Сяргей Астраўцоў: Наш час — гэта час не чытання, а глядзення ў маленькі экран і руха пальцамі па ім

Сёлета ў Гродне будзе адзначацца 35-годдзе мясцовай незалежнай журналістыкі. Дата досыць умоўная — яна вядзецца ад першых самвыдатаў, якія з’явіліся ў горадзе напярэдадні вялікіх перамен ва ўсёй краіне. HrodnaMediaRoom вырашыў нагадаць пра гэта цыклам інтэрв'ю з вядомымі журналістамі, якія шмат зрабілі для станаўлення свабоды слова ў Гродне.

Ні дня без радка — гэта фраза адначасова і пра журналістаў, і пра пісьменнікаў. Валоданне пяром і жаданне быць пачутым — тое немногае, што іх аб’ядноўвае. Але не кожны журналіст можа быць пісьменнікам, і не кожны пісьменнік здольны працаваць журналістам. Сяргей Астраўцоў - чалавек, які выдатна спалучае дзве гэтыя ролі.

www.youtube.com/watch?v=aXW8UYHgu-w&feature=youtu.be

Мы паразмаўлялі з ім пра тое, як спалучаць журналістыку і літаратуру, як творчаму чалавеку працавалася ў савецкай газеце, чаму Беларусь выклікае дэпрэсію і што нам з гэтым рабіць.

«Па сутнасці я з’яўляюся „дыназаўрам“ гарадзенскай журналістыкі»

Сваё дзяцінства вы разам з сям’ёй правялі ў ГДР, у прыгарадах Берліна, і нават хацелі прысвяціць свайму маленству цэлы раман. Чаму?

У Савецкім Саюзе жыццё было даволі шэрае, і людзі адчувалі сябе тут замкнёнымі. Калі ў маленстве трапляеш за мяжу, у цябе адразу пачынае абуджацца фантазія. Калі ты едзеш у цягніку, перад табой змяняюцца карціны, табе хочацца запомніць гэтую новую рэчаіснасць, усё тое, што ты ніколі не бачыў, і запісаць гэта.

Першыя свае ўражанні з ГДР я выкарыстаў у апавяданні «Мытыя яблыкі», якое выйшла ў 1991 годзе ў першым нумары адроджанай Сяргеем Дубаўцом газеты «Наша Ніва». Там выкарыстаны ўражанні з 1968 году: мы апынуліся ў ГДР, не паспелі там пажыць, і праз месяц-два здарыліся падзеі Пражскай вясны, былі ўведзеныя войскі. Я бачыў, як фармавалася калона, як яна ад’язджала. І гэта зрабіла на мяне вялікае ўражанне.

Ваш бацька быў вайскоўцам, а маці - выкладчыцай гісторыі і геаграфіі. Адкуль у вас з’явілася прага да слова, пісьменства? Пісьменнікамі нараджаюцца ці становяцца, выхоўваюцца ў сям'і?

У некаторых сем’ях выхоўваецца. У нас была кніжная паліца, якая мне вельмі падабалася, кніжкі з яе я чытаў нават да апошняга часу.

Але калі б я жыў у нейкім гарадзішку ў Беларусі, я можа і пачаў бы пісаць, але гэтыя апавяданні мне самому б былі нецікавыя. Пісьменніку патрэбны падарожжы, сваё першае вялікае падарожжа я зведаў у маленстве, і ўсе гэтыя ўражанні на мяне моцна паўплывалі.

Пасля я заўсёды збіраў і назапашваў уражанні, назіранні, мяне заўсёды цікавілі дэталі. Я і цяпер люблю назіраць за жыццём, штосьці заўважаць. Па сутнасці, у дэталях выяўляецца стыль.

Вайскоўцы звычайна людзі сур’ёзныя. Як ваш бацька паставіўся да вашага выбару — паступіць у БДУ, вучыцца на журналіста, пайсці ў літаратуру?

