Знаёмства з кнігай. «Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда» Васіля Герасімчыка

Сумесны праект Hrodna. life і выдавецтва «ЮрсаПрынт» працягвае знаемства з цікавымі кнігамі, што выдаюцца ў Гродне. Гэтым разам нашы чытачы змогуць аднымі з першых прачытаць некалькі старонак з кнігі Васіля Герасімчыка «Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда». Выданне вышла з друку сёлета ў лютым. У нас ужо зараз можна прагледзець прадмову да кнігі, некалькі старонак тэксту і частку ілюстрацый.

Нагадаем, што пры пакупцы кніг у выдаўца чытачы і падпісчыкі Hrodna.life могуць атрымаць зніжкі.

Замест прадмовы

19 лістапада 1863 г. прэзідэнт Злучаных Штатаў Амерыкі Аўраам Лінкальн, выступаючы на палітым крывёю тысяч амерыканцаў месцы бітвы пад Гетысбергам, сказаў прамову, у якой памянуў жаўнераў, якія загінулі за дэмакратычную будучыню сваёй краіны. Пакуль фатограф беспаспяхова спрабаваў усталяваць сваю апаратуру, каб захаваць аблічча амерыканскага прэзідэнта для гісторыі, Лінкальн ужо скончыў прамову векапомнымі словамі: «Урад, створаны народам, з народа і для народа, ніколі не знікне з твару зямлі».

Яшчэ за год да таго, восенню 1862 г., тую самую думку яшчэ больш ёмка сфармуляваў малады юрыст з ваколіц Гродна Вікенцій Канстанцін Каліноўскі. У чарговым нумары «Мужыцкай праўды», якую таемна чыталі мясцовыя сяляне, Каліноўскі ў асобе Яські-гаспадара з-пад Вільні сказаў проста: «Не народ для ўрада, а ўрад для народа».

Феномен Кастуся Каліноўскага гісторыкі спрабавалі «патлумачыць» па-рознаму. Для расійскага афіцыёзу ХІХ ст. тое быў фанатык-рэвалюцыянер з кагорты Герцэна і іншых, хто клікаў Русь «да сякеры». Палякі ўспаміналі пра Каліноўскага як прапатрыёта Рэчы Паспалітай. А некаторыя сучасныя «исследователи» любяць наваліць на Каліноўскага ўсе грахі адразу: маўляў, і «фанатык», і «рэвалюцыянер», і «паляк», і проста нехарошы чалавек ва ўсіх сэнсах. Праўда, ведання гісторыі ў такіх тэкстах зусім і няма. Пішучы гэтыя тэксты, іх аўтары не даследуюць гісторыю, яны проста вядуць інфармацыйную вайну супраць беларускага народа і супраць нашай дзяржавы.

[irp posts="49 033″ name="Гродзенскі гісторык выдаў першую за 30 год кнігу пра Каліноўскага"]

Кніга, якую чытач трымае ў руках, напісана з глыбокім веданнем тэмы. І хаця гэта першая кніга аўтара, аднак Васіль Герасімчык напісаў і апублікаваў дзясяткі тэкстаў па гісторыі паўстання 1863−1864 гг. у сваім блогу і разнастайных газетах і часопісах. Усе яны напісаныя з глыбокім веданнем крыніц і літаратуры, бо Васіль не адзін год правёў у архівах ды бібліятэках.

Кастусь Каліноўскі ў гэтай кнізе вельмі розны — хіба што такі, якім быў у сваім жыцці. Недзе ён вагаецца, недзе, магчыма, занадта катэгарычны і супярэчлівы, але ён нідзе не баіцца, не схіляе галаву, не спрабуе схавацца ад адказнасці або выратаваць сабе жыццё коштам іншых. Для кароткіх 26 гадоў жыцця і для эшафоту з вісельняй у канцы жыццёвага шляху нават гэтага ўжо не так і мала.

Беларусы згадваюць «пра Яську свайго» пастаянна і будуць згадваць яшчэ не адзін дзясятак, а мо і не адну сотню гадоў. Хай гэтая кніга будзе яму яшчэ адным сціплым успамінам.

Андрэй Вашкевіч

---

Камісар Гродзенскага ваяводства

Пасля здзейсненага «белымі» перавароту Я. Гейштар не мог пакідаць палітычнага апанента ў Вільні, дзе пазіцыі Канстанціна Каліноўскага на фоне пралікаў Аддзела паступова ўмацоўваліся, і таму пасля шматлікіх просьб ён адсылае таго ў Гродна.

