Ад Каложы да Новага Моста: дзікія мясціны, дзе рабілі гродзенскі брук

Ваколіцы Новага Моста лічацца мясцінамі даволі дзікімі. Ад гэтай збудаванай яшчэ ў пачатку 1970-х артэрыі ўсяго кіламетр да Каложы і менш за паўтара кіламетры да Старога Замка. Аднак асаблівага добраўпарадкавання тут ніколі не праводзілася.

Нягледзячы на адсутнасць гістарычнай забудовы, гэтыя мясціны складаюць цікавую частку гістарычнага абшару Гродна. Напрыклад, некаторыя чытачы цікавіліся ў нас, што за прыступкі вядуць «у нікуды» ад Рыбацкай вуліцы да асфальтавай пляцоўкі, зарослай цяпер кустамі.

Тут рабілі знакаміты брук

Тое адзінае ацалелае сведчанне заснаванай тут у 1920-х і праіснаваўшай аж да пачатку 2000-х гродзенскай бетанярні (бетоннага завода). Некалі тут была грунтоўна забудаваная тэрыторыя і менавіта тут былі выраблены дзясяткі тысяч каменна-бетонных плітак, якімі цяпер выкладзены вуліцы Савецкая і Ажэшкі.

Тут жа рабілі і знакамітыя бардзюрыны з надпісам па-польску «Магістрат горада Гродна». Дарэчы, у будаўнічым сэнсе тое месца знакамітае не толькі бетонным заводам, але і цагельняй, якая размяшчалася крыху далей на сучаснай вуліцы Нёманскай. Сёння ад яе не засталося нават слядоў, а вось печы для абпалу цэглы стаялі на беразе Нёмана яшчэ ў пачатку 18 ст.

Ачыстныя збудаванні: планавалі ў 30-х, збудавалі ў 60-х

Цяпер адзінай «прамысловай» канструкцыяй, якая стаіць каля новага моста, з’яўляецца схаваная за надзейным бетонным заборам каналізацыйна-насосная станцыя, праз якую ў бок ачысных збудаванняў каля Зарыцы перапампоўваюць адыходы жыццядзейнасці гродзенцаў.

Станцыя паўстала толькі ў канцы 1960-х, а да гэтага ачысных збудаванняў горад не меў. Між тым, у 1939 польскія інжынеры ўжо планавалі пачаць будоўлю ачысных збудаванняў акурат побач з былым бетонным заводам, змяніўшы нават цячэнне так званага Літоўскага ручая.

Драўляны мост, якому 100 гадоў

У сухія гады з Нёмана побач вызіраюць рэшткі старога драўлянага моста. Тут іх было як мінімум два. Адзін быў збудаваны немцамі ў час Першай сусветнай вайны, а другі ўзвялі польскія сапёры на тым самым месцы вясной 1921 г. Мост выкарыстоўваўся найперш у вайсковых мэтах і дарога, якая спускалася да яго на правым і на левым беразе Нёмана, атрымала назву «фартавой».

Месца мастакоў

Дарэчы, у гэтыя маляўнічыя і некалі бязлесныя мясціны любілі забрыдаць мастакі. Напрыклад, Напалеон Орда зафіксаваў карчму, якая знаходзілася акурат недзе на месцы Новага моста, а знакаміты Станіслаў Жукоўскі забраўся на гару за мостам і намаляваў маляўнічы паварот Нёмана на поўнач. Калі стаць там цяпер, то ўжо не пабачыш бязлесных палёў, а толькі дахі раёна прыватнай забудовы ў Баранавічах.