Мне падаецца, ён абыякава да гэтага паставіўся. Я рыхтаваўся ў войску паступаць у інстытут замежных моў і па начах на дзяжурствах штудзіраваў англійскую мову. У мяне быў прыяцель, і мы з ім пачалі пісаць празаічныя кавалкі і выпускаць ротную насценную газету, дзе крыху іранічна пісалі пра войска. Камандзір узводу аднойчы нават сарваў гэтую газету — быў абураны тым, што мы напісалі нешта не так, як яму хацелася. Пасля я пачаў друкавацца ў вайсковай газеце, і мне мама сказала, чаму б не паспрабаваць паступіць на факультэт журналістыкі.

Менавіта ва ўніверсітэце вы пачалі размаўляць па-беларуску?

Так. Мы вучыліся разам з Сяргеем Дубаўцом і Ігарам Герменчуком, гэта вядомыя людзі ў беларускай журналістыцы, рэдактары газет «Наша Ніва» і «Свабода». Яны прыйшлі ва ўніверсітэт ужо сфармаваныя, размаўлялі па-беларуску, з нашай тройкі адразу ўтварылася адраджэнскае кола.

Мне было напачатку цяжка, паколькі я скончыў школу ў Літве, пасля быў у войску, і з беларускай мовай нідзе па сутнасці не сутыкаўся. Нашу студэнцкую маладосць я ўзгадваю ў новай кнізе, прысвечаную Ігару Герменчуку. Працоўная назва «Шрайбікус. Газетны раман». Гэта была яго мянушка, па-нямецку азначае «фотарэпарцёр».

Пасля сканчэння БДУ вы ў 25 гадоў пераехалі ў Гродна, дзе і жывяце дагэтуль. Вашы творы прасякнуты Гарадзеншчынай, хоць самі вы нарадзіліся ў Мінску. Адкуль такая знітаванасць з горадам?

У Гродна я трапіў даволі выпадкова. У мяне была заяўка з газеты «Літаратура і мастацтва», але яе не задаволілі. Наша троіца раз’ехалася — Герменчук застаўся ў Мінску ў «Голасе Радзімы», Дубаўца, хоць ён сам мінчук і ўжо працаваў - адправілі ў Гомель, мяне — у Гродна.

У нас з Ігарам Герменчуком быў план. Рэдактар «Голаса Радзімы» даў заўку на мяне ў дзяржкамітэт па друку, што бярэ мяне ў газету старшым карэспандэнтам, таму што ў горадзе мала людзей, якія могуць нармальна пісаць па-беларуску. Але і гэту заяўку не задаволілі, і ўрэшце я застаўся ў Гродне ў абласной газеце «Гродзенская праўда», дзе пачаў працаваць з 1 лістапада 1984 года. Па сутнасці я з’яўляюся «дыназаўрам» гарадзенскай журналістыкі.

Калі я трапіў у Гродна і ўпершыню прашоўся па вуліцы, мяне вельмі здзівіла, што такі горад пакінулі беларусам. Гэта першае. Па-другое, я здзівіўся, што тут усё не ўзарвалі і не зруйнавалі падчас вайны. Нешта захавалася, і я быў гэтым прыемна ўражаны.

У начной рэдакцыі я пачаў пісаць сваё першае больш сур’ёзнае апавяданне пра тое, як узарвалі Фару Вітаўта. Атрымалася не адразу, але менавіта на гэтым апавяданні я вучыўся пісаць гарадзенскую прозу. Потым я прысвяціў сябе менавіта пісанню пра горад, стварэнню гарадзенскай прозы.

«Ты павінен быў штомесяц пісаць некалькі тэкстаў пад чужым прозвішчам за кагосьці, каб забяспечыць ленінскі прынцып масавасці савецкага друку»

Чым вам запомніўся перыяд працы ў «Гродзенскай праўдзе»? Калі вы туды прыйшлі, там яшчэ было засілле прапаганды ці было ўжо больш свабоды?

