Спадчына

Пазнаёміцца з мужам дапамагла «Анна Каренина». Найстарэйшая жыхарка Пярэселкі распавядае пра сваё жыццё

Hrodna.life працягвае збіраць гісторыі гродзенскіх старажылаў. Сённяшняя гісторыя — ад 97-гадовай Марыі Лягчылінай, якая ўсё жыццё жыве ў раёне Пярэселкі.

Марыя Іосіфаўна Лягчыліна (Эйсмант) нарадзілася ў 1923 годзе ў Пярэселцы. Праваслаўная. У 1940 годзе скончыла шасцімесячныя курсы выкладчыкаў будучага Гродзенскага педінстытута. Перад самай вайной выйшла замуж за савецкага афіцэра. Падчас нямецкай акупацыі была ў Смаленскай вобласці.

«Маці мая з вёскі Пярэселка, мясцовая. А бацька з Эйсмантаў, таму і прозвішча такое. У яго была сям’я каталіцкая, але па пэўных прычынах яго хрысцілі ў праваслаўнай веры. Пасля ён апынуўся ў прытулку для дзяцей у Гродне. Ён распавядаў, што бачыў будаўніцтва Свята-Пакроўскага сабора на Ажэшкі.

Бацьку ў маладым узросце прызвалі ў армію і ён быў ахоўнікам пры царэвічы. Пасля рэвалюцыі вярнуўся ў Гродна, працаваў на цагляным заводзе ў Грандзічах і ў Гродне ў яўрэя Аркіна. Мама была хатняй гаспадыняй. Хадзіла на падпрацоўку на агароды да яўрэя Калмана, яны былі там, дзе сёння Каложскі парк. І аднойчы гэты гаспадар заплаціў маме велізарным абразом. Ён доўгі час захоўваўся ў нас у хаце, а пасля мы вырашылі яго перадаць усёй сям’ёй у наш прыход, у Каложу. Толькі яго цяпер там няма".

Бацька Марыі Іосіф Эйсмант падчас службы ў царскім войску

Песні Эймантаў былі чутныя па ўсёй Пярэселцы

Марыя кажа, што да вайны Эйсманты ў Пярэселцы жылі бедна, але дружна. У яе бацькоў было трое дзяцей: Марыя і два малодшыя браты.

«У нас дома ў Прасялцы заўсёды было весела, бо мае браты былі музыкамі. Адзін граў на барабанах, а другі на акардэоне. Пасля працы і ў выхадныя дні ўсе перэселкаўскія збіраліся ў нас. Танцавалі і спявалі. Але бацька быў строгім, памятаю, рассаджваў усіх дзяцей дома і прымушаў спяваць. Трэба было яшчэ правільна спяваць. Праз гэта нашыя песні былі чутныя па ўсёй Пярэселцы і мясцовыя казалі: „О, Эйсманты ўжо заспявалі“».

У Пярэселцы, 1940-я гг.

Прадалі зямлю, каб адправіць дзяцей у школу

Пайшла Марыя ў школу толькі ў 9 гадоў. Сям’я не магла своечасова адправіць яе вучыцца. Прыйшлося чакаць, пакуль яе браты падрастуць. Толькі тады ўсіх разам іх адправілі ў школу.

«Для нашай адукацыі ў 1932 годзе бацькі вырашылі прадаць кавалак зямлі ў Пярэселцы. Усё для таго, каб мы пайшлі ў школу. Адправілі нас у бліжэйшую № 8 імя Юзэфа Пілсудскага на Базыліянскай [суч. Лермантава].

Адразу калі прыходзілі ў школу, то станавіліся ў калідоры на малітву. Усе класы. Праспяваем малітву, тады толькі ішлі на заняткі па класах. Памятаю дырэктара Юзафа Вевюрскага, настаўніка Баляслава Брановіча — строгі быў і ненавідзеў саветаў. У школе нават дзецям казаў, што там у Расіі хацелі б забіць Сталіна, але не ведаюць якога, таму што іх там некалькі.

Памятаю, неяк я яму дрэнна адказала, а ён мне па лапе лінейкай. Пасля таго як прыйшлі саветы ў Гродна, Брановіча забралі за яго размовы".

