненыя ў Гродне мастакі могуць свабодна выстаўляцца ў Мінску.

Пра чорныя спісы ў каментарах да паста ў Facebook казаў і мастак Алесь Сураў у адказ на пытанне, ці дазволяць яму зрабіць выставу.

Як пратэст папулярызаваў мастацтва

Мастакі палітызаваліся падчас пратэстаў 2020 года, мяркуе крыніца рэдакцыі. Яны перажывалі сітуацыю і стваралі шмат работ. «Многія гэта рабілі дзеля хайпа. Мне траплялася шмат рэкламы ў Instagram, дзе было белае палатно, на якое намазалі чырвоную палоску і рэкламная рэмарка „Незалежнасць не купіш, а карціну можна“. Ад гэтага проста ванітуе. Таму што гэта танна, гэта безгустоўна, гэта агідна».

Пазней мастакі пачалі рэалізоўваць свае перажыванні, унутраныя канфлікты, выкліканыя 2020-м годам. «Гэта крута. Таму што мастацтва стала вельмі актуальным, яно было жывым, і яно было нейкім рухавіком, і гэта „Вау!“. Многія, хто пісаў пейзажыкі — не ў крыўду ім — пачалі рабіць творы, прысвечаным палітытычным падзеям — не ў лоб, наўпрост, а з нейкім адсылкамі. І гэта ўсё выстаўлялася. Гэта быў уздым у мастацтве». Нягледзячы на цэнзуру, у працах аўтараў дагэтуль можна знайсці шмат адсылак, лічыць мастачка.

У выніку абывацелі зацікавіліся мастацтвам. «Простыя людзі пазней прыходзілі ў галерэі, і ўсе заўважалі гэтыя адсылкі, яны ўключаліся, гэта ж значна лепш: калі ты прыходзіш і не проста глядзіш на мастацтва, якога зразумець не можаш, а бачыш культурны код, які ты можаш зчытаць. І гэта стварае такі канэкт паміж гледачом і творам».

Частка мастакоў, якія стваралі актуальнае мастацтва, былі вымушаныя з’ехаць. Узровень работ на выставах у Беларусі ўпаў.

 — Многіх адцэнзурылі, многія з’ехалі. З іншага боку, з’яўляецца магчымасць у наогул маладых хлопцаў, падлеткаў, у якіх працы не такога класнага ўзроўню. Так, панізіцца агульны ўзровень. А з іншага, у іх ёсць магчымасць заявіць пра сябе, з’яўляюцца штуршкі да развіцця. Гэта ж таксама нядрэнна?