Трапіць пасля Мінску ў абласную газету было канешне не дрэнна, галоўнае было не трапіць у раёнку. У абласной газеце значна больш магчымасцей. Калі я прыехаў у рэдакцыю, мне паказалі стол, за якім некалькі гадоў таму працаваў Васіль Быкаў. Ён на нейкія святы дасылаў паштоўкі «Віншую калектыў рэдакцыі», іх прышпільвалі на дошку. Мне было прыемна, што тут працаваў такі вядомы пісьменнік, які для мяне быў прыкладам.

Было шмат руціннага. Гэта савецкая газета, 1984 год, быў ужо не Адропаў, а Чарненка. Такая шэрая даволі нецікавая рэчаіснасць. Тым больш я патрапіў у аддзел савецкай работы і побыту.

Быў такі паказчык месячнага плану, што ты павінен напісаць некалькі тэкстаў пад чужым прозвішчам за кагосьці, каб забяспечыць ленінскі прынцып массавасці савецкага друку. Каб у газеце мільгацелі прозвішы розных рабацяг, начальнікаў, брыгадзіраў. Каб паказаць, што гэта не журналісты пішуць газету — хто яны ўвогуле такія? — а народ піша газету сам для сябе. Быў ідыятызм поўны.

Ці розныя сходы — прафсаюзныя, журналісцкай арганізацыі, партыйныя. Не зважаючы на тое, што мы, маладзейшыя, не належалі да КПСС, мы ўсё роўна павінны былі сядзець на гэтых партыйных сходах.

Самі тэмы ў многім былі нецікавыя. Ігар Герменчук расказваў анекдот, праўда, там гутарка была пра калгас, але ў рэдакцыі было тое ж самае: на парадку дня два пытанні. Першае — будаўніцтва плота. Другое — будаўніцтва камунізму. Паколькі дошак усё роўна няма, адразу перайшлі да другога пытання.

Але з часам, калі паявіўся Гарбачоў, стала вальней, з’явіліся і цікавыя тэмы. Стала цікавей працаваць у рэдакцыі, было значна больш магчымасцяў для творчасці. Неўзабаве ты мог пісаць пра што хочаш, усё залежыла ад цябе.

«Я ствараў газету „Пагоня“ на пустым месцы і паставіў яе на ногі»

Вы з’яўляецеся рэдактарам «нулявога нумара» легендарнай гарадзенскай газеты «Пагоня». Раскажыце, як вы пазнаёміліся з Міколам Маркевічам і як стваралі газету?

Я працаваў у «Гродзенскай праўдзе», а Мікола Маркевіч працаваў у будаўнічай шматтыражцы «Высота». Наш адзел выпускаў штомесячную старонку «Народны кантроль у дзеянні». А будоўля — добрая глеба для крытычных матэрыялаў.

Маркевіч са сваёй газеты пачаў насіць нам свае матэрыялы. Прыходзіў да мяне, сядаў насупраць і пытаў «Што вы скажаце пра мой матэрыял?» Ён сапраўды пісаў хвацкія матэрыялы, і яго ўзялі на працу ў «Гродзенскую праўду».

Пасля ён захацеў стаць дэпутатам, і мы яму дапамагалі ў гэтым. У мяне падобнай думкі не ўзнікла, бо мне хацелася пісаць.

Стаўшы дэпутатам, Мікола Маркевіч зарэгістраваў газету пад назвай «Пагоня» ў чэрвені 1991 года. Яе не было каму рабіць. Ён гаварыў: прыеду ў Гродна, збярэмся, абмяркуем, як і што. Але не знаходзіў часу. Нарэшце я сказаў яму: наперадзе 25 сакавіка (1992), ёсць сэнс да гэтай даты напружыцца. Што мы і зрабілі, складаў гэты «нулявы» нумар я. Потым Маркевіч знайшоў людзей, якія зрабілі яму некалькі нумароў (на базе газеты «Перспектива»), пасля чаго ён іх выгнаў. І газета ў траўні перастала існаваць.

У ліпені Маркевіч папрасіў мяне ўзяцца за «Пагоню». Ствараць газету неабходна было на пустым месцы. Знайсці людзей, стварыць калектыў, распрацаваць макет, прыдумаць тэматыку, каб газета адрознівалася ад раёнак, якія нагадвалі тыя некалькі нумароў, што былі падрыхтаваны ў «Перспективе».

