Замарозка біялагічнага матэрыялу дазваляе маладым парам паставіць свой біялагічны гадзіннік на паўзу і заняцца кар’ерай. Але не ўсе пра гэта ведаюць — і часцей цікавяцца, калі ўжо позна. Рэдакцыя Hrodna.life расказвае, каму варта падумаць аб замарозцы, ці існуюць супрацьпаказанні і як абраць свайго лекара.
Размову з урачом можна не толькі прачытаць, але праслухаць у выглядзе падкаста ніжэй.
Яйцаклеткі можна замарожваць для розных мэтаў, тлумачыць лекар Валянцін Парашчук. Як правіла, гэта робяць:
- для захавання фертыльнасці (здольнасці прадукаваць жыццяздольных нашчадкаў) — напрыклад, перад лячэннем анказахворвання або хіміётэрапіяй па іншых прычынах,
- каб займацца кар’ерай і адкласці бацькоўства, зрабіўшы ў будучыні ЭКА са сваёй «маладой» яйкаклеткай.
Валянцін Парашчук — акушэр-гінеколаг, кандыдат медыцынскіх навук, працуе ў польскай клініцы «Bocian» і лечыць усе віды бясплоддзя. Раней працаваў у Клініцы рэпрадуктыўнай медыцыны імя акадэміка Валянціна Грышчанка ў Харкаве. Акадэмік Грышчанка правёў першае ЭКА ва Украіне. Валянцін Парашчук — яго ўнук. Разам з братам ён прадстаўляе ўжо чацвёртае пакаленне акушэраў-гінеколагаў у сям'і.
Навошта замарожваць «маладыя» яйцаклеткі?
Пры экстракарпаральным апладненні ў 30 гадоў тэставанне на храмасомную паталогію пакажа 70−80% эмбрыёнаў з нармальным наборам храмасом. У 35 гадоў - 50%. У 40 гадоў 70% эмбрыёнаў будуць з анеўплаідыяй (генетычным захворваннем), а пасля 43 гадоў шанцы атрымаць здаровае дзіця імкнуцца да нуля. Гэта не зусім немагчыма — але ў агульнапапуляцыйным зрэзе статыстыка такая.
«Усё, што трапляе ў арганізм з ежай, паветрам, навакольным асяроддзем, адбіваецца на яйцаклетках. Таму ў іх з гадамі і назапашваюцца гэтыя паломкі ў апараце дзялення. Можа быць, прырода так абараняецца ад позніх дзяцей, таму што сярэдняя працягласць жыцця яшчэ некалькі стагоддзяў таму рэдка заходзіла за 30. Так,
наш уклад грамадства перабудаваўся, можна жыць даўжэй, але гены не мяняюцца так хутка. Прырода перабудоўваецца значна даўжэй», — тлумачыць Валянцін.
Замарозіўшы яйцаклетку, жанчына можа прыйсці на ЭКА ў 40 гадоў і выкарыстоўваць свой малады матэрыял, павялічыўшы шанцы на здаровы эмбрыён.
Ніжняя мяжа ўзросту для выняца клеткі - паўналецце дзяўчыны. Верхняя ж «плавае». «Да 30 гадоў можна прыйсці з большым ці меншым аварыяльным рэзервам [запас яйцаклетак у яечніках — Hrodna.life]. Ад гэтага залежыць, колькі яйцаклетак мы будзем атрымліваць пасля адной стымуляцыі. Адна справа мы атрымаем тры, іншая справа — 23. Значна больш шанцаў, канешне, калі іх больш», — лічыць лекар. У адной і той жа дзяўчыны атрымаюць розную колькасць прыдатных для пераносу эмбрыёнаў у 30 і 40 гадоў. А вось пасля 35 гадоў лекар раіць хутчэй зацяжарваць, чым замарожваць яйцаклеткі.
Свой «запас» можна праверыць, здаўшы аналіз на антымюлераў гармон. Яго можна здаць у любы дзень цыклу нашча. Так лекар зможа выказаць здагадку, якую колькасць яйцаклетак можна атрымаць пры стымуляцыі. А ў тым ліку — наколькі далёкі ад дзяўчыны перыяд менапаўзы.