Напярэдадні Вялікадня, які прыпадаў на 31 сакавіка 1863 года, Каліноўскі апошні раз спаткаўся з Гейштарам, ад якога павінен быў атрымаць мандат на пасаду ўрадавага камісара Гродзенскага ваяводства: «Менавіта перад яго ад’ездам я меў з ім доўгую спрэчку; пасля таго, як даў яму інструкцыі, ён рабіў мне розныя папрокі, што тычыліся падыходу ў трактаванні людзей і справы. Я выслухаў як мага цярплівей, што палічыў за слушнае ў яго заўвагах, прыняў, але асноўны пункт паўтарыў без змены. Калі ён хацеў мне яшчэ зрабіць папрокі, я запытаўся ў яго катэгарычна: ці прызнае ўладу і хоча ёй быць паслухмяны. Пытанне ён зразумеў і нават ацаніў яго энергію…». Пасля дэманстравання сваёй улады як кіраўніка Аддзела Якуб Гейштар яшчэ раз зрабіў націск на неабходнасць улічваць інтарэсы шляхты, якая разглядалася як асноўная рухаючая сіла паўстання: «Я даручыў Каліноўскаму, каб не прызнавалася ніякай розніцы паміж саслоўямі; шляхты-памешчыкаў не адштурхоўваць, лічыць іх неабходнай сілай у паўстанні. Жыватворным духам».

Пасля размовы з Гейштарам Канстанцін Каліноўскі, маючы пашпарт на імя Чарноцкага, ад’ехаў у Гродна, дзе да таго ў ноч з 2 на 3 (з 14 на 15) сакавіка была здзейснена спроба захопу моладдзю цягніка і выпраўлення на ім у раён збору паўстанцаў каля Парэчча. Але акцыя скончылася няўдачай, «якая надоўга астудзіла нашыя хваравітыя розумы». Таму Каліноўскі адразу ж з Гродна выпраўляецца ў Беласток, да якога сцягваюцца паўстанцкія сілы. Тут Канстанцін Каліноўскі выдае загад на беларускай мове аб сваім уступленні на пасаду і піша інструкцыю да павятовых камісараў, якіх заклікае да энергічных дзеянняў, і, нягледзячы на патрабаванні Гейштара, прадпісвае «старацца паставіць на пасады арганізацыі сялян».

У Беласток прыбывае прызначаны ў сакавіку на пасаду начальніка ўзброеных сіл Гродзенскага ваяводства Ануфрый Духінскі. Начальнікам яго штаба становіцца Валерый Урублеўскі, які сам з’яўляўся кіраўніком паўстанцаў Гродзеншчыны да перавароту «белых».

Адтуль Каліноўскі выпраўляецца ў красавіку 1863 года ў Брэст да Апалінара Гафмейстара, якога застаў у карчме купца Глухоўскага за чытаннем газет. Канстанцін прадставіўся прозвішчам Чарноцкі, падчас размовы паведаміў, што ён з’яўляецца камісарам Народнага ўрада, і «стаў тлумачыць, што калі ў Каралеўстве Польскім ужо тры месяцы вядзецца бой за незалежнасць, то варта і ў Заходніх губернях не сядзець бяздзейна». Каліноўскі прапанаваў Гафмейстару пасаду гродзенскага грамадзянскага ваяводы, для ўпэўненасці назваўшы прозвішчы Урублеўскага і Заблоцкага, вядомых Гафмейстару па Гродне. Далей іх размова перайшла на Гродзенскую рэвалюцыйную арганізацыю: «Каліноўскі казаў мне, што Гродзенская губерня пад назваю ваяводства падзяляецца на тры часткі. Паветы Гродзенскі, Ваўкавыскі і Слонімскі аддаюцца ў кіраванне Эразму Заблоцкаму, Саколькі, Беластоцкі і Бельскі - Валяр’яну Урублеўскаму і Брэсцкі, Кобрынскі, Пружанскі - мне. Усялякі з нас трох павінен кіраваць незалежна і зносіцца толькі з камісарам і ад яго атрымліваць загады».

Апалінар Гафмейстар быў скептычна настроены наконт распаўсюджвання паўстання ў Беларусі і Літве, паколькі лічыў, што яно пачалося несвоечасова: памешчыкі ва ўмовах распачатай аграрнай рэформы настроілі супраць сябе сялянства, да таго ж зброя, якой можна было скарыстацца, адабрана ўладамі пасля ўвядзення ваеннага становішча. Пры гэтым, узгадваючы сваю размову з Каліноўскім, ён пазней блытана дадаваў: той «сцвярджаў, што, падараваўшы сялянам зямлю, яны не стануць супраць паўстання, хоць і сцвярджаў, што дарыць зямлю няма чаго, таму што не ўсялякі ў стане гэта зрабіць, потым гэта было б парушэннем права ўласнасці і, нарэшце, сяляне нават не прымуць, жадаючы лепш атрымаць зямлю з рук цара». Такія словы з вуснаў Гафмейстара пра Каліноўскага, які пры сустрэчы карыстаўся прозвішчам Чарноцкі, тлумачацца падагульненнм, якое брэсцкі памешчык зрабіў пасля сустрэчы: «Людзі, падобныя Чарноцкаму, не глядзелі шмат ні на прыстойнасці, ні на грамадства і казалі прама, што ім трэба было».

