Спадчына

«Пабачым гісторыю на глыбіню ў 500 гадоў». Што пакажуць гістарычныя назвы гродзенскіх вуліц

Дапоўніць сучасныя назвы вуліц шыльдамі з іх гістарычнымі адпаведнікамі Hrodna.life прапанаваў у канцы мінулага года. Петыцыю падпісалі амаль 1000 гродзенцаў, яе ўхваліў гарвыканкам, а ў новым годзе разгледзела тапанімічная камісія.

Пра тое, як старыя назвы шукаліся, сістэматызаваліся і адбіраліся расказаў гісторык Андрэй Вашкевіч.

Андрэй Вашкевіч

Са словаў гісторыка, такая праца вядзецца вельмі даўно і самымі лепшымі спецыялістамі горада. Калісьці шукаў былыя назвы вуліц першы кіраўнік музея Юзэф Ядкоўскі, у наш час — краязнаўца Алесь Госцеў, гісторык Юрый Гардзееў, савецкім перыядам грунтоўна займаўся Віктар Саяпін. Ад пачатку 90-х гэта рабілі тапанімічныя камісіі. Таму, калі Андрэю Вашкевічу і Віталю Карнелюку даручылі сабраць гістарычны матэрыял, то праца палягала ў асноўным на абагульненні інфармацыі.

«Гэта таксама справа няпростая, цяжкасць была ў тым, што тапаграфічная сетка Гродна ўвесь час змянялася. Бадай што ўсе вуліцы за выключэннем некалькіх у цэнтры ўвесь час мянялі сваю трасіроўку — прарасталі новымі кавалкамі, у розны час скадаліся з розных адрэзкаў трох, чатырох, а то і пяці сучасных вуліц, уключалі ў сябе рынкі ці іншыя аб’екты», — расказвае Андрэй.

Незважаючы на цяжкасці, аднавіць гістарычныя назвы ў Гродне было б вельмі добра, мяркуе ён. Бо Гродна адзін з нямногіх беларускіх гарадоў, у якім соцыатапаграфію і тапаніміку можна адсачыць ад ХVI староддзя, а некаторых вуліц, такіх як Замкавая, нават ад XV.

«Будзем мець за спіною амаль 500 гадоў гісторыі гродзенскіх вуліц», — кажа Андрэй.

[irp posts="3268″ name="Яшчэ адна вуліца з брукаванкай. Ці можа Замкавая стаць другой пешаходнай вуліцай у Гродне?"]

Тое, што назваў у кожнай вуліцы аказалася шмат, тлумачыцца зменай спосабаў называць вуліцы. Спачатку казалі проста «ад такога да такога месца». Напрыклад — «Ад Яна Хайноўскага да вады» ці «Ад Нямецкага рынка да Гарадніцы». Пазней вуліцы сталі называць па размешчаных на іх характэрных аб’ектах. Так з’явіліся назвы кшталту Брыгіцкай.

[irp]

Далей, у царскі час, у другой палове ХІХ стагоддзя — пачатку ХХ пачалі з’яўляцца «ідэалагічныя» назвы — Мураўёўская ці Сувораўская вуліцы. Некаторыя з іх з’явіліся літаральна напярэдадні першай сусветнай, перад уваходам у Гродна нямецкіх войскаў. Тады быў такі ўздым патрыятызму, што вуліцу Купецкую (сучасную Карла Маркса) пераназвалі ў Раманаўскую, а Мураўёўскую — у Кутузаўскую. Гэтыя назвы нават не паспелі толкам замацавацца ў свядомасці гараджан і на мапах. На акупацыйных нямецкіх картах таго перыяду вуліцы былі падпісаны па-старому: Händler Straße — Купецкая і Muraviev Straße — Мураўёўская.

