«Азот» і сметнікі - вось што вабіць чаек у Гродна. Ці шкодзяць гораду птушкі?

Гродзенскія ўлады пералічваюць чаек у горадзе і плануюць метады барацьбы, у Квасоўцы ідзе вайна з каўкамі - жыхары пішуць скаргі ў сельвыканкам. Ці можна пазбавіцца ад новых і старых гарадскіх птушак — і ці варта? Якія яшчэ новыя віды можна чакаць у гарадах і чаму, калі вы адкрылі акно, а там — чайкі, гэтаму можна парадавацца, Hrodna.life патлумачыў эксперт.

Птушкі, якія ўсім замінаюць

Геаграфія чаек у Гродне сапраўды пашырылася за апошнія 15 гадоў. Тады яны сяліліся на «Гродна Азот», а з жылых раёнаў найбольш папулярным у птушак быў Вішнявец. Апошнія гады чайкі сяліліся на даху рынка «Карона» і іншых прамысловых аб’ектах. Летам 2024 пасля публікацый у дзяржпрэсе старшыня гарвыканкама Андрэй Хмель назваў чаек праблемай для практычна кожнага мікрараёна Гродна. Птушынымі крыкамі ў 4.00 незадаволеныя жыхары Дзевятоўкі, Альшанкі і Вішняўца.

Пытанне птушак даручылі вывучыць эколагам. Да жніўня 2025 года на замову ЖКГ у Гродне будуць лічыць, колькі чаек жыве на пэўных жылых дамах, якія віды, ці гняздуюць яны там, і наколькі і ў які час яны актыўныя. У спісе на абследаванне 14 шматкватэрных дамоў, большасць — у цэнтры і на Дзевятоўцы. На аснове атрыманых звестак будуць вырашаць, што з рабіць з птушкамі.

Людзей раздражняюць не толькі чайкі. У канцы лета 2024 жыхары Квасоўкі пад Гроднам напісалі… скаргу ў сельскі выканаўчы камітэт на кавак і звярнуліся ў газету. Птушкі шумяць, выкалупваюць руберойд з дахаў, шкодзяць гаспадарцы і пэцкаюць машыны памётам.

У той жа час з’явіліся заклапочаныя публікацыі ў дзяржпрэсе і пра бакланаў - нібы іх стала зашмат на Нёмане каля Гродна і ў Азёрах. На іх скардзіліся рыбакі, якім бакланы ствараюць канкурэнцыю за рыбу.

75% гняздуюць на будынках. Якія чайкі ёсць і дзе яны жывуць

Асноўныя віды, якія гняздуюць у гарадах Беларусі, і ў прыватнасці, у Гродне — гэта серабрыстая чайка (чайка-клыгун) і чайка-рагатуха, расказаў Hrodna.life арнітолаг, колішні супрацоўнік буйной прыродаахоўнай арганізацыі. Яны адносяцца да групы вялікіх белагаловых чаек. Акрамя іх, у гарадах частымі сталі чайка-рыбачка (азёрная чайка) і шызая чайка (уключана ў Чырвоную кнігу Беларусі).

Чайка-рагатуха і чайка-клыгун пачалі каланізаваць Беларусь у 1980-х. Рагатуха прыйшла з поўдня і зараз атрымала перавагу праз пацяпленне. Калі ў гарадах сфармаваліся вялікія калоніі, пачалі з’яўляцца і больш рэдкія віды, напрыклад, чарнагаловая чайка.

Паводле ўлікаў 2023 года, каля 75% вялікіх белагаловых чаек Беларусі гнездавалі на дахах розных будынкаў у дзевяці гарадах і пасёлках. І толькі 25% займалі розныя прыродныя біятопы (тэрыторыі з аднатыпным асяроддзем і ўмовамі для жыцця пэўных відаў). У 2018−22 гадах у Гродне вялікія белагаловыя чайкі налічвалі 101−300 пар на гнездаванні. Для параўнання, у Мінску папуляцыя складала 3−5 тыс. пар, у Віцебску — 1−3 тыс.

Адаптаваныя да горада чайкі маглі прыляцець у Гродна з Мінска, дзе з’явіліся раней, але маглі і з Польшчы — там таксама расце колькасць калоній, расказаў спецыяліст.