Чаму ж, нягледзячы на разнагалоссі, якія выявіліся падчас першай сустрэчы, Канстанцін Каліноўскі вырашыў усё роўна прызначыць Апалінара Гафмейстара ваяводскім? Прычына таму — выкананне патрабавання Якуба Гейштара, выстаўленае падчас выпраўлення новапрызначанага камісара Гродзенскага ваяводства з Вільні. Тое пацвярджае і сам Гафмейстар: «Як здаецца, галоўная мэта Чарноцкага не складалася ў тым, каб забраць здольнага чалавека, а каб толькі ён быў памешчык, і, адпаведна, які карыстаўся большай значнасцю ў меркаванні агульным, чым асоба, якая належала да ніжэйшых саслоўяў».

Паколькі пасля першай сустрэчы Гафмейстар адмовіўся ад прапанаванай пасады ў рэвалюцыйнай арганізацыі, на наступны дзень Каліноўскі наведаўся на кватэру, у якой пасяліўся Гафмейстар, прынёс яму загад, змацаваны пячаткай гродзенскага камісара, і загадаў неадкладна выпраўляцца ў Беласток, куды накіраваўся і сам.

У Беластоку Гафмейстар знайшоў кватэру Каліноўскага. З ім разам выправіліся на Баярскую вуліцу, у дом доктара Юльяна Бірфрэйнда, які стаяў паміж Казначэйствам і Млынаваю вуліцай. Тут у невялікім пакойчыку адбывалася апошняя падрыхтоўка да паўстання ў Краі: «Духінскі сядзеў за сталом, на якім ляжала вялікая геаграфічная карта, і горача размаўляў з Урублеўскім, які стаяў ля яго, абапершыся на карту… Каліноўскі - чалавек грубых манер — не рэкамендаваў нават мяне Духінскаму, ці таму, што не хацеў перашкаджаць іх прэнням з Урублеўскім, ці ж ад прыроджанай нядбайнасці…». У невялічкі пакойчык увесь час уваходзілі новыя людзі, іншыя яго пакідалі, што зрабіла на Гафмейстара ўражанне «таўкучага кірмашу». З-за гэтага размову прыйшлося перанесці.

На наступны дзень Гафмейстар разам з Каліноўскім наведалі Духінскага ўжо на іншай кватэры, у Ігната Арамовіча. У размове з Гафмейстарам Духінскі хацеў пераканацца ў тым, што яму паведаміў Каліноўскі: пачынаць паўстанне варта з паўночных зямель губерні. Пасля размовы пра шараговыя справы, як прызначэнне Духінскага за подпісам генерала Высоцкага, Гафмейстар разам з Каліноўскім пакінуў кіраўніка паўстанцкіх узброеных сіл і адправіўся на сваю кватэру. Тут гродзенскі камісар перадаў Гафмейстару інструкцыю для ваявод, павятовых і акруговых начальнікаў, а таксама загадаў адвесці пячатку з надпісам «Начальнік Гродзенскага ваяводства» ў Гродна Эразму Заблоцкаму. Апалінар Гафмейстар пакідаў Беласток з непрыемнымі ўражаннямі, асабліва ў адносінах Духінскага, які «да такой ступені не быў азнаёмлены з тутэйшым краем, што нават не ведаў, што ў Брэсце знаходзіцца крэпасць».

---

Набыць кнігу можна наўпрост у выдавецтве «ЮрсаПрынт» па адрасе вул. Карла Маркса, 11, ад 9.00 да 17.00, у працоўныя дні.

Пры пакупцы кнігі ў выдаўца чытачы Hrodna.life будуць мець зніжку ў 5%. Зніжка для падпісчыкаў cайта складае 10%.

Чытай яшчэ:

[irp posts="49 453″ name="Знаёмства з кнігай: «На Гродзенскім бруку» Андрэя Вашкевіча і Віктара Саяпіна"]

[irp posts="43 790″ name="Знаёмства з кнігай: Шэпт пажоўклых старонак" Леаніда Лаўрэша"]

[irp posts="41 779″ name="Знаёмства з кнігай: Гродно и гродненцы" Віктара Саяпіна"]