Палацава-паркавы ансамбль Святаполк-Чацвярцінскіх пачатку XX стагоддзя ў Жалудку Шчучынскага раёна стаў месцам прыцягнення турыстаў. Нягледзячы на тое, што за апошнія гады стан палаца моцна пагоршыўся, жадаючых дакрануцца да гісторыі менш не становіцца. Тут пабывалі журналісты «ВГ».
Палац закрылі для турыстаў
Ходите где хотите, парк в это время просто бесподобный, но во дворец не пущу — с 15 июня нельзя. Прокуратура летом запретила заходить внутрь, здание аварийное. Столько лет не было аварийным, а теперь всё. Там же стены толщенные, подвалы высотой как один этаж и ещё, говорят, на такую же глубину выкопаны, всё золото шукаюць, — эмоционально, с паузами, будто обдумывая каждое слово, сказала Валентина.
Велічны палац не ўбачыш з прасёлкавай дарогі - ён схаваны ў густой цені дрэў. Тэрыторыя абгароджана высокім плотам, каля брамы — вартаўнічы сабака. Трапіць у палацава-паркавы комплекс можна толькі праз адрамантаваную прахадную савецкіх часоў. Дзверы аказаліся зачыненыя. У акне відаць таблічку, якая абвяшчае, што ўваход у сядзібу — па патрабаванні, дазволены толькі ў дзённы час і пад роспіс у кнізе наведвальнікаў аб захаванні мер супрацьпажарнай бяспекі. Вонкавы агляд каштуе 4 рублі. Для дашкольнікаў і школьнікаў - бясплатна. Мы патэлефанавалі па пададзеным нумары, і да нашага прыезду нас ужо сустракала жанчына моцнага целаскладу ў гумовых ботах і бушлаце наросхрыст.
— Хадзіце дзе хочаце, парк у гэты час проста цудоўны, але ў палац не пушчу — з 15 чэрвеня нельга. Пракуратура летам забараніла заходзіць, будынак аварыйны. Столькі гадоў не быў аварыйным, а цяпер усё. Там жа сцены таўшчэзныя, падвалы вышынёй за адзін паверх і яшчэ, кажуць, на такую ж глыбіню выкапаны, усё золата шукаюць, — эмацыйна, з паўзамі, быццам абдумваючы кожнае слова, кажа Валянціна.
[irp posts="75 769″ name="Студэнтам з незалежнай арганізацыі забаранілі прыбраць занядбаны палац пад Шчучынам"]
Яна жыве непадалёк, трымае гаспадарку, сочыць за парадкам у сядзібе і ў спецыяльнай сшыткі рэгіструе наведвальнікаў комплексу.
— На лесвіцы ў палацы ўсе фатаграфаваліся. Нават дызайнераў прывозілі, спецыяльна ўпрыгожвалі яе. Хоць нейкая капейка была, і тое зарабіць не дадуць. Уваход платны — 4 рублі, а начальства калі ці дзеці - ім бясплатна.
По её словам, в дворцово-парковый комплекс каждый год приезжают десятки туристов, были даже иностранцы из Берлина и Израиля. Самый большой поток приезжих — в мае. Говорит, как только субботник и Ленин пройдёт с бревном на плече, так и едут. В усадьбе можно купить памятный сувенир: открытку с панорамным видом дворца, магниты, путеводители, карты местности, футболки, упаковки мыла ручной работы и другие тематические подарки.
Паводле яе слоў, у палацава-паркавы комплекс кожны год прыязджаюць дзясяткі турыстаў, былі нават замежнікі з Берліна і Ізраіля. Самы вялікі паток прыезджых — у маі. Кажа, як толькі суботнік і Ленін пройдзе з бервяном на плячы, так і едуць. У сядзібе можна купіць памятны сувенір: паштоўку з панарамным відам палаца, магніты, даведнікі, карты мясцовасці, футболкі, упакоўкі мыла ручной працы і іншыя тэматычныя падарункі.
Здымалі «Масакру» і кліпы
Больш за 30 гадоў палацава-паркавы комплекс стаяў безгаспадарным. Перыядычна яго выкарыстоўвалі для здымак кінафільмаў і музычных кліпаў. Найбольшую вядомасць атрымаў першы беларускі фільм жахаў «Масакра» пра мядзведзя-пярэваратня, створаны па матывах старабеларускіх легендаў. Менавіта ў гэты перыяд палац і зведаў найбольшае разбурэнне.