Расказаў Андрэй Вашкевіч і пра неабходнасць вельмі ўважліва працаваць з мапамі, бо некаторыя гродзенскія тапомімы «мігравалі». «Напрыклад, вуліца Фабрычная ў розны час з’яўлялася ў розных частках Гродна, таксама як і Дроўны рынак. У 30-я гады ён знаходзіўся на скрыжаванні сучасных Лермантава і Горкага, а ў 60−70-я — там, дзе сходзяцца зараз вуліцы Кірава і Паўлоўскага».

Некаторыя вуліцы захоўвалі свае назвы праз увесь час існавання. Праўда, людзі дэфармавалі словы ў больш зразумелыя ці звыклыя. Так, вуліца Калючынская існуе ад ХVI стагоддзя. Была яна за гэты час і Калажанскай, і Каложскай, а за царскім часам некалькі разоў узгадвалася нават як Калужская. Ужо толькі на пачатку 90-х гісторыкі свядома вярнулі ёй пачатковую назву.

Тыя 16 вуліц, што атрымаюць шыльды з гістарычнымі назвамі першымі, на думку Андрэя Вашкевіча «больш-менш бясспрэчныя». Хаця тая ж Вялікая Траецкая сёння значна даўжэйшая, чым была некалі. Гістарычна гэта вуліца ішла толькі да Нямецкага Рынка (прыкладна там зараз Абухаўская крама), а далей мясцілася яўрэйская слабада, са сваімі вуліцамі і завулкамі.

[irp posts="8228″ name="Пачалі капаць — знайшлі косткі. Што рабіць з закінутай падземнай прыбіральняй на месцы яўрэйскіх могілак"]

Што да астатніх 43 вуліц, для якіх шыльды зробяць пазней, то некаторыя з іх засталіся толькі як «каардынаты на планеце Зямля». Напрыклад, пад вуліцай Давыда Гарадзенскага, што з’явілася ў 60-я гады, у розныя часы праходзілі кавалкі вуліцы Падзамча ці Пральнага завулка. Зараз яны глыбока пад зямлёй і фактычна больш не існуюць.

Падзяліцца
Меткі: гісторыя

Апошнія запісы

«Прабіце, калі ласка». Як у Гродне адным талончыкам ламалі сістэму

Гродзенскія кантралёры - самыя суровыя, а пасажыры - самыя дружныя. Квіток можна на выхадзе з…

4 лістапада 2024

«Мяне не перамагчы, я не спаборнічаю». Гродзенка перанесла аперацыю на ствале галаўнога мозгу — вось як змянілася яе жыццё

Раніцай гродзенка Людміла Юрахно як звычайна пайшла на працу, але дадому вярнулася толькі праз паўгода.…

1 лістапада 2024

«Воку няма за што зачапіцца». Спыталіся ў дызайнера, што не так з інтэр'ерамі гродзенскіх устаноў

Гродзенцы скардзяцца, што шмат якія ўстановы ў горадзе выглядаюць аднолькава. Напрыклад, некаторых расчаравалі рэндары інтэр'ераў…

31 кастрычніка 2024

Куды з’ездзіць на Хэлоўін у Гродзенскай вобласці: 5 містычных месцаў ад замкаў да млыноў

Адчуць таямнічую атмасферу Хэлоўіна можна ў розных месцах Гродзеншчыны: у рэгіёне мноства закінутых сядзіб, старажытных…

29 кастрычніка 2024

«Акцэнт» пашыў пальчаткі, «Макей» — сумкі. Як гродзенка паказала сваю калекцыю на Тыдні моды ў Парыжы

Гродзенка Кацярына Карлацяну, заснавальніца брэнда Krikate ("Крыкейт"), паказала сваю калекцыю на Тыдні моды ў Парыжы.…

28 кастрычніка 2024

7 атмасферных месцаў Гродна, якія варта наведаць на Хэлоўін

Набліжаецца Хэлоўін, час восеньскага настрою і містыкі. Пакуль у Беларусі яго цэнзуруюць, Hrodna.life сабраў атмасферныя…

25 кастрычніка 2024