«Гэта не зборнік рэцэптаў». Андрэй Хадановіч прэзентаваў у Гродне новую кнігу «Школа травы»

Беларускі паэт і перакладчык, намеснік старшыні беларускага ПЭН-цэнтра Андрэй Хадановіч прэзентаваў сваю новую кнігу паэзіі «Школа травы» на курсах «Мова Нанова» ў Гродне. Таксама ён чытаў свае апошнія пераклады Арцюра Рэмбо, успамінаў расстраляных у кастрычніку 1937-га беларускіх паэтаў, жартаваў, разважаў і спяваў пад гітару песні на вершы вядомых замежных паэтаў у перакладзе на нашу мову.

Гэта 10-я «дарослая» кніжка аўтара, сярод якіх «Лісты з-пад коўдры» (2004), «Землякі, альбо Беларускія лімэрыкі» (2005), «Несыметрычныя сны» (2010) і іншыя. Кнігу дзіцячых вершаў «Нататкі таткі», якая была Кнігай года — 2015, ён лічыць асобна, і кажа, што яна адна для яго, як некалькі.

Нягледзячы на правакацыйную назву, аўтар прызнаецца, што кніга «Школа травы» — сур’ёзнейшая за папярэднія.

«„Школа травы“ — гэта не зборнік рэцэптаў, не інструкцыя, як скручваць паперку і класці штосьці ўсярэдзіне. Некаторыя тэксты пісаліся ў Пружанах, дзе ў мяне „зброя беларускага асілка — газонакасілка“: я гэтым [пакосам] сапраўды займаўся. Мне вельмі падабаецца пах свежаскошанай травы, ён дзейнічае мацней, чым любы алкаголь. У гэтай кніжцы я закладаю метафарычны змест: траву косяць, траву топчуць, яна прарастае — новая, маладзейшая, мацнейшая. Гэта мяккасць, за якой стае сіла, гнуткасць, за якой стае вынік, яна прарастае праз асфальт, зарастае, запаўняе сабой усё, калі не апекавацца, не касіць».

Самая прадуманая кніга

«Бываюць зборнікі паэзіі, а бываюць кнігі паэзіі. Зборнік уключае ў сябе ўсё напісанае за некалькі апошніх гадоў. Кніга паэзіі - тое, што мае сваю кампазіцыю, канцэпцыю, як любілі рабіць французскія паэты-дэкадэнты і Максім Багдановіч: кожны тэкст на сваім месцы і кніжка чытаецца як раман са сваім сюжэтам і кампазіцыяй».

У гэтым сэнсе аўтар лічыць «Школу травы» самай прадуманай. У ёй пяць раздзелаў, якія пачынаюць пяць важных для Андрэя перакладаў: гэта як бы кропкі, ад якіх пачынае развівацца думка. Гэтая кніга больш медытатыўная, пераважна тут кароткія тэксты, традыцыйна арганізаваныя. «Кніга вельмі дыялагічная з творцамі-папярэнікамі, хоць звычайна я толькі намякаю, а разумныя здагадваюцца самі».

«Дастаецца ўсім»

Але аўтар не быў бы сабой, калі б не пакінуў месца правакацыйным вершам. «У „328“ я іранічна пераасэнсоўваю крымінальны артыкул, неадпаведны нормам гуманізму і адэкватнасці пакаранняў. Хаця шкода і згуба ад кепскіх алкагольных напояў большая. Але п’яной грамадой лёгка маніпуляваць, а вось грамадой абкураных людзей — немагчыма», — расказвае Андрэй Хадановіч.

«Іронія ў гэтай кніжцы зрабілася больш адраснай, для звыклай мне самаіроніі дадалася сатыра. Дастаецца і правым кансерватарам, дастаецца, у прынцыпе, усім, у тым ліку і самому аўтару».

Сусветны патоп як пранне ў машыне

Самы рамантычны раздзел у кнізе — першы: ўсё пачынаецца з любові і кахання. «Лірычнага героя можна было б назваць сэксістам, але ў яго ёсць змякчальны матыў: яму ад трох да шасці годзікаў, — кажа паэт. — У раздзеле сатыры ёсць верш пра канец свету: нехта Б. (хтосьці пабачыць госпада Бога, хтосьці - Багушэвіча, стваральніка нашай літаратурай) вельмі не любіць горад і вырашае ўсё бруднае засунуць у пральную машыну. 40-дзённы сусветны патоп пераасэнсоўваецца як соракахвіліннае пранне ў рэжыме сярэдняй інтэнсіўнасці».

На прэзентацыі «Школы травы» былі і даўнія аматары паэзіі Андрэя Хадановіча, і тыя, хто раней пра яго не чуў. «Ён вельмі добра адчувае час, сучаснасць,» — кажа адзін з наведнікаў, Аляксей. Андрэй Хадановіч не толькі паэт і перакладчык, ён выкладчык, грамадскі дзеяч, арганізатар многіх літаратурных падзеяў. Далёка не ўсе паэты могуць чытаць нават уласныя вершы так, каб іх было цікава слухаць. Хадановіч — можа, на выступах часта чаргуе чытанні, разважанні і спевы. Гродзенская аўдыторыя рэагавала на яго эмацыйна, людзі былі ўцягнутыя ў працэс, закалыханыя і ўсхваляваныя.

«Да фірмовых вершаў, якія штогод пішуцца на Каляды, у мяне раптоўна напісаўся верш пра Вялікдзень, калі Хрыстос, як у Гародні, прызямляецца ў беларускіх гарадах. У некаторых беларускіх гарадах ужо паспелі абразіцца — чаму не ў іх». Гродзенцы слухалі задуменна.

Хрыстос прызямліўся ў Берасьці,

на самай мяжы эРБэ.

Расьце трава — і табе расьці,

і цуды рабіць — табе.

Хрыстос прызямліўся ў Горадні,

ня кажучы аб Гародні,

і ўсе жывыя — зь яго радні,

а мёртвы — яшчэ несьмяротней.

Хрыстос прызямліўся ў Смургоні,

Нясьвіжы й Старых Дарогах,

і бэз — прадвесьнік ягоны,

і глог — у яго прароках.

Хрыстос прызямліўся ў Зэльве,

у Слоніме і Залесьсі -

і ксёндз запільвае сэлфі,

і бацюшка ў кадр залезе.

Хрыстос прызямліўся ў Гомелі,

у Ракаве ды Івянцы —

і ўсё, што людзі багомілі,

зьлятае, як дзьмухаўцы.

І, верачы праўдзе й байкам,

нібы пілот з карабля,

глядзіш, як сьвяточным яйкам

па небе плыве зямля.

Ёсць у кнізе і пераклад досыць балючага, але вядомага многім тэксту. «Гэта не зусім паэзія нават, мікра-пропаведзь, напісаная па выніках гітлерызму і халакосту святаром Марцінам Німёлерам». З яго пачынаецца сатырычны, грамадскі раздел.

Калі нацысты прыйшлі па камуністаў,

я маўчаў -

я не быў камуністам.

Калі яны забіралі сацыял-дэмакратаў,

я маўчаў -

я не быў сацыял-дэмакратам.

Калі яны прыйшлі па сябраў прафсаюза,

я маўчаў -

я не быў прафсаюзнікам.

Калі яны прыйшлі па габрэяў,

я не пратэставаў -

я не быў габрэем.

А калі прыйшлі па мяне,

не было ўжо нікога, хто мог бы пратэставаць.

---

З чацвера новую кнігу можна будзе знайсці ў гродзенскіх кнігарнях «Раніца», «Кругагляд», «Праметэй», «Веды».