У 2014 годзе сядзібу купіла сям’я Гаўрылавых з Масквы. Муж і жонка ўжо шмат гадоў займаюцца турыстычным бізнесам і планавалі адкрыць карцінную галерэю і музей. Комплекс — палац з паркам, флігель, дзве гаспадарчыя пабудовы, бытавое памяшканне і прахадную,
пабудаваныя ў савецкі час, — яны набылі на аўкцыёне больш чым за 90 тысяч долараў.
У тым жа годзе пачаліся работы па супрацьаварыйнай кансервацыі будынкаў і збудаванняў. За гэты час адрамантавалі прахадную, расчысцілі некалі прыгожы французскі парк з алеямі шматгадовых дрэў, усталявалі лаўкі, стылізаваныя пад даўніну, указальнікі на карэтную, стайню і іншыя гістарычныя пабудовы сядзібы, драўляныя лаўкі, з’явілася нават Дрэва кахання. Цяпер з палаца будаўнікі тачкамі вывозяць смецце. На жаль, за апошнія гады стан будынка моцна пагоршыўся: прадзіравіўся дах, у сцяне — шчылінс. Каб сцяна не абрынулася, усталявалі падпоркі.
— Дах дзіравы, Соня (гаспадыня сядзібы. — заўвага аўт.) як можа рамантуе. Зараз хлопцы адлівы робяць. Раз купілі цэмент ганак абтынкаваць, каб не сыпаўся. І ўсё: няма праекту — не мае права. Хай сыпецца, марнуецца, а не чапай. Хочаце верце, хочаце — не. Так Васіль, муж яе, у гэтым годзе ніводнага дня сюды не прыехаў. Кажа: навошта толькі звязаўся з гэтым. І спагады ніякай да іх. Як к Соні толькі цярпення хапае? — разводзіць рукамі Валянціна.
Справа ў тым, што абмежаванняў па тэрмінах уводу будынкаў у эксплуатацыю няма. Адзіная ўмова: усе работы павінны быць узгоднены з Мінкультуры, бо будынак з’яўляецца гістарычнай каштоўнасцю. Таму рэканструкцыя комплексу расцягнулася надоўга.
— Калісьці сядзібу хацелі купіць Чацвярцінскія, сказалі, што зробяць яе за тры гады, так ім не прадалі, — абурана кажа Валянціна. — Ну за мяжу яны ж её не павязуць!
Што там было ў розны час
Палацава-паркавы комплекс пабудаваны ў 1908 годзе князем Людвігам Святаполк-Чацвярцінскім. Двухпавярховы палац выкананы паводле праекту вядомага польскага архітэктара італьянскага паходжання Уладзіслава Марконі ў стылі неабарока. Флігель нагадвае мініяцюрны сярэднявечны замак з рысамі мадэрна. Ансамбль дапаўняюць неагатычная капліца, каменныя млын і кузня, этнаграфічныя свіран і шынок ля ўезду. Усе будынкі аб’яднаныя французскім паркам з шматгадовымі алеямі. Ён амаль не захаваўся.
Да 1939 года палац і прылеглыя пабудовы былі цэнтрам вялікага сямейнага маёнтка. «Жалудоцкі ключ» Святаполк-Чацвярцінскіх уключаў 16 500 га зямлі, броварны завод, млын, сушылку для насення, садовы гадавальнік, паравую пільню на Нёмане, рачную прыстань, тры гарбарных заводы, бальніцу, чатыры школы, аптэку, ветэрынарны пункт, пошту, тэлеграф, кацельню і дзве электрастанцыі.
З 1941 па 1944 гады ў сядзібе Святаполк-Чацвярцінскіх размяшчаўся нямецкі вайсковы шпіталь. Дакладнай інфармацыі аб выкарыстанні палаца з 1944 па 1960 гады пакуль знайсці не ўдалося. У пачатку 1960-х гадоў палац быў перададзены вайсковай часці супрацьпаветранай абароны. У палацы быў зроблены клуб, па некаторых дадзеных тут жа жылі афіцэрскія сем'і. Да 1983 году гарнізон перасялілі ў новыя казармы непадалёк. На тэрыторыі заставаліся толькі тэхнічныя службы. Па словах старажылаў, перад палацам радамі стаяла ваенная тэхніка.
Да 1992 году вайсковая часць была расфармаваная. Сядзібны комплекс перадалі аднаму з падраздзяленняў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, які займаўся механізацыі сельскай гаспадаркі.
