Спадчына

Нябеснае вока ЦРУ. Як амерыканцы разглядалі Гродна са стратасферы

Многія ведаюць пра падзеі 1 мая 1960 г. калі ў час першамайскага парада ў Маскве над Уралам збілі амерыканскі самалёт-шпіён U-2. Але гісторыя палётаў U-2 над нашай «сацыялістычнай Радзімай» пачалася яшчэ летам 1956 г. і першым сфатаграфаваным з вышыні 21 кіламетр горадам СССР быў… Гродна.

«Адкрытае неба» правалілася

У 1955 г. праваліліся спробы рэалізаваць дамову аб «адкрытым небе». СССР і ЗША не давагаварыліся пра магчымыя ўзгодненыя інспектарскія палёты над сваёй тэрыторыяй. Амерыканцы мелі над СССР істотную тэхнічную перавагу, а саветы не хацелі дазваляць амерыканцам шукаць на сваёй тэрыторыі базы бамбардзіроўшчыкаў М-4, якія адзіныя тады маглі даляцець да ЗША. Балістычныя ракеты яшчэ толькі выпрабоўваліся. Тады амерыканцы вырашылі заняцца шпіянажам.

U-2 — унікальны самалёт-разведчык

Вельмі хутка кампанія Локхід распрацавала самалёт-разведчык U-2, які меў унікальныя характарыстыкі. Самалёт мог сфатаграфаваць паласу шырынёй 120 км і даўжынёй 3000 км так дакладна, што распазнаваліся аб’екты памерам да метра!

Фотаапарат самалёта U-2 змяшчаў два кіламетры плёнкі
Вышыня палёта была 21 км, у той час калі савецкія МіГ-19 дацягваліся толькі да вышыні 19 км. Лётчык у касманаўцкім скафандры (у чалавека на вышыні 18 км з-за паніжанага ціску закіпае кроў) адчуваўся бяспечна, хаця і вельмі некамфортна. 10−12 гадзін у цеснай кабіне пры моцных перагрузках.

Пераляцеў савецкую мяжу ля Гродна

Першы разведвальны вылет адбыўся летам 1956 года. Як паведамляе сайт ЦРУ 4 ліпеня 1956 г. самалёт U-2 падняўся з аэрадрома ў заходненямецкім Вісбадэне і скіраваўся ў бок савецкай мяжы.

Пілот Гарві Штокман (Стокман) пераляцеў савецкую мяжу каля Гродна. Далейшы ягоны шлях ляжаў каля Мінска і праз Прыбалтыку ў бок Ленінграда. Пафоткаўшы аэрадромы і іншыя вайсковыя аб’екты паблізу «горада Ільіча» U-2 над Балтыкай вярнуўся ў Германію.

Гарві Штокман яшчэ некальі разоў лятаў над СССР але не быў збіты і спакойна дажыў да 2011 года

Самалёт збілі, але пілот ацалеў і вярнуўся ў ЗША

Тры гады амерыканцы ляталі над СССР як хацелі. Савецкія службы «бачылі іх» пры дапамозе радараў, але нічога не маглі з імі зрабіць. Тады і пачалася ў СССР арыентацыя на высотныя самалёты-перахватчыкі накшталт Су-9, МіГ-25, МіГ-27, МіГ-31.

1 мая 1960 г. савецкім зенітчыкам удалося збіць U-2 амерыканскага лётчыка Паўэрса, збіўшы перад тым уласны МіГ-19, які быў узняты на перахват амерыканскага шпіёна. Савецкі лётчык Сяргей Сафронаў загінуў, а вось Паўэрс ацалеў і ў 1962 г. нават вярнуўся ў ЗША, паменяны на савецкага шпіёна Рудольфа Абеле.

Такая зенітная ракета ўсё-такі дастала U-2 у 1960 г.
Эпоха безнаказаных палётаў самалётаў-шпіёнаў на СССР скончылася. Але тое ўжо было не асабліва патрэбна, паколькі на змену самалётам прыйшлі спутнікі.

