Хто такі Чур і чаму жаніх пераносіць нявесту праз парог? Пра традыцыі восеньскага памінання памерлых расказалі ў Гродне

У лістападзе беларусы адзначаюць дні памінання памерлых. Каталікі ўспамінаюць усіх спачылых 2 лістапада, а праваслаўныя ў 2022 адзначалі Дзяды 5 лістапада. Да гэтых датаў Гродзенскі музей гісторыі рэлігіі падрыхтаваў шэраг экскурсій. На адной з іх пабыў карэспандэнт Hrodna.life.

Восеньскія Дзяды

Акрамя восеньскіх, ёсць і іншыя дні памяці памерлых па сезонах. Увесну гэта Радаўніца, якую адзначаюць на наступным тыдні пасля Вялікадня. Раней яе называлі Вялікаднем памерлых. Праваслаўныя неслі фарбаваныя яйкі да магіл толькі праз год пасля смерці чалавека. Калі да Радаўніцы год не прайшоў, прыносілі неафарбаваныя яйкі.

Каталікі 1 лістапада, у Дзень усіх святых, што напярэдадні Дня ўсіх памерлых, пяклі булачкі. У свята іх раздавалі маламаёмным каля касцёла. Лічылася, што ў такія дні адмаўляць ў міласціні недапушчальна. Часта такія булачкі зверху ўпрыгожвалі выпеченным крыжыкам.

Чытайце таксама: В Гродно отменили вечеринку и убрали декорации к Хэллоуину — пожаловалась провластная активистка

Культ продкаў

Існуюць традыцыі, якія маюць паганскае паходжанне. Лічылася, што ў гэтыя дні памерлыя прыходзяць да жывых у вобразе жывёл. Калі ў перыяд памінання памерлых да двара прыходзіў сабака або на могілки прыляталі вароны, іх нельга было праганяць.

Людзі верылі, што так продкі ахоўваюць сваіх жывых сваякоў. Назва «Дзяды» і «Дзед» мела мноства значэнняў. «Дзедам» — называлі цэнтральную бэльку ў доме. Раней не было столі і дах трымалася толькі на цэнтральнай бэльцы. Існавала павер’е, што там збіраліся душы памерлых. На бэльцы выразалі імёны памерлых продкаў. На Дзяды трэба было ўсіх успомніць і пералічыць іх імёны.

На Дзяды ўся сям’я збіралася за сталом павячэраць і пачаставаць дзядоў. Так заручаліся падтрымкай продкаў.

Чаму спатыкнуцца аб парог — дрэнная прыкмета?

У старажытнасці было прынята хаваць памерлага старэйшага гаспадара дома пад парогам. Лічылі, што так ён будзе абараняць дом і яго жыхароў ад нягод і непажаданых гасцей. Гэтага продка называлі «Чур». Прамаўляючы фразу «Чур мяне», заклікалі старэйшага ў родзе для сваёй абароны.

Таму і маладую жонку муж пасля вяселля пераносіў праз парог на руках. Так ён паказваў дзеду, што яна не чужая ў доме. На ручнік, які ў дзень вяселля слалі на парозе, жонка старалася наступіць абцасікам і пацягнуць за сабой, каб не наступіла іншая дзяўчына. Верылі, што гэта дапаможа захаваць вернасць у шлюбе.

Выпечка — абарона для жывых

Для памінальных дзён існаваў абавязковы пералік страў да стала. Асноўныя — закрытая выпечка і бліны. Бліны пазначалі вобраз сонца як сімвала жыцця. Складзены блін — зламанае сонца — быў сімвалам тагасветнага свету. Таму бліны заўсёды падавалі ў складзеным выглядзе. Закрытая выпечка была абаронай для жывых. Таму, калі выклікалі капальніка рыць магілу, яго кармілі закрытай булкай або кавалкам пірага, каб абараніць ад энергіі памерлых.

На стол падчас памінання памерлых амаль заўсёды падавалі і алкаголь. Ён быў сімвалам перасячэння душамі вогненнай ракі. Выпівалі не болей за тры чаркі. Часам адну чарку пускалі па коле — толькі каб прыгубіць. Градус алкаголю быў невялікім. Маглі падаваць брагу ці піва. Каб дзядам было салодка, на стол ставілі і падсалоджаную мёдам ваду — сыту.

Не дапушчалі класці на стол вострыя прадметы. Усе елі толькі лыжкамі. Яны ляжалі выпуклай бокам уверх. Калі лыжка падала, падымаць яе не дазвалялася. Крошкі і ежу — таксама. Людзі верылі, што гэта добры знак, ён паказваў, што душы продкаў ужо прыйшлі. Правадніком для душ быў агонь свечкі. Паводле яго трапятання разумелі, колькі продкаў прыйшло ў гэты вечар.

Гаспадару трэба было тройчы абысці стол. Потым тройчы госці і сям’я заклікалі духаў продкаў. Калі трапеза сканчалася, ежу пакідалі на стале на ноч, накрыўшы абрусам — для іншых душ. Раніцай трэба было ўсё даесці, а рэшткі раздаць жабракам або жывёлам. Выкідваць ежу не дазвалялася.

Чытайце таксама: Кошерная еда, кровавый навет и вторая душа. Еврейский Гродно раскрылся по-новому — через еду и детские игры

Ручнік — дарога для душ

У доме на Дзяды адчынялі ўсе вокны і дзверы і вывешвалі праз іх ручнікі. Па ручніку душа павінна была знайсці сваю сям’ю. Ручнікі былі даўжэйшыя за звычайныя і сімвалізавалі дарогу.

Калі ў традыцыйнай беларускай вышыўцы галоўнымі колерамі былі белы і чырвоны, то для пахавальнай вышыўкі выкарыстоўваўся сіні колер. Ён сімвалізаваў неба і лічыўся супрацьлегласцю чырвонаму сонцу. Людзі верылі, што неба ў гэты дзень адкрываецца, а душы прыходзяць, каб пабыць з сям’ёй і падзяліць з імі ежу. Часам у гэты свята гралі на скрыпцы, каб павесяліць душы продкаў.

Чытайце таксама: Полотенца — белые, пояса — красные. В Гродно открыли выставку традиционного народного текстиля

---

Калі некаторыя традыцыі здаліся вам незвычайнымі, ведайце — на востраве Мадагаскар у дзень памінання памерлых выкопвалі. Ноччу іх клалі побач з жывымі, а раніцай хавалі зноўку.