Год таму працы ў Крэўскім замку вяліся на Княжацкай вежы. Для яе кансервацыі з фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы культуры і мастацтва было выдзелена каля 100 тысяч рублёў. Цяпер яна накрытая часовым дахам, які ў перспектыве плануецца замяніць на прыгожую чарапіцу, піша «Гродзенская праўда».
Сёння ж асноўная праца кіпіць на паўночна-заходняй сцяне, якая прымыкае да вежы. Менавіта яна найлепшым чынам захавалася. Першапачаткова з фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы культуры і мастацтва на рэстаўрацыю і кансервацыю фрагментаў Крэўскага замка было выдзелена 880 тысяч беларускіх рублёў. Аднак неўзабаве былі выяўлены дадатковыя рэстаўрацыйныя работы, яны прайшлі экспертызу, і праект быў скарэктаваны. У выніку цана пытання ўзрасла да 1,1 мільёна рублёў.
— Рэстаўрацыйныя работы ідуць да завяршэння. Заканчваем аднаўленне сцяны, выстаўленая кроквенная сістэма, вядзецца лачанне. На днях прыбыла чэская чарапіца — прыгожая, якасная. Адным словам, вартая такога аб’екта, — адзначыў генеральны дырэктар ААТ «Белрэстаўрацыя» Уладзімір Змушко. — З нашага боку прыкладзены ўсе сілы, каб аб’ект быў здадзены своечасова.
З Уладзімірам Леанідавічам мы сустрэліся ў Крэва. І сама прысутнасць кіраўніка арганізацыі на будпляцоўцы таму пацвярджэнне: аб’екту надаецца шмат увагі з боку генпадрадчыка — ААТ «Белрэстаўрацыя» і заказчыка — УКБ Смаргонскага раёна. Дырэктар гэтай арганізацыі Іван Лыско ў Крэве бывае вельмі часта. Бо гаворка ідзе пра аднаўленне аднаго з самых значных у гісторыі Беларусі замкаў.
Для ўзвядзення выкарыстоўвалі камень з самага замка
За будаўнічымі лясамі, што прымыкаюць да замка, выразна праглядаецца сцяна. Будаўнікі XXI стагоддзя паўтарылі мур продкаў.
— Сцяна таўшчынёй 2,4 метра, у вышыню — амаль 10. Унутраны бок яе — бутавы камень, звонку — камень і паласа цэглы. Іх спалучалі і нашы продкі, што добра відаць у тым ліку на Княжацкай вежы. Клалі мы гэтак жа, як і шмат стагоддзяў таму: дзве вярсты, а паміж імі ідзе забутоўка, — растлумачыў Уладзімір Змушко.
З улікам таго, што замак быў узведзены на не зусім спрыяльнай глебе, а менавіта на тарфяніку, адна з задач — зберагчы адрэстаўраваную сцяну ад разбурэння.
— Раствор падбіралі і па колеры, і па складзе. У ліку кампанентаў - мінерал, які звязвае соль і папярэджвае яе з’яўленне на муры, — распавялі ў гродзенскай фірме «Тайфун», спецыялісты якой распрацавалі унікальны склад раствора для Крэўскага замка.
Асабліва набліжае сцяну да яе гістарычнага аблічча тое, што для ўзвядзення выкарыстоўвалі камень з самага замка. Прыкладна 95 і нават больш адсоткаў - родны для замка бутавы камень. За шмат дзесяцігоддзяў яго тут назапасілася нямала. Бо ўжо пасля XVII стагоддзя замак пачаў прыходзіць у запусценне. А самы вялікі ўрон яму быў нанесены ў гады Першай сусветнай вайны. Па Крэва прайшла лінія фронту, падзяліўшы мястэчка паміж двума ваюючымі бакамі. Замак апынуўся на тэрыторыі, акупаванай немцамі, і не раз падвяргаўся сур’ёзнаму абстрэлу. Апалыя гадамі камяні цяпер былі выкарыстаныя для будаўніцтва.
-
Маючы выдатны будаўнічы матэрыял пад рукой, мы яго выкарыстоўвалі па максімуме. Чаго не хапіла, па дазволе археолага адкапалі па перыметры сцен. Акрамя таго, часткова самі будаўнікі збіралі ў акрузе камень, — распавёў Уладзімір Змушко.