Жадаючых мала — але ад недахопу інфармацыі
На працэдуру замарозкі яйцаклеткі, па досведзе лекара, ідуць нячаста. Калі маладая пара разам і ў іх нейкі час не атрымліваецца зачаць, то яны хутчэй будуць спрабаваць зацяжарыць. Адзінокія дзяўчыны не часта вырашаюцца на аацыт-банкінг (так называецца замарозка яйцаклетак). Лекар мяркуе, што жадаючых не вельмі шмат з-за недахопу інфармацыі, як «паставіць свой біялагічны гадзіннік на паўзу».
«Часцей за мяне пра гэта пыталіся тыя, каму гэта зусім не паказана. А менавіта — пацыенты 40 гадоў, якія збіраюцца цяжарыць, а потым вырашаюць: „Можа, мы зараз пакуль замарозім яйцаклеткі, а потым калі-небудзь зацяжарым?“. У 40 гадоў ужо трэба не проста атрымліваць яйцаклеткі, а апладняць, рабіць тэст на храмасомную паталогію — так званая прэімплантацыйная генетычная дыягностыка, а не займацца аацыт-банкінгам».
Рызыкі для жанчыны
Атрыманню яйцаклеткі папярэднічае гарманальная стымуляцыя. Яйцаклетку атрымліваюць пры дапамозе пункцыі: тонкай іголкай заходзяць у яечнік і бяруць фалікулярную вадкасць. З яе эмбрыёлагі атрымліваюць яйцаклеткі. Яны замарожваюцца методыкай вітрыфікацыі - звышхуткай замаразкі. Гэта дапамагае пазбегнуць праблемы пашкоджання верацяна дзялення клетак на этапе крышталізацыі паміж цвёрдай і вадкай стадыяй.
Пры «павольнай» замарозцы і размарозцы клетак перажывальнасць эмбрыёнаў складала 70−80%. З прыходам вітрыфікацыі яна павысілася да 97−99 працэнтаў. «Эмбрыёны практычна не псуюцца ад замарозкі-размарозкі, таму што пры вельмі хуткім спосабе замарозкі яны фактычна праскокваюць стадыю ўтварэння крышталаў лёду і пераходзяць адразу ў гелепадобную форму. З-за гэтага няма негатыўных уздзеянняў», — тлумачыць Валянцін.
Ускладненні пасля працэдуры сустракаюцца рэдка. Часцей за ўсё апісваюць тры сітуацыі.
- Першае — гэта запаленчыя працэсы. Каб гэтага не здарылася, папярэдне праводзяць абследаванні, а пасля — санацыю (прафілактычныя меры па лячэнні тканкі ці органа.
- Другое — перакрут яечніка, таму што ён павялічаны пасля стымуляцыі і пункцыі. Пры занятках спортам з рэзкай зменай становішча цела ён можа на свае «ножкі» павярнуцца — тады «ножка» пераціскаецца. Гэта бывае вельмі рэдка і ёсць спосабы выправіць сітуацыю, расказаў урач.
- Трэцяе — сіндром гіперстымуляцыі, пры якім вырастае вельмі шмат фалікулаў. «Ён быў бы страшны, калі б мы рабілі перанос у тым жа цыкле. Тады сапраўды можа быць непрыемнае адчуванне. Але калі не рабіць так званы свежы перанос, цяжкай гіперстымуляцыі не будзе».
Супрацьпаказаннем да гарманальнай стымуляцыі з’яўляюцца гармоназалежныя злаякасныя пухліны і агульнае здароўе пацыенткі. І гэта вырашальна — ёсць спосабы ўзяць яйцаклеткі ў натуральным цыкле.
Замарозка спермы — спадарожная працэдура
Узроставыя абмежаванні характэрны менавіта для жанчын. Дзяўчына расходуе тую колькасць яйцаклетак, якія яна атрымала ўнутрычэраўна. Сперматазоіды ж выпрацоўваюцца штосекундна. Таму мужчына пры нармальным здаровым ладзе жыцця можа стаць бацькам здаровага дзіцяці і ў 45, і ў 50 гадоў.
