Некаторыя метады вядзення гаспадаркі нашымі продкамі сёння выклікаюць не толькі павагу, але і жах. Ртуць супраць прусакоў, піяўкі як метад лячэння халеры або радыёактыўныя цукеркі. Зазірнуць у старыя параднікі і цікава, і страшна.
У сярэдзіне 19 ст. людзі працягвалі быць досыць рэлігійнымі, але ўжо шукалі «навуковыя» сродкі лячэння. Выдадзеная ў Варшаве газета-лістоўка 1849 года з рэкамендацыямі, як лячыцца ад халеры, сёння чытаецца дзе з усмешкай, а дзе і з жахам.
Першае, што раіла газета: «Мець набмежаваную веру і спадзяванне на Пана Бога», які нават насылаючы хваробы робіць гэта для дабра людзей. Што ж, як мінімум нейтральная парада.
Далей рэкамендавалася не прастываць (маўляў, халера бярэцца ад дрыжыкаў) і зрабіць запасы антыхалерычных сродкаў - каменнай солі, хрэну, чорнай рэдзькі і гарчыцы.
Калі ж чалавека такі «ўзяло» і ў яго пачынаецца халерычны панос і абязвожванне, то лячыць яго трэба так. Спачатку даць яму мятных капляў, а калі ад абязвожвання ў хворага пачнуцца сутарагі - трэба расцерці яго цела пярцовай гарэлкай, сумессю на дэнатураце і паставіць гарчычнік на вобласць сэрца, аж пакуль у пацыента «не перастане ціснуць унізе і не пройдзе вялікі сум (!)».
Калі гэтыя сродкі не дапамагалі, то рэкамендавалася абкласці хворага мяшкамі з гарачым пяском, гарачымі цаглінамі або зрабіць яму паравую лазню, абкруціўшы гарачымі мокрымі прасцінамі. Можна было дзейнічаць на кантрасце — абліць чалавека вельмі халоднай вадой, а пасля добра расцерці. Як пасля гэтага пачуваўся хворы на халеру можна толькі здагадвацца!
Былі і спецыяльныя парады: парашок для выклікання ванітавання (для і так абязвожанага чалавека), або пастаноўка піявак і кровапусканне. Тое былі сродкі на ўсе часы! Халернаму хвораму можна было паставіць 20 піявак за вушы (калі дыханне халоднае), можна было 15 пявак каля сэрца (калі цісне ў сэрцы), або на жывот. Калі ж піявак не было, то прапаноўваўся сродак, які прыйшоў хіба з самых сярэднявечных часоў - чалавеку на спіне рабілі ножыкам 6−8 надрэзаў і прыкрывалі іх шклянкай, папярэдне паклаўшы туды палаючую паперку. У шклянцы загаў кісларод і з цела выціскалася шмат крыві.
У сярэдзіне 19 ст. у друкарні Завадскага ў Вільні выйшла кніга «Літоўская гаспадыня». У ёй шляхцянка з-пад Мінска Ганна Цюндзявіцкая апісала мноства парадаў па вядзенні хатняй гаспадаркі, сярод якіх найбольшую «павагу» ў нас выклікаюць рэкамендацыі па барацьбе з грызунамі.
Першым сродкам у барацьбе з пацукамі быў мыш’як, атрутныя ўласцівасці якога былі добра вядомыя. Гэты хімічны элемент нават называлі «спадчынным парашком», паколькі наследнікі часта труцілі ім сваіх занадта доўга жывучых бабулек і дзядзькоў.
Вось рэцэпт з «Літоўскай гаспадыні»:
Адзін фунт мыш’яку дробна таўкуць i прасейваюць праз сіта, закрываючы яго палатном, каб пыл не далятаў да чалавека, дабаўляюць тры чвэрці фунта патоўчанага цукру, паўтара фунта пшанічнай мукі i перамешваюць. Частку сыплюць ва ўсе вуглы i шчыліны, а з рэшткаў робяць галачкі, каб утварылася аднародная маса.
Чалавеку атручванне мо і не пагражала, але калі б пацук занёс такую галачку курам ці закінуў у муку для выпечкі, напрыклад, то была б бяда.
Яшчэ адным выключна таксічным матэрыялам супраць грызуноў быў фосфар, які цяпер адносяць да атрутных рэчываў першай групы небяспечнасці. У даўніх рэцэптах атруты яго размешвалі… рукамі:
«Адзін лот фосфару скрабуць у цёплай вадзе, трымаючы ў ёй увесь час пальцы, аднак каб ix не апячы. У гэтай жа вадзе разводзяць дзве кварты ці трохі больш пшанічнай мукі, дадаўшы чвэрць фунта цукру i столькі ж растопленага свінога тлушчу. Атрыманай масай абмазваюць паперу i заклейваюць ёю норы пацукоў».