Стужкі са здымкамі скідвалі з космасу ў акіян

Амерыканцы ўжо ў 1959 г. запусцілі набіты фотапаратурай спутнік Corona. Толькі за першы палёт ён даў больш інфармацыі, чым усе самалёты U-2. Аналагі хутка з’явіліся і ў СССР. Савецкія праекціроўшчыкі пайшлі далей і нават навесілі на адзін са спутнікаў аўтаматычную гармату, з якой пры нагодзе можна было б растраляць пралятаючы міма варожы спутнік-шпіён.

Спутнікі хутка перафатаграфавалі ўсю тэрыторыю СССР. Оптыка была ўнікальная, але лічбавых тэхналогій перадачы дадзеных яшчэ толкам не было. Таму стужкі з адзнятымі кадрамі скідваліся з космасу ў акіян, дзе іх вылоўлівалі амерыканскія караблі.

ЦРУ падзялілася шпіёнскімі фота Гродна

Ужо на працягу некалькіх гадоў гродзенскія гісторыкі і краязнаўцы карыстаюцца фотамі Гродна, зробленымі амерыканскімі спутнікамі-шпіёнамі ў 1968 г. Здымкі ўнікальныя і вельмі цікавыя для даследчыкаў нашага мінулага. Гэтыя здымкі былі замоўлены на сайце НАСА — нацыянальнага касмічнага агенства ЗША. Там іх замовіць можа кожны — плаціш 30 $ і праз колькі дзён маеш аблічбваны здымак добрай якасці.

А літаральна некалькі дзён таму сваімі шпіёнскімі матэрыяламі падзялілася ЦРУ — Цэнтральнае разведвальнае ўпраўленне ЗША. Па спасылцы дзясяткі дакументаў з фотаздымкамі, зробленымі амерыканскімі спутнікамі-шпіёнамі ў першай палове 1960-х гг.

Націсніце как адкрыць фота ў вялікім памеры (4288×2736, 3мб)

Гродна ў цэнтры ўвагі амерыканцаў не быў, але згадваецца ў дзясятках дакументаў. Галоўным чынам вайсковыя аб’екты — неіснуючыя вайсковыя склады на Пушкіна і Перамогі, палігон каля Парэчча, інфармацыя пра дыслакацыю савецкіх танкавых частак у Гродне (танкавы полк 30-й Іркуцка-Пінскай мотастралковай дывізіі), а таксама ўсохлыя ў разы з таго часу ваенныя гарадкі на Фолюшы, Пралетарскай і Дзяржынскага.

Шмат дзе амерыканцы памыляліся. Напрыклад, палічылі «меркаваным вайсковым аб’ектам» ачысныя збудаванні ды аздараўляльны лагер у Грандзічах. Таксама цікава, што амерыканцаў асабліва цікавілі беларускія мясакамбінаты — апошнія, мабыць, лічыліся стратэгічнымі аб’ектамі.

Адно шкада — фоты не вельмі добрай якасці, хаця гродзенскія замкі ды знесеная ў 2013 казарма на Перамогі пазнаюцца вельмі добра. Можа, ЦРУ з часам адскануе і вывесіць свае фоты, так як гэта зрабіла НАСА. Вось ужо будзе радасці для даследчыкаў гродзенскай гісторыі. Ды і амерыканскія спутнікі Corona сёння найбольш выкарыстоўваюцца археолагамі і географамі ў выключна мірных мэтах!

Падзяліцца

Апошнія запісы

Статус — першы крок да захавання. Інструкцыя, як унесці аб’ект у спіс спадчыны

У мястэчку Радашковічы на 6 тыс. чалавек стаіць касцёл, дзе хрысцілі Янку Купалу. У Вілейцы…

22 лістапада 2024

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024