Спадчына

Дзесяць страчаных аб’ектаў, якія маглі б стаць «фішкай» турыстычнага Гродна

Год за годам у Гродне ў межах «добраўпарадкавання» горада зносяць пустыя будынкі. Часам у гэтым спісе аказваюцца рэдкія, а часам унікальныя помнікі архітэктуры. Знаходзячыся на балансе дзяржавы, іх лёс у асноўным вырашаецца чыноўнікамі гарвыканкама. У першым дзесяцігоддзі новага стагоддзя падчас будаўнічага буму горад хоць і папрыгажэў, але ўсё ж страціў нямала каштоўных гістарычных пабудоў. Пра іх і пра тое, як жа магло быць па-іншаму, напісаў у сваім блогу гродзенскі гісторык і краязнаўца Мечыслаў Супрон.

З прыходам новай адміністрацыі, як мне спачатку здавалася, улады пачалі больш беражліва ставіцца да спадчыны. Але нядаўні знос унікальнага драўлянага асабняка ў Новым Свеце трохі змяніў мае погляды.

У апошнія некалькі гадоў горад пачаў пазіцыянаваць сябе як турыстычны. У старых будынках пачалі адчыняцца цікавыя ўстановы: рэстараны, бары і гасцініцы. Горад стаў больш адкрытым для замежных турыстаў пасля ўвядзення бязвізавага рэжыму. Але вось толькі што будуць глядзець турысты ў горадзе-та? Касцёлы? Вы і напраўду лічыце, што турыст пасля Вільні, Кракава ці Рыма прыедзе ў Гродна глядзець касцёлы?! Ці можа Аўгустоўскі канал? Сур’ёзна? Пасля Венецыі і Амстэрдама распешчанаму турысту ён будзе цікавы?

Так што ж можа быць цікава турысту ў Гродне?

Чым горад можа быць унікальны? Ведаеце, я доўга ламаў галаву, адказваючы сабе на гэтае пытанне. І вось цяпер, праз шмат гадоў, пасля далёкіх падарожжаў і зносін з людзьмі, я, здаецца, ведаю на яго адказ. Для пачатку трэба адказаць на больш простае пытанне: што з сябе ўяўляе сярэднестатыстычны турыст, які прыязджае ў Гродна? Дык вось, як правіла — гэта пажылы чалавек з Літвы, Польшчы, Ізраіля або ЗША, чые бацькі, бабулі ці прабабулі жылі ў гэтым горадзе да Другой сусветнай вайны. І прыязджаюць гэтыя турысты сюды з мэтай азнаёміцца ​​з горадам, у якім выраслі іх продкі. Яны хочуць адчуць ДУХ горада, у якім жылі іх умоўны прадзед Рамуальд Кшесіньскі або Мойша Ліберман. У Гродна, мабыць, пакуль не вельмі атрымліваецца стаць горадам «тусоўкі». Патусіць еўрапейская моладзь ляціць у больш даступныя гарады — Вільня, Кракаў і Львоў. Чаму туды? Туды лягчэй даляцець на танных лаўкостах. Замежнай моладзі проста няма чаго тут рабіць, у горадзе, дзе жыццё літаральна спыняецца пасля 22:00.

Шкада, што ўлады не разумеюць, што асноўнай турыстычнай фішкай горада стане не Стары замак, які спехам будуецца з грубымі ляпамі, не касцёлы і Аўгустоўскі канал. Турыстычнай фішкай Гродна могуць стаць каларытныя гродзенскія кварталы з унікальнайі шэраговай забудовай. Кварталікі, дзе выраслі продкі тых людзей, якія прыязджаюць, каб знайсьці тут сувязь пакаленняў. Але вось толькі з кожным годам такіх месцаў у горадзе становіцца ўсё менш і менш. Горад «добраўпарадкоўваецца» і губляе сваю ўнікальнасць. Ён становіцца горадам псеўдагістарычных навабудаў і шэрай тратуарнай пліткі.