Першай цяжкасцю было знайсці людзей, якія б маглі пісаць не па-савецку. Такіх у Гродне не было. Наогул не было людзей ні з журналісцкай адукацыяй, ні з досведам працы ў рэдакцыі. А тых, каго давялося браць, трэба было вучыць у час працы, што было для мяне вялікай дадатковай нагрузкай.

Са жніўня я наладзіў выпуск, каб неўзабаве, з калёс, зрабіць газету рэгулярнай — раз на два тыдні. Дастаткова сказаць, што папулярная тады «Свабода» выходзіла раз на месяц, здаралася — раз на два месяцы. Мне даводзілася рэдагаваць чужыя тэксты, якія нярэдка бывалі зроблены вельмі тапорна, і я мусіў шмат пісаць сам, каб газета мела таварны выгляд. Я друкаваў на машынцы матэрыялы, перакладаў тэксты з рускай і польскай. Даводзілася займацца макетамі, сувяззю рэдакцыі з друкарняй, падпісваць дамовы з «саюздрукам», таксама ў Мінску, з поштай, вазіць пачкі газет у экспедыцыю на Горкага.

І гэта я рабіў напачатку грамадскім чынам, працягваючы працаваць у рэдакцыі абласной газеты. Маркевіч стаў вельмі прасіць, каб я звольніўся і пачаў займацца «Пагоняй» на стала. У мяне была добрая праца, вялікі кабінет і не было патрэбы мяняць яе на нешта новае і няпэўнае. Але я ўрэшце пагадзіўся і перайшоў са студзеня 1993 года ў «Пагоню», каб зрабіць яе штотыднёвікам.

Я гэта зрабіў, паставіў газету на ногі, а з 1 лістапада перайшоў у «Свабоду», якая з гэтага часу пераходзіла на рэгулярны — штотыднёвы выпуск. Праз чатыры гады «Свабоду» закрыў суд. Пасля чаго я працаваў у газетах «Навіны» і «Наша Свабода».

Як вам працавалася ў «Свабодзе»?

Працаваць з Ігарам Герменчуком канешне было цікава. А вось тэхнічна — даволі складана. У мяне не было тэлефона, даводзілая поштай перадаваць матэрыялы. Газета была вельмі папулярная, у Гродзенскай вобласці было больш за ўсё падпісчыкаў і найбольш газет прадавалася ў шапіках, у параўнанні з іншымі абласцямі. Гродна і Ліда былі лідарамі па падпісцы. Гэта было ў пэўным сэнсе і небяспечна — газету ніхто не любіў: спачатку Кебіч, пасля той, хто прыйшоў пасля яго. У рэшце газету закрылі.

«Больш цікавай прафесіі за журналістыку не існуе»

Літаратура для вас — прызванне, а журналістыка — спосаб зарабляць на жыццё? Бо зразумела, што літаратура гэта нейкі дар, пісьменству наўрад ці можна навучыцца, а журналістыка — больш рамяство.

Журналістыка заўсёды была любімай прафесіяй. Ігар Герменчук, калі яшчэ студэнтам стаў карэспандэнтам газеты «Голас радзімы» (яна была разлічана на эміграцыю і была больш нейтральная, там не было прапаганды), у захапленні любіў казаць:

«Ты разумееш, я прыходжу ў любімую рэдакцыю, займаюся любімай справай, мне страшэнна ўсё падабаецца, а мне за гэта яшчэ і грошы плацяць! Ты ўяві сабе».

Мы на такім уздыме вучыліся. У нас лічылася, што газетчык — гэта самае грунтоўнае. Была група для журналістаў радыё і тэлебачання, але невялікая, там былі адныя дзяўчаты і адзін хлопец-паэт у акулярах. Лічылася, і так і было, што газетчык пасля зможа працаваць і на радыё, і на тэлебачанні. Але калі чалавек пачаў з радыё і тэлебачання, праскачыўшы газету, ён не зможа пісаць, ён як без рук.