Са сперматазоідамі працаваць прасцей: у заборы іх не 5 і не 15 — мільёны. Таму для працы з імі выкарыстоўваюць павольную замарозку, якую яны добра пераносяць. Робяць гэта таксама для захавання фертыльнасці перад лячэннем анкалагічных захворванняў. Але часцей гэта звязана з лагістыкай.
— Дапусцім, пара прыехала на працэдуру ЭКА. Дзяўчына больш мае часу, а малады чалавек здаў сперму, мы яе крыякансервавалі і далей спакойна рухаемся ў бок ЭКА. А муж з’язджае, падпісаўшы ўсе паперы — яму не абавязкова знаходзіцца побач. Або муж — для Гданьска гэта даволі актуальна — дальнабойшчык або марак, — расказаў лекар.
Таму працэдура даволі папулярная — асабліва для замежных пацыентаў клінікі. Атрымліваюць сперму шляхам эякуляцыі - пасля мастурбацыі ў клініцы. Таксама ўзор можна прынесці з дому, захоўваючы пэўныя ўмовы.
Таксама замарозка можа адбывацца пры крытычна нізкіх паказчыках спермаграмы — каб набраць неабходную колькасць сперматазоідаў.
Пры гэтым паказчыкі спермаграмы (аналіз насення) у мужчыны не карэлююць з яго сэксуальнай функцыяй. Сэксуальная функцыя можа быць захавана, а спермаграма быць зусім слабой. Пакуль мужчына не здаў яе спецыяльна, ён можа і не ведаць, што ў яго нешта не так.
Навошта рабіць замарозку эмбрыёнаў
У дзень авуляцыі яйцаклетку адаграваюць і апладняюць. Аплодненыя яйцаклеткі пяць дзён жывуць у інкубатары, пасля чаго іх змяшчаюць у матку. Вырастае, як правіла, некалькі эмбрыёнаў - менавіта гэта робіць працэдуру эфектыўнай.
«Мы можам адзін эмбрыён перанесці ў матку. А што рабіць з астатнімі? Мы іх кансервуем. У ідэале пацыентка зацяжарвае і потым прыходзіць праз год-два-тры па наступную цяжарнасць. Мы можам не падвяргаць яе зноў стымуляцыі і пункцыям, а адразу пераносіць эмбрыёны. Яны, па-першае, ад яе маладзейшай, адпаведна,
у іх маладзейшая генетыка. Па-другое, яны ў нас і так ёсць.
Па-трэцяе, гэта адчувальна танней, чым рабіць нанава ЭКА. Нам не патрэбныя ні прэпараты, ні большая частка эмбрыялагічнай працы. Нам трэба сінхранізавацца з цыклам пацыенткі і перанесці эмбрыёны, калі яго стадыя развіцця будзе адпавядаць той, на якой павінен быць у гэты час эндаметрый".
А каб пара зрабіла эмбрыён і чакала прыдатнага часу для цяжарнасці, здараецца вельмі рэдка.
«Замарозка сперматазоідаў або эмбрыёнаў - гэта, як правіла, дзеянні, спадарожныя экстракарпаральнаму апладненню. Часцей пра гэта раскажуць урачы. А замарозка яйцаклетак — гэта свядомы выбар. Важна, каб інфармацыя менавіта аб замарозцы яйцаклетак была. 99,9% яна не спатрэбіцца. Але для 0,1% будзе сапраўды вельмі важнай», — лічыць лекар.
Матэрыял можа чакаць вас 20 год
«Верхняя мяжа, як доўга матэрыялы могуць захоўвацца без наступстваў, не знойдзена», — расказаў урач. Апісаны выпадкі захоўвання эмбрыёнаў на працягу 20 гадоў, пасля чаго быў перанос, цяжарнасць і роды.
Калі вы перадумаеце захоўваць яйкацлетку і сперму, трэба напісаць адмову, і іх захоўванне спыняць. А вось эмбрыён у Польшчы знішчаць нельга. Іх можна аддаць на ананімнае донарства — такое «ўсынаўленне» эмбрыёнаў.
