Старадаўнія падвалы гродзенскага піўзавода займаюць значна большую плошчу, чым сам будынак. Неўзабаве іх расчысцяць, а пасля рэканструкцыі іх можна будзе наведаць. Два гістарычныя будынкі завода захаваюць і аб’яднуюць ў адно. Пазнейшыя пабудовы знясуць і пабудуюць новыя, узнавіўшы тэрасную забудову. Карэспандэнт Hrodna.life пабываў на гродзенскім піўзаводзе, які хутка зменіцца.
На тэрыторыі завода гучна — тут шмат людзей і працоўнай тэхнікі. Цяпер гістарычна каштоўныя будынкі чысцяць, якія не маюць каштоўнасці - дэмантуюць. Аляксандр Заглубоцкі, намеснік дырэктара кампаніі-заказчыка ТАА «МБА Інвестмент», падчас экскурсіі перыядычна адказвае на тэлефонныя званкі — наперадзе працоўныя сустрэчы.
— Людзі, якія займаліся ў той час [другая палова XIX ст — Hrodna.life] прамысловым будаўніцтвам, будавалі прыгожа. Яны не будавалі ўтылітарныя скрынкі, як цяпер — як правіла, гэта адбываецца для спрашчэння і патаннення будоўлі. Паглядзіце на стары цэментны завод пачатку XX стагоддзя ў Краснасельскім. Там пілястрачкі выкладзеныя, акенцы. Гэта таксама прыгожа! Думаю, менавіта гэта прыцягвае людзей. Яны бачаць, што ўтылітарную рэч можна зрабіць прыгожа. Цікавасць да старога абсталявання — гэта жаданне зразумець, як людзі жылі, развіваліся, будавалі, — тлумачыць Аляксандр цікавасць да піўзаводу.
Цэментны завод у Краснасельскім (Ваўкавыскі раён) пабудавалі ў 1914 годзе ў стылі паўночнага мадэрну. У канцы 90-х старыя будынкі закрылі, цяпер яны руйнуюцца. Абласны савет па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны адмовіў надаць заводу статус помніка архітэктуры. Цяпер яму пагражае знос.
Таксама ёсць падземны праход паміж двума будынкамі. Ён засыпаны, але яго адновяць. Ёсць тэхналагічныя хады паміж будынкамі. Верагодна, іх рабілі, каб лішні раз не падымаць і апускаць груз.
— Гэты ход яшчэ з «палацавых» часоў, — распавёў Аляксандр Hrodna.life. — Я думаю, гэта частка тых падземных хадоў, якія пад Гродна былі. Нам распавядалі пра тыя, што выходзілі з манастыра на бераг Нёмана. Яшчэ ў 90-я гады людзі бачылі гэтыя хады — не так даўно яны перасталі выкарыстоўвацца, таму што ніхто не займаўся іх абслугоўваннем.
Пад «палацавымі» часамі Аляксандр мае на ўвазе эпоху да адкрыцця піўзавода. Асноўны будынак першапачаткова было палацам Сапегаў, пазней Агінскіх, і быў пабудаваны ў другой палове XVII ст. Прыкладна ў 1868−1870 гг аўстрыйскі падданы Іосіф Кунц адкрывае ў будынку былога палаца піваварны завод.
Абслугоўванне склепа складаней, чым звычайнага памяшкання. «Там пастаянная вільгаць, няма доступу святла. Трэба рабіць магутную сістэму вентыляцыі. Таксама доступ — туды тэхніку не працягнеш», — кажа Аляксандр.
— Цяпер вырашаецца пытанне адводу вады. Ёсць падазрэнні, што вада і трапіла з падземнага ходу, які ідзе пад Нёманам. Наколькі нам дазволяць выкарыстоўваць яго, пакуль невядома. Там ужо не наша зямля — гарадская.
На аб’екце ўжо многае расчысцілі, каб правесці гістарычныя даследаванні. Пасля пажару, які здарыўся ў траўні 2017 года, тут было шмат смецця, попелу, абваліліся перакрыцці.
Што тычыцца механізмаў, іх не захавалася нават з савецкіх часоў, не тое, што больш ранняга перыяду. Усё вывезена папярэднімі ўладальнікамі.