Літаральна за пару гадзін да нашага прыезду на аб’ект даставілі дзве 20-тонныя машыны каменя: тое, што рабочыя, занятыя на будаўніцтве, сабралі ў раёне Крэва. Пару дзён назад такім жа чынам прывезлі чатыры самазвала будматэрыялу. Цяпер яго дастаткова для завяршэння работ.
А вось калі работы на замку будуць працягнутыя, даступнага бясплатна бутавага каменя няма. Рашэнне, дзе яго ўзяць, яшчэ трэба будзе знайсці, паколькі рэстаўрацыйна-аднаўленчыя работы на астатніх сценах пакуль што ў стадыі праектавання. Абмяркоўваюцца некалькі варыянтаў. Адно з магчымых рашэнняў, пра якое распавёў дырэктар камунальнага унітарнага даччынага прадпрыемства УКБ Смаргонскага раёна Іван Лыско і якое будзе абмяркоўвацца, — браць камень у кар’еры «Баруны».
У сувязі з гэтым хочацца ўспомніць і легенду, паводле якой падчас будаўніцтва Крэўскага замка кожны, хто прыязджаў у мястэчка, павінен быў прывезці воз камянёў. Ведалі нашы продкі сілу талакі.
«Такі прывабны аб’ект можа зарабляць грошы»
Рэстаўрацыя адной сцяны — этап вялікіх работ, прадугледжаных на Крэўскім замку. Архітэктурны праект рэстаўрацыі прадугледжвае аднаўленне іншых сцен на існуючую вышыню. Пасля гэтага плануецца адрэстаўраваць Княжацкую вежу і аднавіць баявую галерэю, якая прымыкае да яе. Там у перспектыве размесціцца музейная экспазіцыя.
— Тое, што тут пасля аднаўлення трэба адкрываць музей, не выклікае сумненняў. Калі проста так прыязджаюць турысты, самі шпацыруюць і глядзяць, гэта адно ўспрыманне. Калі працуюць спецыялісты, прапануецца дакладная інфармацыя ў цікавай форме — зусім іншае ўспрыманне аб’екта, — бачыць перспектыву замка начальнік аддзела культуры Смаргонскага райвыканкама Таццяна Ражава. — Акрамя таго, не трэба забываць, што такі прывабны аб’ект можа на абслугоўванні турыстаў зарабляць грошы, якія можна будзе накіраваць на яго далейшае развіццё, у тым ліку на папаўненне фондавых калекцый, рэстаўрацыйныя працы і гэтак далей.
У тым, што Крэўскі замак турыстам цікавы, сумневаў няма. Дастаткова ўспомніць імёны вялікіх князёў, якія з ім звязаныя: Кейстут, Ягайла, Вітаўт, Свідрыгайла … Тут жа вяршылася гісторыя: у жніўні 1385 года ў замку была падпісана Крэўская унія. Маючы «жывога сведку» тых падзей, кожнаму школьніку было б карысна і цікава пачуць гэты ўрок роднай гісторыі не за партай у класе, а ў векавых сцен.
Замак і сёння наведваюць многія беларусы і госці з-за мяжы. У дзень, калі на будоўлю прыехалі мы, здзівіла таксі з мінскімі нумарамі. Аказваецца, госць з Расіі ўзяў машыну ў сталіцы, каб праехаць па некаторых знакавым месцам Беларусі. У яго дарожным лісце значыўся і Крэўскі замак. Кажа, нездарма: дакрануцца да вечных сценах таго каштавала. А вось даведацца іх гісторыю пакуль што можна трыма шляхамі. Варыянт першы — гугл у дапамогу.
Варыянт другі - схадзіць у школьны музей, дзе сабраны матэрыял пра самае мястэчку і, вядома, галоўнай яго славутасці. Варыянт тры — гісторыка-краязнаўчы музей у Смаргоні, дзе Крэўскаму замку прысвечаная цэлая зала. Сярод экспанатаў ёсць макет Княжацкай вежы, зазірнуўшы ў які, можна ўбачыць, якой яна была некалькі стагоддзяў таму.
У ідэале, калі работы на замку будуць завершаныя, зазірнуць у Княжацкую вежу змогуць усе турысты. І не на макеце, а ўжывую. Праўда, завяршэнне работ патрабуе нямала часу і сродкаў.
