У Telegram-канале беларускага Следчага камітэта «Спецпроизводство», акрамя публічных дзеячаў, пачалі з’яўляцца актывісты з рэгіёнаў і людзі, якія даўно не жывуць у Беларусі. СК дае толькі нумар артыкула і прапанову з’явіцца ў мясцовае ўпраўленне. Часцей за ўсё людзей завочна судзяць за старыя маршы або інтэрв'ю медыя, якія былі прызнаныя экстрэмісцкімі фармаваннямі. Hrodna.life разабраўся з адвакаткай Марыяй Колесавай-Гудзілінай, як даведацца сутнасць абвінавачвання, чым яно пагражае і як беларусу паводзіць сябе за мяжой.
Мяркуючы па Telegram-канале «Спецпроизводство», ёсць розныя выпадкі, як завочна прыцягваюць да адказнасці, распавяла адвакатка ў эміграцыі Марыя Колесава-Гудзіліна. Яна жартам кажа пра сябе як пра адданую падпісчыцу канала.
Калі чалавека прыцягваюць па арт. 342 КК «Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, альбо актыўны ўдзел у іх», верагодна, прычынай стаў марш падчас пратэстаў у Беларусі.
Калі за садзейнічанне экстрэмісцкаму фарміраванню (арт. 361−4 КК) — часцей гэта інтэрв'ю або каментар медыя, якое было прызнана экстрэмісцкім фарміраваннем. Такія выпадкі з радавымі актывістамі сустракаюцца часцей за ўсё.
Таксама сустракаюцца дыфамацыйныя артыкулы — гэта значыць, артыкулы за абразу або паклёп на прадстаўнікоў улады, Лукашэнкі ці суддзяў. Гэта публічна напісаныя, агучаныя, выказаныя ў інтэрв'ю каментары.
— Хутчэй за ўсё, чалавек нейкі каментар напісаў на YouTube, напрыклад. Чаму на яго звярнулі ўвагу, незразумела. Была група, якой ставіўся ў віну толькі арт. 342 КК. Якая ў гэтым логіка? Шчыра кажучы, не вельмі ясна, чаму адным па арт. 342 КК ўзбуджаюць спецвытворчасць, а іншым не, — тлумачыць Марыя. Яна мяркуе, што прычына ў тым, што многія ўжо былі асуджаныя на хатнюю хімію і з’ехалі. У такім выпадку пачынаецца не спецвытворчасць, а замена пакарання на пазбаўленне волі.
Закон аб завочных судах з’явіўся летам 2022 года. Судзіць завочна могуць па 34 складах злачынстваў, сярод якіх тэрарызм, генацыд, дзяржздрадa, найміцтва, дыверсія, стварэнне экстрэмісцкага фарміравання або ўдзел у ім, заклікі да санкцый, масавыя беспарадкі. Папраўкі накіраваныя на тых, хто з’ехаў за мяжу і каго адмаўляецца выдаць краіна знаходжання. Спецвытворчасць пачалі ў дачыненні да васьмі гродзенцаў.
За мяжой таксама трэба сачыць за словамі
За акцыі салідарнасці за мяжой караць не будуць. Тое, што адбываецца на тэрыторыі замежнай дзяржавы, не з’яўляецца беларускай юрысдыкцыяй. Але ваша прамова на той жа акцыі, калі ў ёй вы абразілі Аляксандра Лукашэнку альбо заклікалі да санкцый, будзе расследавацца. Напісаныя і агучаныя каментары не прывязваюцца да месца.
— Вы павінны разумець, што за словы, якія вы кажаце нават у інтэрв'ю, Беларусь можа паспрабаваць вас прыцягнуць да адказнасці — з дапамогай спецыяльнай вытворчасці, — распавяла Марыя.
Як даведацца, за што цябе абвінавачваюць?
Ёсць трохі спосабаў даведацца падрабязнасці справы і сутнасць абвінавачвання:
- прэс-рэлізы ад беларускага СК, якія публікуюцца выбарачна,
- адказ суда на пісьмовае хадайніцтва,
- рэзалютыўная (няпоўная — Hrodna.life) частка прысуду.
Следчыя органы інфармацыяй не дзеляцца. Адвакат, як правіла, таксама. Напрыклад, прызначаны Марыі адвакат у адказ на яе пытанні заблакаваў яе.
Як ідзе расследаванне?
Падобныя абвінавачванні хутчэй будуюцца на маніторынгу адкрытых крыніц. Спецвытворчасці пакуль не так шмат, як магло б быць. Калі вас можна прыцягнуць па падобных артыкулах, ёсць верагоднасць, што з ператрусам прыйдуць да вашых блізкім — варта іх праінструктаваць.
Таксама Марыя раіць пазбавіцца ад маёмасці ў Беларусі - кватэр, аўтамабіляў. Выселіцца з кватэры і зняцца з рэгістрацыі — сваякі могуць зрабіць гэта праз суд. А таксама ўзяць даведкі аб несудзімасці.
Ці можна паўдзельнічаць у разглядзе?
«Першае, што вы робіце, гэта спрабуеце даць паказанні следчаму. Калі вы напішаце заяву, Следчы камітэт не адказвае. Нават праз обращение.бел. Мы не можам дакладна сказаць, што далей прадпрымаць. Звычайна я раю паспрабаваць сказаць следчаму, што вы гатовыя даць паказанні па Skype. Затым адразу паспрабаваць даведацца, хто адвакат, пісаць у калегію адвакатаў. Потым у судзе запатрабаваць, каб вас апыталі онлайн, напрыклад. Спробы трэба рабіць, але яны нікога не апытваюць, вось у чым справа».
Пакуль ні па адной спецвытворчасці нават адвакат з завочнымі падабароннымі не меў зносіны. «Гэта адвакат — не выпадковы. Такія справы даюць тым, хто асабліва не мае ўласнага меркавання», — лічыць яна.
Што будзе пасля судзімасці?
Пасля атрымання судзімасці вам лепш не ездзіць у краіны, якія выдаюць асуджаных на запыт Беларусі. Аб судзімасці вам прыйдзецца паведаміць вашаму банку ў Еўропе. Як і паказваць гэта пры атрыманні некаторых віз — напрыклад, амерыканскай.
«Незалежна ад таго, дзе вас асудзілі, вы будзеце судзімым. Пра сітуацыю ў Беларусі трэба будзе тлумачыць», — мяркуе Марыя.
Рэабілітацыя і вяртанне маёмасці
«Якая мэта прыцягнення да адказнасці - не да канца ясна. Асноўная мэта — гэта заўсёды грошы, канфіскацыя маёмасці і грошы», — лічыць Марыя.
Над пераходным перыядам і пераходным правасуддзем цяпер працуе група юрыстаў з офіса Святланы Ціханоўскай і не толькі.
«Сутнасць завочнай вытворчасці заключаецца ў тым, што калі вы прыедзеце ў Беларусь і запатрабуеце новы суд, то ў вас будзе новы суд. Трэба ў любым выпадку дачакацца моманту, калі можна будзе дасягнуць гэтай справядлівасці. Трэба ўсё фіксаваць. Вось вас судзяць, выказваюцца на вашу тэму — усё захоўвайце. Не вы, дык вашыя дзеці, унукі даб’юцца справядлівасці дзеля вас».