Ёсць шмат прыкладаў, калі пісьменнік да абеду займаецца журналістыкай, а пасля абеду — літаратурай. Напрыклад, узгаданы ўжо Васіль Быкаў. Я да сённяшняга дня не ўяўляю больш цікавай прафесіі. Такой проста не існуе.

Мы не ведалі тады, але ў Штатах ужо ў той час з’явіўся новы журналізм — прынцып, калі журналісцкія тэксты ствараліся з выкарыстаннем пісьменніцкіх інструментаў. Нас таксама гэта цікавіла і прываблівала. Мне і сёння цікава працаваць на мяжы жанраў, журналістыкі і літаратуры.

Я пісаў кароткія апавяданні і характарызаваў іх як газетную прозу. Яны выходзілі ў «Пагоні», «Нашай Ніве». Гэта не я прыдумаў, але я больш не сустракаў аўтараў у Беларусі, хто пісаў бы газетныя апавяданні. Напрыклад, у кнізе «Каты Ёзафа Ратцынгера» размешчаныя тэксты з газеты «Наша Ніва» за 17 гадоў. У гэтай газеце я пачаў друкавацца як пісьменнік, але пісаў у розных жанрах — нататкі, эсэ, судовыя рэпартажы.

У мяне таксама ёсць рэпарцёрскія апавяданні. Для мяне гэта ўсё адно цэлае. Калі ты пішаш журналісцкую інфармацыю, бярэш інтэрв'ю, у цябе застаюцца дэталі, уражанні. Можа, я калісьці зрабіў недзе тысячу вулічных апытанняў. Іх трэба было нарэзаць на дзве хвіліны для радыё, але вельмі шмат цікавага заставалася, і гэта было шкада выкідаць. Шмат хто захапляецца Сяргеем Даўлатавым, ён стварыў штосьці сваё. Я ствараю ў горадзе таксама нешта сваё.

[irp posts="41 591″ name="Мікола Маркевіч: «У мяне дагэтуль пытаюцца, калі вернецца «Пагоня""]

У 2012 годзе я стварыў літаратурны альманах «Новы Замак» абласной філіі СБП, падрыхтаваў пяць нумароў, усяго каля 1100 старонак. Усё прыйшлося рабіць з нуля: прыдумаць назву, вокладку, канцэпцыю, распрацаваць макет. Давялося вычытваць, рэдагаваць, забяспечваць выданне фотаздымкамі. Было шмат чарнавой, тэхнічнай працы. Усё гэта рабіў бясплатна, грамадскім чынам. Саюз пісьменнікаў на падставе канцэпцыі «Новага замка» затым стаў выпускаць альманахі «Брама» (Магілёў), «Палац» (Гомель), «Ратуша» (Віцебск).

У вашай кнізе «Саргасава мора» вы кажаце, што рэпарцёр не павінен мець сантыментаў, павінен быць безуважлівым да гісторый, якія ён распавядае, заняць нейтральную пазіцыю да сваіх герояў і не суперажываць ім. Ці сапраўды гэта так і ці не рызыкуе ў такім выпадку журналіст ператварыцца ў бяздушнага робата?

Гэта залежыць ад яго перакананняў і поглядаў. Калі чалавек дэмакратычных поглядаў, ён будзе асвятляць падзеі, можа і дапамагаць у чымсьці, але памятаць, што яго задача паведаміць, што, дзе, калі адбылося. Журналіст павінен данесці інфармацыю, астатняе — сантыменты. Ён павінен мець у сабе стрыжань, у любой сітуацыі заставацца сабой, заставацца журналістам і чалавекам. Асабліва важна гэта падчас працы ў месцы ваенных канфліктаў.

«Калі жыццё такое, як у нас, нічога не трэба выдумляць, яно ўвесь час падкідвае нешта — такі цырк на дроце»

У вашай кнізе «Цэнзарскія нажніцы» паказана надзея беларускага інтэлігента на гарбачоўскую перабудову, час, калі стваралася незалежнасць Беларусі, а таксама крах гэтых спадзяванняў у пазнейшыя гады. Усе пісьменнікі так ці інакш пішуць пра сябе. Ці было такое расчараванне ў вас?