Ніжэй мы зрабілі падборку дзесяці найбольш значных архітэктурных стратаў апошніх двух дзесяцігоддзяў. Гэтыя аб’екты пры належным доглядзе маглі б горда красавацца на вуліцах і вулачках нашага горада. Гэтыя аб’екты маглі б выкарыстоўвацца на карысць гродзенцаў. Гэтыя аб’екты маглі б стаць турыстычнымі разыначкамі нашага горада. Гэтыя аб’екты маглі б прыносіць прыбытак. Маглі б. Але ўжо ніколі не змогуць …

1. Комплекс царскіх казарм на вул. Перамогі

Гісторыкі і неабыякавыя гродзенцы доўга адстойвалі гэтыя будынкі. Вельмі-вельмі моцна адстойвалі, падавалі заяўкі на ўнясенне ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў. Пабудаваныя ў пачатку ХХ ст., казармы былі ў ідэальнай захаванасці.

Царскія казармы ў Гродне на вул. Перамогі. Фота 2009 г. з калекцыі аўтара

Але ўсё гэта было дарэмна. Улады прадалі ўчастак, дзе знаходзіўся гэты вельмі цікавы комплекс, пад будаўніцтва чарговага гіпермаркета «Карона». Казармы, як і чакалася, знеслі. У выніку горад пазбавіўся ўнікальных ў сваім родзе пабудоў, захаванне якіх у больш далёкай перспектыве прынесла б значна большы прыбытак гораду, чым продаж кавалка зямлі пад будаўніцтва непрыгожага тыпавога будынка атрутна-аранжавага колеру.

Гандлёвы цэнтр Карона ў Гродне на вул. Перамогі. Фота S13

А як у суседзяў? Пры будаўніцтве «Акропаліса» ў Каўнасе падобныя да гродзенскіх казармаў будынкі захавалі, удала ўпісаўшы іх у інтэр'еры гандлёвага цэнтра. Атрымаўся свайго роду гродзенскі «Old city», толькі замест муляжоў ў ім захавалі арыгінальныя гістарычныя будынкі. Выглядае крута.

Гандлёвы цэнтр Acropolis ў Каўнасе. Фота аўтара

У Беластоку аналагічна. Ні ў гарадскіх уладаў, ні ў інвестара не паднялася рука, не дай Бог, дзеля пабудовы гандлёвага комплексу зносіць комплекс будынкаў былой тэкстыльнай фабрыкі Бекера. Характэрна, што выданне «Construction & Investment Journal» у 2008 г. прызнала гэты праект найлепшым у сваім родзе архітэктурным рашэннем у Еўропе! Гэта вельмі і вельмі крута.

Гандлёвы цэнтр Alfa ў Беластоку. Фота аўтара

2. 17-га верасня, 8. Дом Любега

Дом Любега. Фота 2006 г. з калекцыі аўтара

Найцікавейшы драўляны асабняк, аналагаў якому ў горадзе не захавалася, быў моцна пашкоджаны ў выніку пажару ў верасні 2009 года. Пазней ён быў знесены, а ўчастак доўгі час пуставаў. Пазней на гэтым месцы з’явіўся пачварны навабуд.

Навабуд на месцы дома Любега. Фота аўтара

А як у суседзяў? У невялікім горадзе Друскенікі (Літва) захаванню падобных драўляных пабудоў надаюць шмат увагі. Яны — турыстычная разыначка горада. Не клопат, як лічаць улады Гродна! Дарэчы, на працягу года Друскенікі наведвае больш за мільён турыстаў! У Гродне такое і не снілася…

Чытайце таксама: Друскенікі: як выглядае драўляная архітэктура за 40 кіламетраў ад Гродна

Драўляныя дамы ў Друскеніках — візітная картка горада. фота Hrodna.life

3. Першая гарадзенская электрастанцыя

Гродзенская электрастанцыя. Фота 1930-х з калекцыі аўтара

Электрастанцыя была збудаваная ў 1912 г., ў 1928 г. дабудаваная і мадэрнізаваная. Уяўляла з сябе найцікавейшы і ўнікальны ў сваім родзе комплекс. Але была знесена ў 2009 г. Праз дзесяць гадоў на гэтым месцы пачалося ўзвядзенне гандлёвага комплексу.