Адкуль наогул у горадзе чайкі

«Горад заўсёды ёсць тым месцам, дзе ёсць дзікая прырода. Звычайна чалавек вельмі кепска мірыцца з прыродай, для дзікай прыроды ўмовы пагаршаюцца. Але ёсць віды, каторыя з часам здольныя адаптавацца», — патлумачыў арнітолаг. З птушак такімі сінатропнымі відамі (якія прыстасаваліся жыць з чалавекам) сталі галубы, свіргулі, гарадскія ластаўкі, вераб'і, каўкі, гракі, у вёсцы гэта буслы. Чайкі сярод іх — адносна новы від.

«Часта так бывае — калі від атрымлівае мажлівасць жыць з чалавекам побач, гэта звязана з пікам, вялікай колькасцю. Можа так быць, што ў далейшым гэтая хваля сыдзе, і чаек будзе меней». Так ужо здарылася з вераб’ямі: калісьці іх было шмат, а зараз стала зусім мала, бо ў горадзе ўсё менш забудовы вясковага тыпу. Сучасныя рамонты і архітэктура змяншаюць колькасць месцаў для жыцця.

Раней у Беларусі было два віды вялікіх чаек, зараз стала больш. Некалькі відаў пашырылі арэал і з балот, вадаёмаў, перайшлі на гнездаванне на дахах. Вакол вялікіх гарадоў іх вабяць дзве рэчы: вада, якая не замярзае зімой, напрыклад, у Гродне — вялікія ачышчальныя «Гродна Азот», і месцы з ежай — вялікія сметнікі. Харчаванне на сметніках вельмі добрае, бо туды выкідаюць прадукты нават крамы, а чайкі - усёедныя. На плоскіх дахах заводаў і прамзоны няма ніякіх драпежнікаў, сабак ці ліс, якія маглі б разарыць калонію. Усё разам дапамагае птушкам паспяхова перажыць зіму без патрэбы кудысьці злятаць. Да таго зімы мякчэюць.

«Мы стварылі для іх умовы, і, канешне, яны гэтымі ўмовамі карыстаюцца, — канстатуе спецыяліст. — Тое, як мы выкідаем — даступна для чаек, і мы выкідаем шмат. Як толькі мы разбяромся са сваім смеццем, з тым, як, колькі і што мы выкідаем, што куды ідзе, іх салодкае жыццё таксама закончыцца».

Птушкі - праблема? Усё суб’ектыўна

Арнітолаг не лічыць, што чайкі ў горадзе — сапраўды масавая праблема, якой яе пабачылі зараз. Людзі, каторыя скардзяцца на птушак побач, ёсць, і былі заўсёды: іх раздражняюць ранішнія крыкі свіргулей летам, увечары — шумяць каўкі і гракі. Зараз да іх дадаліся чайкі. «Аб'ектыўна птушкі, канешне, шумавы фон ствараюць. Але тыя людзі, каму не даюць спаць птушкі - гэта тыя ж самыя людзі, якія скардзяцца, што працуе сігналізацыя суседа, што ліфт шуміць».

Арнітолаг прывёў прыклад. У адным з дамоў у Мінску людзі пачалі скардзіцца на чаек, што ўдзень збіраліся на дахах прадпрыемства насупраць. З усяго дома на 100 кватэр было два вельмі актыўныя чалавекі, каму чайкі заміналі. Іншыя або не заўважалі птушак, або нават радаваліся такому суседству. Незадаволеныя чайкамі жыхары шукалі, куды звярнуцца і якія прымаць меры, але калі ім пачалі расказваць пра віды птушак і іх жыццё, напружанне зменшылася. «Тыя ж самыя людзі, калі выязджаюць на мора — ніхто іх там не турбуе, і яны гэтых чаек будуць слухаць і будуць радавацца».

Тое ж датычыць гракоў, якія збіраюцца на начлег у парках, ці кавак, якія могуць хавацца ў старой забудове.

«Вельмі часта мы ацэньваем, наколькі нешта ёсць праблемай не па тым, як людзі ўвогуле глядзяць на сітуацыю, а наколькі голасна нехта гэтую праблему агучвае».

Разбураць гнёзды забараняе закон

У Беларусі дазволена знішчаць гнёзды птушак для рэгулявання іх папуляцыі, калі яны наносяць шкоду прыродзе, пагаршаюць санітарны стан населеных пунктаў або турбуюць людзей. Але закон забараняе рабіць гэта ў перыяд з 15 лютага па 15 жніўня.

За парушэнне прадугледжаны штрафы:
— да 30 базавых велічынь (1 260 руб.) для фізічных асоб,
— ад 10 да 100 базавых (420−4200 руб.) для індывідуальных прадпрымальнікаў,
— ад 20 да 500 базавых (840−21 000 руб.) для юрыдычных асоб (артыкул 16.23 КаАП).
Акрамя штрафу, трэба будзе пакрыць шкоду, нанесеную навакольнаму асяроддзю.