Супраць прусакоў у справу пускаліся не толькі мыш’як і фосфар, але і кобальт і ртуць. Вось рэцэпт:
Зварыць гарох, размяць яго, дадаць падсмажаную саланіну i з ёй расцерці. Калі ўсё астыне, прымяшаць ртуць i церці так доўга, пакуль «жывога срэбра» (так часам тады ртуць называлі) не будзе бачна. Тады разлажыць масу ў міскі i паставіць дзе патрэбна.
У прынцыпе, гарох з саланінай — смаката не толькі для пацука але і для паспалітага чалавека тых часоў, але шкодныя выпарэнні ртуці рабілі місачку з атрутай небяспечнай не толькі для пацука але і для жыхара дому. Але пра небяспеку ртуці тады ведалі мала. Напрыклад, спецыяльныя ртутныя таблеткі выкарыстоўвалі як… слабіцельнае. Такія таблеткі бралі з сабой у паходы даследчыкі Дзікага Захаду ў Амерыцы, таму іх прыстанкі археолагі шукаюць цяпер па слядах ртуці. Што тут казаць пра нашых беларускіх прапрадзедаў якія проста труцілі ртуццю прусакоў.
Некаторыя парады па вывядзенні шкодных грузуноў і насякомых выглядалі калі не небяспечнымі, то прынамсі дастаткова нестандартнымі. Вось толькі спіс інгрыдыентаў адной пацучынай артуты: пшанічная мука, свіны тлушч, цыбуля, нягашаная вапна, карані чорнай чамярыцы, цукар, патоўчанае шкло, кучаляба (расліна такая). Усё гэта трэба было згатаваць, а калі маса астыне, то накруціць з яе галачак і раскідаць па хаце. Тут насамрэч цяжка сказаць ад чаго паміралі пацукі - ад атруты ці проста ад абжорства!
Ну, а кратоў Ганна Цюндзявіцкая прапаноўвала адпужваць навогул экзатычна. Напрыклад, пакласці ў кратовую нару адварнога рака, маўляў яго пах надоўга адпужае крата. Або таксама можна было зварыць італьянскія (па-сучаснаму грэцкія) арэхі і пакласці іх глыбока ў нару! Крот пах арэхаў таксама не любіў. Але ўявіце сабе, каб сёння мы змагаліся з кратамі пры дапамозе ракаў і грэцкіх арэхаў. Ракаў то ў нашых рэках цяпер яўна менш, чым кратоў на палях.
Калі вы думаеце, што ўсе гэтыя атрутныя кашмары — справа далёкага 19 стагоддзя — то моцна памыляецеся. Яшчэ ў 50-х гг. мінулага ХХ ст. у Гродне на цукеркавай фабрыцы выпускаліся цукеркі з назвай «Радый». Цукеркі былі цалкам бяспечныя для здароў'я, некалькі фірмаў у Расіі дасюль выпускаюць цукеркі з такой назвай. Але вось у 1920-х гадах насамрэч дзе-нідзе выпускаліся цукеркі, куды дадаваўся «цудоўны таямнічы элемент» — Радый.
Радый не толькі небяспечны, але і рэдкі. Каб здабыць 1 грам радыю муж і жонка Кюры апрацавалі некалькі вагонаў уранавай руды! Той грам каштаваў столькі, сколькі каштавалі 200 кілаграмаў золата. Калі ёсць нешта вельмі дарагое, то яно адразу пачынае лічыцца і вельмі карысным. І ў пачатку ХХ стагоддзя ў ход пайшлі зубная паста з радыем, радыевая вада, цукеркі «Радый», радыевыя ўгнаенні… Некаторыя людзі казалі, што радый напаўняе іх энергіяй і пілі радыевую ваду, а адна фірма ў ЗША выпускала гадзіннікі, на якіх лібчы наносіліся радыевай фарбай. Лічбы свяціліся ў цемры, але маладыя дзяўчаты наносілі тыя лічбы звычайным пэндзлем, наслініўшы іх языком…
Толькі калі народ пачаў масава хварэць ракам ад усіх гэтых радыёактыўных прысмакаў, а над японскімі гарадамі ўзарваліся першыя атамныя бомбы, людзі перасталі гуляцца з «цудоўнымі ўласцівасцямі» радыяцыі. Але хто ведае, мо ў каго з гродзенцаў сярод старых елачных цацак і завалялася пакрытая радыевай «люмінісцэнтнай» фарбай.
Сёння, здаецца, ні радыевых цукерак ні ртутнай атруты ў крамах няма, але нешта падказвае, што праз якую сотню гадоў нашчадкі будуць трымцець ад жаху, чытаючы пра нашыя сённяшнія звычкі і харчаванне.
У мястэчку Радашковічы на 6 тыс. чалавек стаіць касцёл, дзе хрысцілі Янку Купалу. У Вілейцы…
У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…
Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…
Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…
Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…
Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…