Так і ёсць. Такія рэчы не паўтараюцца ў жыцці, калі ты, той, хто нават баяўся марыць пра падобнае развіццё падзей, выходзіш на Савецкую вуліцу, а там над выканкамам вісіць бел-чырвона-белы сцяг. І такое было не толькі ў нас. У Польшы, Літве ці Эстоніі - людзі ўспамінаюць гэта, пры тым што ў іх жыцццё пайшло развівацца ў дэмакратычным рэчышчы. У нас усё пайшло назад, таму тыя падзеі засталіся яркай старонкай у жыцці - не толькі асабістым, але і ўсёй краіны.

[irp posts="42 625″ name="Вітаўт Руднік: Ісці ў незалежную журналістыку не кожны захоча і не кожнага мама пусціць"]

Калі жыццё ўладкаванае, размераннае, пісьменніку ўвесь час трэба шукаць нешта вострае, нешта прыдумляць. Напрыклад, памятаю, паглядзеў фільм паводле рамана галандскага пісьменніка, і ўзгадаў, што чытаў кнігу, і яна мне падалася прэснай. А калі жыццё такое, як у нас, нічога па сутнасці не трэба выдумляць, яно ўвесь час падкідвае нешта — такі цырк на дроце.

Таму калі не журыцца, крыху абстрагавацца, ставіцца да жыцця і краіны трошкі адстаронена як творца і ўспрымаць усё як матэрыял для творчасці, то гэта проста супер, лепей і прыдумаць немагчыма.

Героі вашых твораў вельмі шмат разважаюць. Што б яны не рабілі - гладзілі ката, гатавалі каву — яны задаюць сабе вельмі шмат пытанняў наконт рэчаіснасці і бясконца на іх адказваюць. Якія пытанні часцей за ўсё задаеце сабе вы?

Яшчэ з савецкіх часоў ёсць такая фармулёўка: «Журналіст — гэта інжынер чалавечых душ». Пісьменнікаў таксама цікавяць душы людзей, тое, што пад паверхняй падзей, гістарычных працэсаў і многіх іншых рэчаў. Чалавек не можа не разважаць, тым больш калі ён піша.

Канешне, некаторых людзей можа быць цікавіць умоўна толькі піва ці гаджэты. Наш час — гэта час не чытання, а глядзення ў маленькі экран і руху пальцамі па ім. Мне гэта абсалютна нецікава. Я не разумею, як чалавек можа абмежавацца гэтым.

Разважаць, чытаць глыбокую літаратуру, рэцэнзіі, гутаркі з цікавыми асобамі, пісьменнікамі, рэжысёрамі - гэта маё жыццё, я чытаю кнігі кожны дзень.

Мяне цікавіць час, змесціва часу, яго рух, атмасфера, тое, што адбываецца ўнутры. Эпоха, яе гукі, фарбы, інтанацыі. Мне падабаецца назіраць за праявамі жыцця, адчуваць яго і сябе ў ім.

Сёння зазірнуў у стужку навін, а там «інтэрнэт узарвалі фота новай прэс-сакратаркі міністра абароны Расіі». Я гляжу на гэта і думаю — і што? Чалавек прагортвае стужку такіх навін, а што застаецца ў галаве? У інтэрнэце канешне ёсць і шмат іншага. Але апошнім часам я ўсё менш знаходжу тэкстаў, якія я хацеў бы прачытаць і якія мне штосьці даюць.

«Сітуацыя беларускага пісьменніка шмат у чым жалосная»

Адна з праблем сучаснай беларускай літаратуры — адсутнасць массавага чытача. Часам галоўнымі чытачамі беларускіх пісьменнікаў з’яўляюцца іх жа калегі, а самі пісьменнікі пачынаюць пісаць для сябе. Ваша творчасць — узор інтэлектуальнай прозы. Для каго і чаго пішаце вы?