Калі знішчэнне гнёздаў адбудзецца ў забаронены перыяд, гэта могуць расцаніць як жорсткае абыходжанне з жывёламі. За яго прадугледжана адміністрацыйная (артыкул 16.29 КаАП) і крымінальная адказнасць (артыкул 339 Крымінальнага кодэкса).

Як змагаюцца з птушкамі

Каб знізіць колькасць непажаданых птушак у пэўных месцах ці адганяць іх, у практыцы выкарыстоўваюць розныя метады.

1. Фізічныя:

• ахоўныя сеткі або шыпы на будынках і іншых збудаваннях перашкаджаюць птушкам сядаць або гнездавацца ў непажаданых месцах;
• нізкавольтныя электрычныя драты могуць быць усталяваныя на краях дахаў ці іншых паверхнях, замінаючы прызямліцца.

2. Візуальныя:

• макеты драпежнікаў - ястрабаў або соваў - могуць адпуджваць дробных птушак;
• бліскучыя стужкі, дыскі або іншыя люстраныя паверхні ствараюць візуальны дыскамфорт для птушак.

3. Гукавыя:

• прайграванне запісаў крыкаў драпежных птушак або трывожныя крыкі таго ж віду, які хочуць адагнаць, можа адпуджваць некаторыя віды;
• устаноўка прылад, якія выпраменьваюць ультрагукавыя хвалі, непрыемныя для птушак, але не чутныя для чалавека.

4. Хімічныя:

• спецыяльныя хімічныя рэчывы (рэпеленты) наносяць на паверхні, што робіць іх непрывабнымі для птушак.

Эфектыўнасць метадаў залежыць ад віду птушак і канкрэтных умоў. Часта спалучэнне некалькіх метадаў дае лепшыя вынікі. Больш экалагічнымі лічаць фізічныя і візуальныя метады, бо яны не наносяць шкоды птушкам і навакольнаму асяроддзю. Гукавыя метады могуць уплываць на іншых жывёл і людзей. Хімічныя рэпеленты могуць мець наступствы для экалогіі.

У выпадку з каўкамі ў Квасоўцы абмяркоўвалі знішчэнне гнёздаў, з чайкамі ў Гродне — меркавалі выкарыстоўваць адпужвальнікі.

Эксперт: гэта не дапаможа

Знішчэнне гнёздаў не будзе эфектыўным для змагання з птушкамі, перакананы арнітолаг — яны проста знойдуць іншы плоскі дах.

«Гэта не гасіць інстынкт размнажэння. У прыродзе заўсёды так, што калі тваё гняздо знішчылі, значыць, ідзі, шукай іншую мажлівасць, бо ты мусіш размножыцца. А ў чайкі на даху нават няма фармальнага гнязда, немажліва нічога знішчыць». Птушка проста знойдзе іншы плоскі дах.

Можна інвеставаць энергію ў тое, каб выціснуць чаек з пэўнага даха. Напрыклад, калі нехта будзе там хадзіць штодзень і ганяць птушак, яны там не загняздуюць. Але звычайна месцаў, дзе змогуць зрабіць сур’ёзныя ўкладанні ў барацьбу з чайкамі, не так і шмат. А пасля таго, як магчымасці скончацца, птушкі вернуцца.

«Чаек можна ўнесці ў спіс непажаданых відаў і страляць. Ёсць розныя меры тэарэтычна. Але гэта настолькі складана, і можа мець пабочныя эфекты, якія цяжка прадбачыць. З гракамі таксама змагаюцца, нешта пілуюць, ставяць запісы. Але ўсё роўна яны знаходзяць мажлівасць гнездавацца, таму што ўмовы ў горадзе для іх сталі настолькі добрымі. Як і для чалавека — мы адаптаваліся ў горадзе і нас нікуды не цягне, не выкінеш, мы ў вёску не хочам».

Гукавыя адпужвальнікі таксама не заўжды эфектыўныя.

«Увесь горад не абставіш тым, што крычыць непрыемна. І калі мы ставім трывожны крык воранавых птушак, ён таксама непрыемны і вуху чалавека. Я бы не хацеў жыць каля месца, дзе трывожна крычыць нейкі дынамік». Да таго ж птушкі могуць спачатку пужацца, а пасля бачаць, што небяспекі няма, і адаптуюцца.