Праца і гандаль у даваенным Гродне

У 1939 годзе Марыя скончыла 7 класаў школы, але пасведчанне аб заканчэнні ёй не выдавалі. Забраць дакумент ўдалося толькі пасля прыходу саветаў.

«Яшчэ да пачатку баявых дзеянняў у Гродне хадзілі чуткі, што пачнецца вайна з немцамі. Пра гэта казалі і пісалі. Але ўсе працягвалі жыць спакойна. Жылося цяжка, але жылі. Бацька не заўсёды мог дастаць працу, у першую чаргу давалі яе палякам. А беларусам толькі потым. Таму ён часта хадзіў падпрацоўваць з пілой і сякерай. Стаяў у горадзе і чакаў пакуль запросяць яго людзі.

Бацька атрымліваў зарплату раз у тыдзень, тады так плацілі. Грошы ён даваў маме і мы з ёй у суботу хадзілі ў горад па пакупкі. На рыбны рынак заходзілі, выбар быў там вялікі. У розныя крамы заходзілі. А калі грошай не хапала, то давалі прадукты ў растэрміноўку, ці як казалі яшчэ «на кніжку». Потым аддавалі даўгі. Прысмакі не куплялі, апельсіны і бананы бачылі толькі на вітрынах.

А яшчэ памятаю, ідзеш па цэнтры горада і на тратуары надпіс: «Не купляй у жыда! Бі жыда». Забаранялі купляць у яўрэяў. Але людзі ўсё роўна да іх ішлі, бо танней прадавалі і з імі можна было заўсёды пагандлявацца".

Сябравала з Вольгай Соламавай

Да прыходу Чырвонай Арміі ў Гродна ў верасні 1939 года Эйсманты паставіліся лаяльна. На абарону горада не выходзілі, але і не віталі новую ўладу.

«З саветамі ўсе ў горадзе памянялася. Сусед Капыцкі мне адразу параіў ісці на шасцімесячныя настаўніцкія курсы, якія арганізавала новая ўлада. Там акурат усім студэнтам стыпендыю плацілі. Я пайшла і там вучылася разам з Вольгай Соламавай — вядомай падпольшчыцай, якая загінула падчас вайны.

Адвучылася і пасля заканчэння адразу мяне адправілі працаваць. Адправілі ў вёску Падліпкі [вёска каля Брузгоў - рэд.]. Там я была не толькі настаўніцай, але і загадчыцай школы. Была ў мяне адна памочніца — жонка святара. Вучылі разам дзяцей у дзве змены.

Вольгу Соламаву адправілі ў вёску Іванаўцы. Яна прыходзіла да мяне з дзяўчатамі. Збярэмся ўсе разам і хадзілі ў Кузніцу [сёння мястэчка ў Польшчы, каля 5 км ад Падліпак — рэд.] купляць кнігі і сшыткі. Ішлі і спявалі. У Вольгі была любімая песня «Колосилась в поле рожь густая».

Бацька быў супраць шлюбу з савецкім вайскоўцам

Праз некалькі месяцаў Марыю адправілі ў іншую вёску, дзе не было настаўнікаў. Там яна пазнаёмілася са сваім будучым мужам.

«Як называлася тая вёска, я ўжо і не памятаю, але гэта недалёка ад сучаснай мяжы. Там побач у Брузгах стаяла вайсковая частка і часта можна было сустрэць салдат. Бліжэй да Новага года я зрабіла ў школе свята, паставіла елку, зладзілі танцы.

Pазірнулі да нас вайскоўцы. Адзін з іх — лейтэнант Аляксея Лягчылін — да мяне падышоў і сказаў: «Трэба ваш дом праверыць, каб там не было лішняй літаратуры. Мы пайшлі ў хату і ён знайшоў там кнігу «Анна Каренина». Папрасіў пачытаць, ну я тады яму сказала, каб ён напісаў распіску, што абавязваецца вярнуць. Напісаў.

Як аказалася, гэта быў мой будучы муж. Кнігу ён і раней чытаў гэтую, яму проста была патрэбная нагода вярнуцца да мяне. Вось такім спосабам ён са мной і пазнаёміўся, а потым стаў мужам. Сам ён родам са Смаленскай вобласці, таксама быў настаўнікам да войска"

У 1941 годзе, за чатыры месяцы да пачатку вайны, Марыя з Аляксеем распісаліся. Шлюб рэгістравалі ў Гродне.

