Спадчына

Камень з магілы нямецкага салдата, які знайшлі на Нёмане, перавезлі на вайсковыя могілкі

У пачатку года рыбакі і жыхары вуліцы Прыгараднай паведамілі пра дзіўны камень з надпісамі на беразе Нёмана. Гісторыкам і журналістам удалося высветліць, што гэта надмагілле, якое стаяла некалі на магіле нямецкага салдата Макса Шаўля. 6 ліпеня гродзенскія валанцёры перанеслі камень на вайсковыя могілкі па вуліцы Белуша.

На думку старшыні валанцёрскай секцыі Беларускага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры Алеся Кіркевіча, камень быў перенесены на законнае месца.

«Гэта ягоная гістарычнае законнае месца. Там камень і ляжаў з 1915 году па 1960-я гады хіба. Ёсць здымкі, што яшчэ ў паваенны час стаяла і піраміда, збудаваная немцамі цягам Першай Сусветнай, і рэшта магілаў „нямецкага сектару“ могілак на Белуша. Пасля ўчастак „зачысцілі“ тагачасныя савецкія ўлады — так надмагілле Шаўля і трапіла, як мы мяркуем, на вуліцу Прыгарадную. Туды яго вывезлі як смецце», — распавёў Алесь Кіркевіч.


Таямніца магілы афіцэра Шаўля: што за камень знайшлі на беразе Нёмана?

Вайсковыя могілкі на Белуша ў 1960-х. Добра бачная пірамідка і валуны ля яе падножжа (пазначаныя стрэлачкамі)
У лютым чытачка Hrodna.life Каця Маскалёва, якая сёння жыве і працуе ў нямецкім Брэмене, дапамагла даведацца больш пра загадкавыя надпісы на камені, які знайшлі на беразе Нёмана. Дзякуючы нямецкім базам дадзеных ёй удалося высветліць, што Макс Шаўль загінуў у баях пад Гродна ў 1915 годзе.

Загінулы Шаўль ваяваў на баку Германіі, служыў у кулямётнай роце 84-га пяхотнага палка ландвэру. У пачатку 1916-га года (04.01.1916) Макс Шаўль быў унесены ў спісы страт. Да гэтага ён быў моцна паранены (унесены 27.09.1915). Вядома і месца нараджэння вайскоўца: горад Czarnikau (цяпер Czarnków, Польшча), які на той момант уваходзіў у склад Прусіі. У спісах месца смерці Шаўля не пазначана, але ўвосень 1915-га ягоны полк браў удзел у баях на Гродзеншчыне.

Інфармацыя з базы дадзеных загінуўшых у Першую сусветную вайну
Вялікая верагоднасць, што магіла Макса Шаўля знаходзілася на вайсковых могілках на сённяшняй вуліцы Белуша, куды і перавезлі камень ваданцёры. У савецкія гады на могілках усе надмагіллі нямецкіх пахаванняў двух сусветных войнаў былі знішчаны.


«Тут пахаваны мой дзед, я патрабую павагі». Гродзенскі лютэранін пра раскапаныя могілкі на Белуша


Вайсковыя могілкі былі закладзеныя ў Гродне ў 1888 годзе і пачаткова складаліся з лютэранскай часткі (паўднёвай) і часткі для вайскоўцаў іншых хрысціянскіх канфесій. У часе Першай сусветнай вайны на могілках было пахавана шмат нямецкіх жаўнераў і афіцэраў. У міжваенны перыяд на могілках перапахавалі парэшткі, знойдзеныя каля былога кармяліцкага кляштара (вул. Маставая, сёння Прыёрбанк) і Фары Вітаўта.

Тут таксама хавалі загінуўшых у польска-савецкай вайне, салдат з розных армій, што загінулі ў 1939 і 1944 гадах.

Гулялі на могілках у хованкі і футбол

З апошняга сур’ёзнага рамонту вайсковых могілак прайшло больш за 50 гадоў. За гэты час многія магілы разбурыліся, зараслі, на некаторых помніках сцерліся надпісы. Нешта вывезлі пры будаўніцтве дамоў.

77-гадовы Уладзімір Канстанцінавіч сёння — адзін з нямногіх, хто яшчэ памятае старыя могілкі. Тут у пасляваенныя гады ён гуляў з сябрамі ў футбол і хованкі, а зараз шпацыруе з сабакам.

«Заняцца могілкамі даўно трэба было, а то паказуха толькі, — распавядае пенсіянер. — У савецкія гады ўлады былі сапраўднымі варварамі, асабліва калі пачалі будаваць шматпавярховы дом на пахаваннях. Астанкі салдат і афіцэраў згрузілі на самазвалы і вывезлі. Потым у гэтым доме пастаянна няшчасныя выпадкі адбываліся».

Уладзімір Канстанцінавіч жыве каля могілак з канца 1940-х гадоў
Гродзенец кажа, што раней на могілках было шмат цікавых збудаванняў. Адно з іх — піраміда з камянёў, якую ўзвялі яшчэ ў Першую сусветную вайну, але разабралі ў савецкія гады.

«Піраміда была цікавая. У дзяцінстве мы думалі, што яна была зроблена ў гонар загінулых лётчыкаў, бо на вяршыні быў прапелер. Але потым даведаліся, што гэта з Першай сусветнай, а што там рабіў прапелер — дагэтуль невядома. Піраміду разабралі і гэта не адзінкавы выпадак такога варварства. Напрыклад, дзесьці ў 1980-я гады прыехаў у Гродна праўнук генерала Русау. Ён аднавіў некалькі помнікаў са старых лютэранскіх могілак і адрамантаваў капліцу генерала. Толькі з’ехаў - саветы прыгналі бульдозер і ўсё прыбралі».

Сёння на Белуша ад нямецкай часткі могілак засталося толькі тры камяні і капліца генерала Русау.


Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024