Такая барацьба эфектыўная, напрыклад, у аэрапортах, дзе сапраўды ёсць пагроза. Там працуе адмысловая служба, якая спрабуе розныя метады — нават трымаюць жывых сакалоў. Калі б птушкі былі сур’ёзнай праблемай для завода, то завод бы гэта вырашыў. Але пакуль не завод скардзіцца, што птушкі на даху замінаюць, а людзі скардзяцца, што ім шумна.

Якіх яшчэ відаў чакаць у гарадах

Шмат якіх птушак зараз становіцца больш у гарадах, нават драпежных. Напрыклад, сокал пустальга стаў звычайным відам, і ў Гродне ёсць урбаністычная папуляцыя, і колькасць іх расце. Павышаецца колькасць некаторых галубоў - вяхіраў і горліц. У Заходняй Еўропе ўжо сфарміраваліся ўрбаністычныя папуляцыі вяхіраў, драздоў, асабліва чорных. Яны паволі рухаюцца з захаду на ўсход і прыходзяць да нас.

«Чайкі каланіяльныя віды. Астатнія віды гняздуюцца самі па сабе і нават калі іх шмат, то яны не ствараюць такой бачнай праблемы. Хаця, напрыклад, пустальга таксама вельмі галосны від, і гняздуюцца на шматпавярхоўках у нішах, у адтулінах вентыляцыйных, і ўвесь час над гэтым жа домам лётае. У пустальгі голас вельмі падобны на чайкі, але каб некаму перашкаджаў - я не чуў».

Чытайце таксама: У Гродзенскім заапарку ратуюць птушак. Як яны туды трапляюць?

Чаму чайкам можна парадавацца

«Калі вы адкрылі акно і ў вас ёсць чайкі - гэтаму можна парадавацца, — перакананы навуковец. — Гэта важны крок, каб людзі не забывалі, што калі чайкі лётаюць і крычаць, яны прыгожа, на самай справе крычаць. Адчуваеш сябе, быццам бы на моры. Гэта тое, што ў шум гарадскі дадае нейкіх жывых гукаў. Для чалавека гукі прыроды — вельмі арганічныя гукі, і мець іх вакол сябе вельмі важна нават для псіхічнага здароўя».

Праблема ў адаптацыі прыроды да чалавека — падвойная, мяркуе спецыяліст. «Мы не павінны забываць, што мы таксама павінны адаптавацца да таго, хто жыве [з намі]».

Птушкі ў горадзе паказваюць, што мегаполіс яшчэ не перакрочыў узровень, дзе ім няма месца. Гэта значыць, што яшчэ ёсць зялёныя зоны, вадаёмы.

«Калі ў нас ластаўкі лётаюць альбо свіргулі крычаць, значыць, у нас у горадзе ёсць насякомыя. Гэта вельмі добра. Бо калі не будзе насякомых у горадзе, гэта значыць, што атмасфера стала такой, у якой цяжка жыць відам».

Чым болей месца ў горадзе чалавек адводзіць для прыроды пры планаванні забудовы, тым болей можа быць і відаў птушак. «Можна параўнаць, як забудоўваецца Варшава. Гэта малапавярховыя дамы ў большасці, і ўнутраныя дворыкі, паркі, і гэта дае мажлівасці некаторым відам. У Брэсце, напрыклад, новы мікрараён — гэта сплашняком дзевяці-, дванаццаціпавярхоўкі, стаяць у шчыльнай забудове. У такіх месцах птушкам цяжка будзе жыць. Калі дрэвы вышэйшыя за дамы, гэта зусім іншы ландшафт. Горад упісаны ў прыроду, тады, канешне, прыродзе прасцей кіраваць, а не наадварот».

Чытайце таксама: «Жыццё прымушае харчавацца на сметніку». Як урбанізуецца беларуская птушка бусел

«Буслы — вельмі праблематычная птушка. Яны прылятаюць, смецяць, абгаджваюць увесь двор, харчуюцца мышамі. Але ўсё роўна людзі гатовы цярпець усё ад буслоў, таму што мы верым, што гэта благадаць, калі яны гняздуюць. А ў Англіі, калі ты купляеш дом, а там грачыная калонія каля дома або ў парку, гэта адразу падвышае кошт. Яны вераць, што менавіта грачыная калонія — гэта нешта вельмі важнае, як добры знак».

Чытайце таксама: Вушатая сава і зімародак. Топ-9 цікавых птушак, якіх можна пабачыць у Гродне