«Адкаціліся на 30 гадоў назад». Што здарылася з польскамоўнай адукацыяй на Гродзеншчыне?

У былых польскіх школах у Гродне і Ваўкавыску дзеці могуць вывучаць польскую мову толькі адну гадзіну ў тыдзень. Дом польскі ў Баранавічах, дзе існавала прыватная польская школа, закрыты. Пра праблемы польскай адукацыі ў Беларусі расказала Радыё Ўнэт Ганна Кетліньска, кіраўнічка Падляскага аддзелу арганізацыі «Вспульнота польска», якая шмат гадоў супрацоўнічае і падтрымлівае палякаў у Беларусі.

«Адзіныя дзве афіцыйна дзеючыя польскія школы ў Гродне і Ваўкавыску засталіся зачыненыя. Гэта сітуацыя не змянілася. Польскую мову дзеці могуць вучыць толькі адну гадзіну на тыдзень і толькі з выражанай волі бацькоў, якіх, канешне, увесь час інфармуюць, што гэта не патрэбна і [яны] ў пэўным сэнсе запужаны.

Польская мова, нягледзячы ні на што, вывучаецца ў Беларусі. Я атрымліваю рознага кшталту матэрыялы, фільмікі ад Анжалікі Борыс таксама, якія паказваюць, што мы адкаціліся на 30 гадоў назад, бо польскую мову дзеці вывучаюць дома.

[…] Я помню пачатак школьнага году ў польскіх школах, дзе былі бела-чырвоныя шарыкі, дзе сустракаліся мы з Польшчы, прадстаўнікі Генеральнага консульства, і для нас гэта было свята польскай мовы і свята польскай меншасці ў Беларусі», — расказала Ганна Кетліньска ў час акцыі салідарнасці з палітзняволеным лідарам Саюза палякаў Анджэем Пачобутам. Акцыя прайшла ў Беластоку 24 жніўня.

Таксама перасталі выконваць сваю функцыю Дамы польскія, якія некалі ствараліся з дапамогай Польшчы як рэгіянальныя цэнтры польскай адукацыі і культуры ў Беларусі.

«Яшчэ да 2021 году ў Доме польскім у Баранавічах размяшчалася польская школа, але ўсё змянілася. Цяпер там рытуальныя паслугі, крамы альбо [дамы] папросту знішчаюцца. Саюз палякаў Беларусі, з якім супрацоўнічаем, гэта людзі не толькі на Гарадзеншчыне, хаця тут людзей польскага паходжання найбольш, але яны жывуць таксама ў іншых месцах і там дзейнічаюць, бо маюць глыбока ўкаранёны абавязак адносна польскай традыцыі і польскай мовы. У розных месцах ёсць польскія могілкі. Палякі сустракаюцца дома, у касцёлах, і гэта працягваецца», — сказала Кетліньска.

Яна параўноўвае сённяшнюю цяжкую сітуацыя для польскай меншасці ў Беларусі з сітуацыяй пасля 1945 года, калі не функцыянавалі польскія школы і касцёлы.

Як ліквідоўвалі польскую адукацыю ў Гродне

Польскія школы ў Гродне і Ваўкавыску з 2022 года сталі звычайнымі рускамоўнымі школамі, дзе польская мова выкладаецца проста як адзін з прадметаў.

У тым жа годзе ліквідавалі кафедру польскай мовы і літаратуры ГрДУ, як і цэнтр польскай мовы, культуры і літаратуры. Яны зніклі са структуры філалагічнага факультэта на сайце ўніверсітэта.

Праз суд ліквідавалі грамадскую арганізацыю «Польска Мацеж Школьна», якая займалася адукацыяй на польскай мове ў Беларусі. Яе маёмасць прадалі з аўкцыёна.

Пераслед палякаў у Беларусі

Беларускія ўлады пераследуюць Саюз палякаў Беларусі з 2005 году, калі ў выніку ўмяшання арганізацыя раскалолася на дзве часткі: адну афіцыйна прызнаюць у Польшчы і не прызнаюць у Беларусі, іншую — наадварот.

Лідараў непрызнанага беларускімі ўладамі Саюза палякаў Анжаліку Борыс, Анджэя Пачобута і шэраг іншых арыштавалі ў сакавіку 2021 года. Пазней частку вязняў вывезлі ў Польшчу. З Анжалікі Борыс знялі ўсе абвінавачанні ў красавіку 2023. Анджэй Пачобут быў асуджаны на 8 гадоў калоніі і зараз адбывае тэрмін.

«Найвялікшая праблема на сёння — гэта адсутнасць інфармацыі, бо да Анджэя не можа трапіць адвакат, не даходзяць лісты, яго пазбавілі магчымасці тэлефанавання дадому. І гэта стварае найвялікшую праблему, бо мы не ведаем, дзе ён цяпер, у якім ён стане і што ўвогуле там з ім дзеецца. З той інфармацыі, што да нас даходзіць, ён на шэсць месяцаў асуджаны знаходзіцца ў камеры пакарання ў калоніі і не атрымлівае лекі для сэрца, якія патрабуе кожны дзень. Гэта таксама прымушае вельмі непакоіцца», — расказаў намеснік старшыні Саюза палякаў Марэк Занеўскі.