Сур’ёзны пісьменнік заўсёды піша каб выказацца, ці як вы спрошчана сказалі - для сябе. Але калі ўзяць, напрыклад, польскага пісьменніка, то ў Польшы пражывае каля 40 млн чалавек, не ўсе з іх чытаюць кнігі, але ўсе чытаюць па-польску. Таму чытач там знойдзецца — у Польшы шмат кнігарняў, выдаецца шмат кніг.

Сітуацыя беларускага пісьменніка зусім іншая, можна нават сказаць — шмат у чым жалосная. Адны пішуць, проста каб выказацца, а хтосьці піша массавую літаратуру. У такім выпадку ён можа атрымаць ганарар, тыражы, вядомасць. Але такія кніжкі адразу забываюцца, а кнігі сур’ёзных пісьменнікаў застаюцца.

У мяне пыталі неяк, чаму я не спрабую пісаць па-расейску. У 1990-я гады працавала фабрыка раманаў у Мінску, і не адна, там пісалі масавыя дэтэктыўчыкі на расейскі кніжны рынак. Шмат маіх знаёмых пісалі такое пад псеўданімамі, але ім заўсёды хацелася напісаць нармальную кнігу па-беларуску, што яны і рабілі. Канешне, такія кнігі набывалі не так шмат, як хацелася. Але на расійскім рынку яны зараблялі грошы, а тут пісалі для душы.

Я стараюся пісаць рэцэнзіі на беларускія кнігі. І гэта было б недрэнна, каб беларускія пісьменнікі пісалі пра кнігі сваіх калег. Напішаш пра іншага — пасля напішуць пра цябе. Але такога не адбываецца. Наколькі я арыентуюся, рэцэнзіі могуць быць толькі заказныя. Але гэтага няма масава, пісьменнікі не бачаць у гэтым свайго абавязку.

У Нямеччыне выходзіць вялізная колькасць кніг, але калі пра кнігу не напісала ні адна газета, то яна не існуе — нават там. А што казаць пра нас? У нас літаратурны працэс існуе, але ён скажоны.

Вы ўзгадалі масавыя дэтэктывы. Як вы лічыце, для папулярызацыі беларускай мовы, для таго каб фармаваць масавую аўдыторыю, якая будзе чытаць па-беларуску, можа трэба ўсё ж пісаць больш беларускамоўнай масавай літаратуры?

Абсалютна слушна. Але не толькі час прапушчаны — сітуацыя створана ненармальная. У 90-я гады, калі было адраджэнне, разам з дзяржаўнасцю, Пагоняй, бел-чырвона-белым сцягам з’явіліся і беларускія школы. Пайшоў нейкі рух.

Тады ў Глобуса і яго кола было абсалютна свядомае імкненне пісаць дэтэктывы, каб прывучыць людзей чытаць па-беларуску. Яны друкваліся, у тым ліку ў часопісах, гэта было цікава.

Але дзяржава зрабіла так, каб не было беларускіх школ і не было чытача. Для каго пісаць? Гэтыя ўсе высілкі, атрымліваецца, пайшлі на марна. Пісьменнікам далі па руках. Таму нават калі нехта зараз і будзе пісаць беларускамоўныя дэтэктывы, ён не зможа дасягнуць добрага выніку — у нас няма чытача.

«У сваіх публікацыях я хацеў дагрукацца да чытачоў, каб сказаць -давайце будзем свабоднымі людзьмі»

Сённяшняя газета «Наша Ніва» ўзяла курс на большую папсу, жаўцізну, каб дамагчыся таго, каб беларусы пачалі па-беларуску абмяркоўваць самыя простыя рэчы. Якое ваша стаўленне да такога падыходу?

Погляд і накірунак правільны, сыходзячы з тых умоваў, што ў нас ёсць. І ім удаецца дасягнуць пэўных вынікаў. Гэта робіцца насуперак таму, што няма чытачоў і беларускіх школ. Наракаць, скардзіцца і чакаць, калі ў Беларусі з’явяцца беларускія школы — без сэнсу.