Гродзенскі піўзавод быў закрыты ў 2007 годзе. У 2012-м яго выкупіла фірма «Экапрамэнерга» з Барысава і абяцала адкрыць у будынку міні-бровар з гасцініцай. На самай справе новыя ўладальнікі вывезлі ўсе металічныя канструкцыі, якія маглі спілаваць. Зніклі бочкі для сусла, трубы, лесвіцы і іншыя элементы з металу, якія можна было прадаць. Фірма і не хавала, што займаецца продажам металу. Потым завод перадалі створанай адмыслова нібыта пад праект рэстаўрацыі фірме «ЖаВаС-Інвест», у якой былі фактычна тыя ж уладальнікі, што і ў першапачатковага пакупніка. Новы ўладальнік ужо не нёс абавязацельстваў па ахове гістарычнай каштоўнасці і нават уцягванні яе ў камерцыйную працу. У выніку ў лютым 2017 года эканамічны суд Гродзенскай вобласці вярнуў завод дзяржаве. Праз тры месяцы на заводзе здарыўся пажар.
У выніку рэстаўрацыі застануцца два будынкі, якія захаваюць і аб’яднаюць у адно Г-вобразнае. Яны маюць гістарычную каштоўнасць — гэта будынкі XIX стагоддзя з фрагментамі XVI-XVII стст.
Чытайце таксама: Краны, банкі, бутэлькі: дзе ў Гродне выпіць крафтавага піва?
— Вялікая праблема гісторыі піўзавода ў тым, што ў Беларусі не захавалася дакументаў, як што выкарыстоўвалася ў тыя часы. Мы ведаем, якія планіроўкі былі ў пэўныя перыяды, але што там знаходзілася, якое было аздабленне — можам толькі здагадвацца. Не захавалася ні вопісаў, ні інвентароў. Колькі гісторыкі ні шукалі, няма звестак пра тое, што дзе размяшчалася і як яно выглядала.
Але невялікі шанец даведацца больш ёсць.
— Цяпер мы працуем з хлопцамі — вялікімі аматарамі гісторыі. Яны распавялі, што ёсць частка інфармацыі ў калекцыянераў з Польшчы і Ізраіля. Магчыма, нейкая частка інфармацыі, калі яна тычыцца ўнутранага строя, можа быць выкарыстана. Трэба далей капаць, шукаць. Пра савецкі перыяд інфармацыі больш, але ён не настолькі цікавы, — распавёў Аляксандр.
Некаторыя гродзенцы, у тым ліку гісторыкі, засталіся незадаволеныя часткай праекта рэканструкцыі. Згодна з гэтым праектам на пустцы паміж заводам і будынкам бара «Mr Hops» будуць пабудаваныя новыя будынкі, а не адноўленая страчаная раней забудова. Аляксандр адзначае, што падчас грамадскіх абмеркаванняў ніводнай заўвагі па праекце не даслалі. Пасля праходжання дзяржэкспертызы ўносіць змены ў праект нашмат складаней.
Будущий квартал у пивзавода в Гродно. Фото: Беларусь 4 
Застройка возле гродненского пивзавода. Фото опубликовал Мечислав Супрон
— Тое, што мае гістарычную каштоўнасць, мы захоўваем. Тут існавала ў розныя перыяды часу розная колькасць драўляных хатак. Рабіць псеўдастарыну — няправільна. Адна з умоў Міністэрства культуры было ў тым, каб не займацца псеўдагістарызмам. Новыя будынкі павінны быць новымі будынкамі. Але яны павінны ўпісвацца ў канцэпцыю развіцця горада. Таму мы аднаўляем тэрасную забудову, улічваючы перапад вышынь. З іншага боку Нёмана будзе выгляд, як быццам будынка стаяць адзін над іншым, — распавёў Аляксандр.
Побач з броварам у мінулым быў густанаселены жылы раён цагляных і драўляных дамоў. Апошнія з іх, на вуліцы заводскай № 6 і № 12, знеслі ў 2006 годзе.
Аляксандр прыводзіць у прыклад Дом рыбака. «Выдатны прыгожы будынак. Ён аднаўляе дух, але не паўтарае тое, што было. Напрыклад, пры рэканструкцыі захавалі старыя падвалы — хоць было прасцей як некаторыя разваліць іх ці засыпаць. А яны ўклалі грошы, каб захаваць гісторыю. Я лічу, што такая пазіцыя вартая павагі. Мы спрабуем зрабіць так жа. Там, дзе трэба і можна захаваць старое — мы захаваем. Там, дзе старое захоўваць няма сэнсу — навошта? Каб у горадзе з’явіўся чарговы хлеў?»
Дарэчы, тэрыторыя не падлягае археалагічным раскопкам. «Тут звезена смецця з 50-х гадоў - метры. Усё здымалася, калі ў савецкі час будаваўся піўзавод. Гэта прывазны грунт. Усё, што можна было, выграблі даўным-даўно без гістарычных даследаванняў. Калі нешта цікавае выкапаем, мы самі зацікавімся», — запэўнівае намеснік дырэктара.
Аляксандр прапануе дасылаць яму інфармацыю ці ідэі - ён не супраць раіцца і мець зносіны: info@grodnobrowar.by.
Чытайце таксама:
