Ліквідаваць або прыватызаваць: што рабіць са стратнымі дзяржпрадпрыемствамі?

Беларускія аналітыкі ўпэўненыя, што час спыніць грашовыя ўліванні ў неэфектыўны дзяржсектар. А замест датацый лепш накіраваць грошы на стварэнне інфраструктуры для бізнесу.

У дзяржсектары сёння хапае негатыўных тэндэнцый. Паводле апошніх дадзеных Нацбанка, па стане на 1 кастрычніка 2018 года удзел запазычанасці дзяржпрадпрыемстваў у агульным аб’ёме неабслугоўваных актываў склаў 58,1%.

І калі раней дзяржава магла сабе дазволіць аказваць падтрымку дзяржсектару, то сёння магчымасці гэтыя вельмі абмежаваныя.

На апошняй нарадзе з эканамічным блокам краіны кіраўнік дзяржавы запатрабаваў зрабіць больш жорсткай адказнасць у дачыненні да кіраўнікоў неэфектыўных дзяржпрадпрыемстваў.

«Хачу нагадаць: ніякіх паблажак быць не павінна. І хопіць мне ўносіць прапановы па дзесяць разоў па тых прадпрыемствах, якія раней не выканалі абяцанае», — сказаў Аляксандр Лукашэнка на нарадзе з урадам, паведамляе прэс-служба прэзідэнта.

Прэм’ер-міністр Сяргей Румас падзяляе пазіцыю, што трэба ўвогуле адыходзіць ад практыкі дзяржпадтрымкі прадпрыемстваў.

«Па некаторых прадпрыемствах дзяржпадтрымка сапраўды аказваецца другі або трэці раз, таму ўрад зробіць высновы з гэтай сітуацыі», — падкрэсліў ён.

Замежныя эксперты (МВФ і Сусветнага банка) даўно рэкамендуюць беларускаму кіраўніцтву спыніць заганную практыку рэанімавання дзяржпрадпрыемстваў і ўкладвання ў іх сродкаў. Аргумент адзін — неэфектыўны дзяржсектар тармозіць эканамічны рост.

З усяго гэтага напрошваецца адна выснова: неаднаразова выпрабаваным у краіне метадам (простым уліваннем грошай у дзяржсектар) праблемы прадпрыемстваў не вырашыць.

Праўда, улады ўсё роўна не спяшаюцца прадпрымаць канкрэтныя дзеянні.

На сацыяльныя аспекты можа не застацца сродкаў

Кіруючы партнёр адвакацкага бюро «Леў, Шарстнёў і партнёры», юрыст Барыс Леў лічыць, што пераходзіць да канкрэтных дзеянняў уладам сёння не дае сацыяльны аспект.

Паводле яго слоў, кіраўніцтва краіны балансуе паміж сацыяльнай абаронай і эканомікай, разумеючы, што калі цяпер спыніць аказваць падтрымку нерэнтабэльным прадпрыемствам, іх фактычна можна адпраўляць на банкруцтва. А гэта ў сваю чаргу пацягне вызваленне працоўнай сілы, пасля чаго людзі застануцца без працы.

«Пры гэтым я не лічу, што такі аспект апраўданы, таму што за ўсім гэтым стаіць у тым ліку і прыхаванае беспрацоўе. Людзі на працы, атрымліваюць мінімальную зарплату, але пры гэтым яны звязаны гэтай працай і будуюць ілюзіі разам з уладамі, што прадпрыемствы, магчыма, выкараскаюцца і стануць рынкава запатрабаваныя. А што насамрэч? Дадзеныя прадпрыемствы незваротна страцілі здольнасць канкурыраваць і фактычна стаяць на абочыне рынкавай эканомікі», — лічыць юрыст.

І не трэба за іх трымацца, працягвае ён, трэба даць магчымасць людзям заняцца бізнесам і карміць сябе самім, а не патрабаваць у дзяржавы падтрымкі.

Эксперт схіляецца да таго, што ў дзяржавы праз нейкі час не застанецца сродкаў займацца сацыяльнымі аспектамі, і ў першую чаргу яно будзе ставіць эканамічныя задачы.

Старшыня Беларускай навукова-прамысловай асацыяцыі Аляксандр Швец мяркуе, што да неэфектыўных прадпрыемстваў трэба падыходзіць наступным чынам: глядзець, дзе знаходзіцца прадпрыемства і колькі на ім працуе чалавек.

Калі яно размешчана ў Мінску, на ім працуе 300−400 чалавек і яно ўвесь час падтрымліваецца з бюджэту, то яго трэба прадаваць альбо зачыняць, не думаючы, прапануе эксперт.

«Але калі ўзяць гарады, дзе па адным-два прадпрыемствы, на якіх працуе большасць занятага мясцовага насельніцтва, то тут трэба зыходзіць з прынцыпу: якое зло горш, — адзначае Аляксандр Швец. — Якія выдаткі будуць больш: на падтрыманне дзеючага прадпрыемства альбо на сацыяльную адаптацыю, перанавучанне і стварэнне новых працоўных месцаў на працягу нейкага прамежку часу пасля яго закрыцця. І пакуль дзяржава не бачыць другога шляху, апраўдана захаванне прадпрыемства дзеля сацыяльнага складніку».

Як вызначыць: эфектыўна ці не?

Зразумела, што не ўсе дзяржпрадпрыемствы асуджаныя. Эксперты ўжо прапаноўвалі ацаніць іх на прадмет эфектыўнасці: якія з іх трэба ліквідаваць у сілу іх поўнай нежыццяздольнасць, якія прыватызаваць, а якія яшчэ можа выратаваць рэструктурызацыя менеджменту.

Аднак кіраўнік праекта «Кошта урада» Уладзімір Кавалкін даволі песімістычна ацэньвае ўсе тры перспектывы.

«Калі мы гаворым аб эфектыўным менеджменце, то тут трэба разумець, што прадпрыемствы кіруюцца, у тым ліку чыноўнікамі і выканкамамі, якія даводзяць паказчыкі, — адзначае эксперт. — Акрамя таго, кіраўніцтва прадпрыемстваў нярэдка займаецца неўласцівымі яму функцыямі: цягне сацыялку, выконвае нейкія неймаверныя даручэнні замест таго, каб зарабляць і прыносіць прыбытак».

Эксперт лічыць: які б не быў гэта спецыяліст — ініцыятыўны, з дыпломамі МВА, якімі б супер прыватнымі прадпрыемствамі ён да гэтага не кіраваў, яму прыйдзецца ўбудоўвацца ў сістэму і працаваць, як прадпісана ў ёй.

Уладзімір Кавалкін не ўпэўнены, што хтосьці з прыватнікаў захоча прыватызаваць штосьці пасля такіх кейсаў, як «Камунарка», «Аршанскі авіярамонтны завод», калі ў апошнім выпадку прэзідэнт прыняў рашэнне аб тым, што прыватнае прадпрыемства стала ў адзін момант дзяржаўным.

На думку кіраўніка «Кошта ўрада», рызыкі тут настолькі вялікія, што выгады гэтыя рызыкі не пакрываюць. Вось чаму рэальны бізнэс — той, які «пра грошы зарабляць» — будзе будаваць прадпрыемствы з нуля.

«Што тычыцца банкруцтваў, то гэты варыянт азначаў бы, што ўлады павінны прызнаць правал усёй эканамічнай мадэлі Беларусі.
Банкрутаваць прадпрыемствы, у якія шмат укладвалі, гэта як страляць сабе ў нагу. Утрымаць уладу пасля гэтага вельмі складана», — заўважае ён.

Няма прыбытку — трэба ліквідаваць

Барыс Леў агулам не бачыць сэнсу ў стварэнні экспертных камісій для ацэнкі эфектыўнасці дзяржпрадпрыемстваў, каб яшчэ ў дадатак плаціць ім грошы, зноў марнаваць дзяржаўныя рэсурсы, калі на рынку ёсць галоўны крытэрый: прыбытак.

«Калі няма прыбытку, то за кошт чаго жыве прадпрыемства? За кошт дзярждатацый. Не будзе датацый — не будзе прадпрыемства. Значыць, калі яны камусьці патрэбныя, прадаць іх. Не патрэбныя — ліквідаваць», — заўважае эксперт.

На думку юрыста, лепш замест датацый накіраваць грошы на стварэнне інфраструктуры для бізнесу.

«Трэба дапамагчы стварыць звольненым людзям працоўныя месцы, каб яны маглі сябе знайсці, а не сядзелі на заводзе, атрымліваючы бачнасць зарплаты», — падкрэслівае Барыс Леў.

Агулам жа, ацэньваючы найбольш верагодны варыянт падзей на бліжэйшую будучыню, эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што прадпрыемствы і далей будуць згасаць.

«Перспектыва такая: будуць працягваць існаваць прадпрыемствы-„зомбі“ (быццам жывыя, але і адначасова мёртвыя, таму што яны рэальна не працуюць). Плюс яны ўсе закрэдытаваныя, а з дрэннымі пазыкамі трэба нешта рабіць. Адпаведна, будуць спробы ўсе гэтыя дрэнныя даўгі збольшага перакласці на дзяржбанкі, збольшага на бюджэты, мясцовыя і рэспубліканскія», — рэзюмуе Уладзімір Кавалкін.