Калі вы вырашыце пераехаць у іншую краіну, трэба скарыстацца паслугамі кур’ераў, якія перавозяць біялагічныя матэрыялы клініцы-прымальніку. Ад яе спатрэбіцца гарантыйны ліст са згодай.
У Польшчы людзі раней ідуць у клінікі
Урачы і ва Украіне, і ў Польшчы працуюць паводле міжнародных гайдлайнаў і па прыкладна аднолькавых тэхналогіях. Гэта даволі вузкае, але з-за гэтага высокапрафесійнае асяроддзе, расказаў Валянцін. Ёсць некаторая розніца ў заканадаўстве. Напрыклад, у Польшчы ёсць забарона на сурагатнае мацярынства і да 35 гадоў можна апладніць не больш за шэсць яйцаклетак.
«Калі казаць пра запатрабаванасць, трошкі розны кантынгент. У Польшчы маладзейшы кантынгент, ва Украіне — крыху больш узроставыя. Усё ж такі даўжэй людзі баяцца ісці ў клініку. У Польшчы пры наяўнасці праблем людзі дастаткова хутка звяртаюцца да спецыялістаў. Гэта выдатна: яны выкарыстоўваюць сабе на карысць адзін са сваіх галоўных рэсурсаў - час і ўзрост», — лічыць лекар.
У Польшчы дзейнічае сістэма рэфундацыі - дзяржава аплачвае пацыентам да 40 гадоў са звычайным аварыяльным рэзервам да трох спроб ЭКА. Гаворка ідзе аб фінансаванні прэпаратаў для стымуляцыі, але гэта істотныя выдаткі: прэпараты на адну спробу каштуюць да € 1000. Кошт саміх жа працэдур даволі індывідуальны.
Калі казаць пра замарозку яйцаклетак, яна каштуе танней, паколькі не праводзіцца большая частка эмбрыялагічнай працы.
Як абраць клініку для ЭКА?
«Я б раіў выбіраць не клініку, а лекара. Паглядзець на нейкіх платформах, як ён гаворыць, як ён тлумачыць. Адчуйце, ці ваш гэта лекар ці не. Таму што гэтае лячэнне доўгае і тэма даволі інтымная. Трэба, каб з лекарам было камфортна. У кожнага гэта „камфортна“ сваё. Камусьці важна, каб лекар узяў яго за руку і на сваім энтузіязме правёў праз лячэнне. А некаму трэба, каб яму ўсё тлумачылі і давалі выбар, і ён прымаў рашэнне сам. І гэта будуць два розныя лекары. Універсальныя бываюць нячаста — проста таму, што мы маем свой характар, свой падыход».
Усе гэтыя працэдуры дазваляюць палепшыць жыццё людзей, у якіх без іх дзяцей не было б. А тым, хто заводзіць дзяцей пазней, але з маладзейшым матэрыялам — палепшыць шанцы на здаровае дзіця і знізіць узровень стрэсу.
— Даследаванне паказала, што эмацыйны ціск у пацыентаў з бясплоддзем прыкладна такі ж, як у пацыентаў з анкалагічным захворваннем. Усведамляць з месяца ў месяц, калі прыходзяць месячныя, што ты не можаш рэалізаваць галоўную біялагічную і сацыяльную функцыю, цяжка. Плюс падліваюць алей у агонь сваякі і сябры,
якія пытаюцца: «Ну што? Як вы, яшчэ не?»
Мяркуючы па апошніх тэндэнцыях, пачашчаецца бясплоддзе, падаюць паказчыкі спермаграмы. «Можна іх ігнараваць, а можна разумець, што ёсць спосабы дасягнуць сваіх мэт, нягледзячы на іх. Не паменшыцца колькасць Wi-Fi, не зменіцца тое, што мы ямо, і не знікне не вельмі карыснае ўздзеянне навакольнага асяроддзя. Таму важна, каб былі інструменты, якія мы можам гэтаму супрацьпаставіць».