«Мне не хапала двух месяцаў да 18 гадоў і нас не хацелі распісваць у гарадскім ЗАГСе. Аляксею было 27 тады. Але мы дамовіліся і нас усё-ткі распісалі. Мой бацька быў супраць шлюбу з савецкім вайскоўцам. Мама даслала брата да мяне і перадала, каб я не вяла мужа дадому, бо бацька б яго забіў. Таму вяселля ў нас не было ніякага, проста распісаліся».

Вясельны малюнак Марыі і Аляксея, 1940 г.

Эвакуіравалася ў Смаленск

Калі пачалася вайна, Марыя была ў вёсцы. Муж Аляксей у той час знаходзіўся ў Ваўкавыскім раёне на вучэннях. Вайна разлучыла сям’ю на чатыры гады.

«Як толькі немцы напалі на СССР, рускія сем'і сталі з’язджаць на ўсход. І я вырашыла паехаць з імі. Пакінула ў Гродне бацькоў і з’ехала, нават нічога ім не сказала. Баялася заставацца, бо немцы маглі расстраляць з-за таго, што я была настаўніцай і жонкай савецкага афіцэра. Я эвакуіравалася ў Смаленск, там прабыла да 1944 года. Там спачатку працавала на гаспадарцы, а потым рахункаводам у калгасе. Былі выпадкі, што і капалі акопы».

Уступіла ў камсамол, аб атрымаць добрую працу

Муж Марыі трапіў у палон. Быў у працоўных лагерах па ўсёй Германіі. Дзякуючы вынослівасці і добраму здароўю ён застаўся ў жывых.

«Ён прабыў у лагерах амаль да канца вайны. Я нават і не ведала, што ён быў жывы і выбраўся з акружэння ў першыя дні нападу Германіі. І ніхто не ведаў, што і я жывая. Была абарваная ў нас сувязь.

Ужо калі пачалі немцаў гнаць, калі ў Смаленску войскі ішлі на захад, я перадала аднаму вайскоўцу ліст для бацькоў і толькі тады яны даведаліся, што я жывая і ў эвакуацыі. А так ніхто нічога не ведаў. Мама распавядала, што ёй розныя людзі казалі, што я была забітая, або ў шпіталі ў Лідзе. І яна мяне шукала там. У Гродне наша сям’я ў Пярэселцы акупацыю спакойна перанесла. Усе выжылі".

Пасля вызвалення вярнуцца спакойна ў Гродна Марыя не магла. Толькі па спецыяльнай тэлеграме ад бацькоў ёй дазволілі прыехаць у родны горад і тое як настаўніку.

«Пасля вызвалення ў Гродне было мала настаўнікаў, вось і дазволілі мне ехаць. Перад ад’ездам дадому я спецыяльна паехала ў Смаленск, там уступіла ў камсамол, каб у Гродне мне далі добрую працу. Але па прыездзе я працавала ўжо не настаўнікам, а бухгалтарам у абласным статупраўленні. Там я прапрацавала да пенсіі».

Пасля вяртання ў Гродна. Марыя ў матчынай хаце, 1944 г.

Муж вярнуўся з палону — пыталіся, чаму не застрэліўся

Але самай чаканай пасля вайны для Марыі стала сустрэча з мужам у Гродне. Да самага яго вяртання ў яе не было ніякай інфармацыі пра яго.

«Муж вярнуўся ў 1945 годзе з палону. Па вяртанні яму давялося прайсці савецкую праверку: пыталіся, чаму ён не застрэліўся або не змагаўся да канца. Праверку прайшоў, але быў выключаны з партыі. Назвалі ворагам народа. Толькі пасля смерці Сталіна яго рэабілітавалі і зноў прапанавалі ўступіць у партыю. Але ён ужо не пайшоў.

Вядома, усе мы ўзрадваліся, калі Аляксей вярнуўся да нас у Пярэселку. Бацька яго прыняў. Жылі мы ўсе разам. Потым асобна пабудаваліся. Муж пасля вяртання працаваў у заапарку, а пасля на іншай працы. У Пярэселцы я жыву і па гэты дзень. Спачатку гэта была вёска, потым Падпярэселка, а пасля з нашага дома пачалася сучасная вуліца Чарнышэўскага".

Марыя Лягчыліна, 2020 г.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024