Па сутнасці яны правільна зарыентаваліся. Іншая справа, што часам адбываюцца перакосы, якія трэба рэгуляваць, абгаворваць у рэдакцыі, на планёрках.

Вы казалі пра тое, што як пісьменнік задаеце сабе пытанні пра гэты час, тое, што адбываецца ў Беларусі. Наша краіна не выклікае ў вас дэпрэсіі?

Беларусь сапраўды выклікае дэпрэсію, і трэба знаходзіць нешта цікавае ў гэтым жыцці, каб не паддавацца ёй. Гэта больш тычыцца прыватнага жыцця, у якое сыходзіць чалавек.

Калісьці гэта называлася ўнутранай эміграцыяй, для эпатажу канешне можна казаць так і сёння, але жыццё шмат у чым памянялася, трэба выкарыстоўваць магчымасці, ездзіць за мяжу, каб падыхаць вольным паветрам — і вярнуцца. Наш дом усё ж тут.

У кароткатэрміновай і доўгатэрміновай перспектыве што больш вырашае праблемы сучаснасці і ўплывае на рэчаіснасць — літаратура ці журналістыка?

Салідныя пісьменнікі кажуць, што канешне літаратура. Але мы бярэм нашу спецыфічную беларускую сітуацыю. Журналістыка — гэта зброя, прылада сённяшняга дня, якая, безумоўна, уплывае на рэчаіснасць. У сваіх публікацыях, напрыклад, я стараўся дагрукацца да людзей, каб сказаць, што свабода, дэмакратыя — гэта вельмі важна, давайце будзем свабоднымі людзьмі. Пакуль не знікне савецкі чалавек, пакуль не з’явіцца беларускі, еўрапейскі чалавек, мы так і будзем таптацца на месцы.

Але калі не будзе газет і сайтаў, то кнігі напэўна застануцца. Нават цяпер, калі мы азіраемся назад, мы ўзгадваем Мележа, Коласа — гэта наш культурны багаж. Ясна, што для палітыкаў гэта асабліва нічога не значыць, але для культуры — канешне застаецца літаратура. Уладзімір Караткевіч, Васіль Быкаў, нобелеўская прэмія Святланы Алексіевіч — гэта важней.

Даведка

Сяргей Астраўцоў нарадзіўся ў Мінску (1959). Служыў у арміі, закончыў факультэт журналістыкі БДУ (1984). З 1984 жыве ў Гродне. Працаваў у абласной газеце «Гродзенская праўда». Рэдагаваў новую газету «Пагоня» (1992—1993). Затым працаваў у газеце «Свабода». З Радыё Свабода супрацоўнічае з 1993 года.

Мае пісьменніцкі блог на радыё «Свабода». Раней такі блог «Праз гарадзенскія акуляры» меў на сайце газеты «Наша Ніва» (2007—2010). Для рубрыкі «Варта» піша пра кнігі, якія купляе ў Варшаве. Галоўны рэдактар «Новага Замка», літаратурнага альманаха, які выдаецца Гродзенскай абласной арганізацыяй Саюза беларускіх пісьменнікаў.

Аўтар кніг прозы «Янычары» (1993), «Цэнзарскія нажніцы» (была адзначаная «Гліняным Вялесам», Беласток, 2000), «Кактэйль Молатава» (2006), «Каты Ёзафа Ратцынгера» (2009), «Райскія яблычкі» (2012), «Жалезная заслона з арнаментам» (2012), кніга эсэ, зацемак, рэпартажаў «Лісты да хома саветыкуса» (у ёй 75 выбраных тэкстаў, што друкаваліся ў газетах «Наша Ніва», «Пагоня», «Свабода», «Навіны», «Наша свабода», у часопісах «Правінцыя», «Кур'ер». Яны былі створаны на мяжы журналістыкі і літаратуры", 2003).

Сябра Беларускай асацыяцыі журналістаў, Саюза беларускіх пісьменнікаў і Беларускага ПЭН-цэнтра.