Першая гродзенская электрастанцыя на вул. Будзёнага. Фота пачатку 2000-х з калекцыі аўтара

А як у суседзяў? У Лодзі (Польшча) комплекс прамысловых будынкаў гэтага ж перыяду захавалі і адрэстаўравалі, удала размясціўшы ў ім культурна-адукацыйны цэнтр з трыма музеямі, кінатэатр, гіпермаркет і больш за шэсцьдзесят бараў і рэстаранаў. І гэта прыносіць велізарны прыбытак у гарадскую казну!

Manufaktura у Лодзі. Фота manufaktura.com

4. Дзяржынскага, 20. «Гусарскі дом»

Гусарскі дом перад зносам. Фота аўтара

Велізарны драўляны дом быў узведзены ў 1920-я гады ў стылі драўлянага канструктывізму. Першапачаткова выкарыстоўваўся як гатэль, якім валодала пані Марыся. За савецкім часам стаў шматкватэрным жылым домам. Нягледзячы на ідэальны стан апорных канструкцый, быў знесены ў 2012 г.

Месца, дзе раней стаяў гусарскі дом. Фота аўтара

А як у суседзяў? У польскім мястэчку Ксеньжы Млын драўляны стары будынак, які меў гістарычную каштоўнасць, ніхто не адважыўся знесці. Яго адрэстаўравалі. Больш за тое, у ім пасялілі жыхароў, якія маюць патрэбу ў жыллі. Гэтым забілі двух зайцоў: і дом захавалі на радасць жыхароў і турыстаў, і людзям дапамаглі. Адна маленькая дэталь: мэра ў Польшчы выбіраюць, а не прызначаюць.

Драўляны дом у мястэчку Ксеньжы Млын да рэканструкцыі
Той жа дом пасля рэканструкцыі

5. Астроўскага, 15. Дом Беклемішава

Дом Беклямішава. Фота пачатку 2000-х з калекцыі аўтара

Стыльны драўляны асабняк у стылі канструктывізму гродзенскай селебрыці міжваеннага перыяду. Падобных яму ў горадзе становіцца ўсё менш з кожным годам. У цэлым, драўляны канструктывізм — свайго роду ўнікальная з’ява архітэктуры. Падобных будынкаў у свеце практычна няма. Яны сустракаюцца толькі на тэрыторыі заходніх абласцей Беларусі і ў г. Бостан (ЗША). Калі ў Бостане яны з’яўляюцца фішкай горада, то ў Гродне, на жаль, для гарадскіх уладаў - клопатам. Дом быў знесены ў 2012 г., адначасова з «Гусарскім».

Месца, дзе калісьці стаяў дом Беклямішава. Фота аўтара
Драўляны дом у стылі канструктывізму ў прыгарадзе Бостана. Фота аўтара

6. Цагляны дом на вул. Рабочай

Дом на вул. Рабочай. Фота 1970-х. OldGrodno

Быў узведзены ў пачатку ХХ ст. Дом у свой час з’яўляўся самым вялікім каменным будынкам на ўсёй некалі шчыльна забудаванай вуліцы, якая раскінулася ўздоўж Гараднічанкі. Тут мог бы быць утульны бар або невялікі гатэль. Але ў выніку «добраўпарадкавання» яго знеслі ў 2006 г.

Той жа дом у пачатку 2000-х. Фота Mariusz Proskień
Месца, дзе раней стаяў дом. Фота аўтара

7. Залатая горка

Залатая горка. Фота пачатку 2000-х з калекцыі аўтара

Гэты каларытны куток горада, які з’яўляўся часткай Новага свету, быў цалкам знесены у 2006 г. Пад каўшом экскаватара апынуліся дамы канца ХIX — пачатку ХХ ст., сярод якіх дом Зданцевічаў, Палканаў, Цылько і інш.

Месца, дзе раней знаходзілася Залатая горка. Фота аўтара

Найбольш шырокі рэзананс грамадскасці выклікаў знос дома Пашкевічаў, вядомага як «Гарачы хлеб». Дом быў пабудаваны ў 1936 г. у стылі канструктывізму і з’яўляўся вельмі каштоўным і рэдкім прадстаўніком свайго роду.

Чытайце таксама: «Гарачы хлеб» як сімвал страт: гродзенцы ўспамінаюць Антоненку і разбурэнне ў Новым свеце

Знос «Гарачага хлеба». Фота 2006 г. з калекцыі аўтара
Месца, дзе раней стаяў «Гарачы хлеб». Фота аўтара

А як у суседзяў? У расійскім Іркуцку падобныя гістарычныя кварталы драўлянай гарадской забудовы ХIX — пачатку ХХ ст. старанна зберагаюцца, рэстаўруюцца, і прыносяць нядрэнны прыбытак гораду, спрыяючы прыцягненню турыстаў.

Гістарычныя кварталы Іркуцка. Фота varlamov.ru
Гістарычныя кварталы Іркуцка liveinternet.ru

8. 1-га траўня, 17

Дом незадоўга да зносу. Фота з калекцыі аўтара

Драўляны асабняк пачатку ХХ ст. Нядрэннае было б памяшканне для крамкі. Але ўлады думалі інакш. Дом знесены ў 2014 годзе.

9. Віленская, 20

Віленская, 20. Фота 2010 г. з калекцыі аўтара

Найцікавейшы драўляны дом на высокім каменным цокалі. Дамок ідэальна «сядзеў» на сваім месцы, удала абыгрываючы рэльеф і прыкрываючы сцяну лікёра-гарэлачнага завода. Знесены ў 2013 годзе.

Месца, дзе раней стаяў дом. Фота аўтара

10. Валковіча, 23. Дом Капылова

Дом Копылова перад зносам. Фота Hrodna.life

Драўляны асабняк пачатку ХХ ст. Найбольш каштоўны будынак свайго роду ў Гродне. Каштоўней яго хіба што драўляны лямус канца XVIII ст. у двары брыгіцкага манастыра. У 1939 г. уладальніка дома, Аляксандра-Антонія Хемберга бальшавікі вывезлі ў Катынь, дзе расстралялі. У савецкі час тут жыло шмат сем’яў. У апошнія некалькі гадоў дом пуставаў. Гісторыкі і гарадская грамадскасць не раз спрабавалі выратаваць гэты дом ад зносу, падаючы заяўку аб яго ўнясенні ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў, але кожны раз атрымлівалі адмову. Нягледзячы на ​​абурэнне жыхароў, дом быў знесены ў сярэдзіне снежня 2019 г. Характэрна, што дом быў прызнаны безнадзейна аварыйным, нягледзячы на ​​тое, што ён не працякаў і за некалькі гадоў да высялення ў ім быў праведзены капітальны рамонт.

А як у суседзяў? У Рызе падобныя дамы ахоўваюцца дзяржавай. У горадзе існуе некалькі кварталаў драўлянай забудовы ХIX — пачатку ХХ ст. Найбольш папулярным для турыстаў з’яўляецца квартал вуліцы Калнцыема (латыш. Kalnciema iela). Тут размяшчаюцца хостелы, бары, рэстараны, штогод праводзяцца фэсты і канцэрты. Драўляныя будынка ў Рызе з’яўляюцца турыстычнай адметнасцю, а не клопатам, і прыносяць прыбытак.

Драўляны асабняк пач. ХХ ст. Рызе, вул Калнциема, 27. У ім размяшчаецца клініка і хостэл. Фота Booking.com
Фэст у квартале Калнцыема ў Рызе. Фота: facebook

Замест эпілогу

Усяго лік 1: 9 на карысць новай адміністрацыі Гродна, пры якой у горадзе быў знесены толькі адзін каштоўны дом. Вельмі хочацца, каб ён застаўся і апошнім.

У 2020 г. у Гродне ўлады плануюць знесці некалькі дамоў у Новым Свеце і ў даліне Гараднічанкі. Сярод гэтых дамоў ёсць цікавыя і каштоўныя помнікі архітэктуры. Мы шчыра спадзяемся, што цяперашняя гарадская адміністрацыя не паўторыць памылак сваіх папярэднікаў, і трохі памяняе свой пункт гледжання на спадчыну (драўляную ў першую чаргу), захаваўшы гэтыя дамы для нашых нашчадкаў. Ад гэтага выйграюць усе: жыхары, улада і турысты.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024