Гродзенскі Вавілон: які фестываль нацыянальных культур мог бы атрымацца ў Гродне некалькі стагоддзяў таму

У пачатку чэрвеня 2020 года ў Гродне пройдзе чарговы фестываль нацыянальных культур. У ім прымуць удзел прадстаўнікі каля 40 народаў, будуць працаваць не менш за 20 нацыянальных падворкаў. Гродна заўжды быў горадам шматнацыяльнальным, нават паўтысячы гадоў таму тут можна было пачуць не толькі беларускую і польскую мовы, але і ідзіш, іўрыт, нямецкую, французскую, італьянскую і многія іншыя мовы. Куды большае суквецце моваў, чым можна пачуць на нашых вуліцах сёння!

«Нацыянальныя» вуліцы ў Гродне — рэдкасць

У Гродне, у адрозненні ад Львова ці Вільні, ніколі не было вуліц з «нацыянальнымі» назвамі, напрыклад Жыдоўская ці Руская. Толькі ў 19 ст. паўстала вуліца Татарская, на якой аднак, канцэнтравана татары ніколі не жылі.

Толькі рынак у раёне скрыжавання сучасных Вялікай Траецкай і Дамініканскай меў назву Нямецкі. Гандлявалі на тым рынку не толькі немцы, але наогул замежныя купцы. Можна меркаваць, што ў 15−16 ст. тое былі акурат збольшага яўрэі. Ну і назву Жыдоўская нейкі час «прывешвалі» да назвы Замкавай.

Адкуль столькі немцаў?

Найбольш шматнацыянальнай суполкай Гродна было рамесніцтва. Чытаючы прозвішчы гродзенскіх рамеснікаў 17−18 ст. часам маеш уражанне, што Гродна тады знаходзіўся на берагах не Нёмана, а Шпрэе ці Рэйна.

Некалькі прозвішчаў - злотнік Тэадор Кёс, гадзіннікавы майстар Самуэль Крыгер, пекар Шульц, рымар Готфрыд Кром, «баўмайстар» Ёган Прайсіг. Нават кіраўніцтва горада некаторы час знаходзілася ў руках немцаў - у пачатку 17 ст. бургамістрам Гродна быў Ганус Фандэберг, а гродзенскім лаўнікам ягоны брат Марцін Фандэберг.

Чаму немцаў было так шмат? Па-першае, гэтыя людзі валодалі рэдкімі прафесіямі, а па-другое, непадалёку знаходзіўся нямецкі Кёнігсберг — мясцовае «акно ў Еўропу». Стуль нямецкія рамеснікі і купцы даязджалі да Гродна.

[irp posts="11 716″ name="Наш Каралявец. Як Калінінград быў надбалтыйскай сталіцай Прынямоння і што з ім здарылася"]

Купцы, архітэктары, майстры і карчмары

Нярэдка ў Гродне сяліліся і расійскія купцы. Гісторык Юры Гардзееў адшукаў звесткі пра купца з Цвяры Васку Кузміча, які ў 1526 г. жыў у Гродне, ажаніўшыся з гродзенскай мяшчанкай. Нават пра міфічнага «байструка» караля Стэфана Баторыя па прозвішчы Кнабоўскі пісалі, што ён жыве ў Гродне «з маскоўкай».

Нярэдка заставаліся ў Гродне і паўднёваеўрапейцы. Згадаем тут італьянцаў архітэктара Джузэпэ Сака або гадзіннікавага майстра Антоні Гульёнеці. З Парыжа ў другой палове 18 ст. прыбыў у Гродна купец і карчмар Кароль Вільгельм Вераль, а са Швейцарыі карчмар Якуб Гаўсман. Ну, а ліёнскага лекара і батаніка Жана Эмануіла Жылібера ведае кожны больш-менш адукаваны гродзенец.

Басняк = паліцэйскі

Адкрытым застаецца пытанне, ці сапраўды прывёз у Гродна Антоній Тызенгаўз баснякоў - жорсткіх мусульманскіх наёмнікаў, якія павінны былі сачыць за парадкам у гродзенскай эканоміі. Хутчэй за ўсё не — проста тэрмін «басняк» у 18 ст. фактычна прымацоўваўся да кожнага чалавека надзеленага паліцэйскімі функцыямі. Напрыклад у ваколіцах Скідзеля ў якасці баснякоў згадваюцца мясцовыя сяляне са звычайнымі беларускімі прозвішчамі.

Шляхта з Аўстрыі і з Ірландыі

Стракатай у нацыянальным сэнсе была не толькі гарадская рамесніцкая абшчына Гродна, але і шляхта. Не толькі этнічныя літоўцы, палякі ды беларусы складалі яе. Пад Гродна можна было, напрыклад, адшукаць маёнткі старых «рускіх» князёў ці нават Рурыкавічаў Перасвет-Солтанаў ды Пуціўлянаў-Свяцкіх. Тут жа жылі галандцы Валы і Нонхарты. Частка шляхты паходзіла з немцаў і аўстрыйцаў (напрыклад Біспінгі або Бішпінгі). Ужо ў расійскі час з’явіліся нашчадкі ірландцаў О’Руркаў або О’Браенаў дэ Ласі.

Чэхаўшчызна — ад сапраўднага чэха

Гродзенцы добра ведаюць мясцовасць Чэхаўшчызна недалёка ад Юбілейнага возера. Тут нават існуе вадазабор «Чэхаўшчызна», скуль чыстая артэзіянская вада трапляе ў краны гродзенцаў. Дык назва гэтая паўстала яшчэ ў 16 ст. ад самага сапраўднага чэха — Абрама Духны Хрышчановіча.

Гэты чэскі шляхціц невядома як трапіў у Беларусь, але ў 1557 г. баярка Дарота Сіруцёўна Калядзіная, якую «пакінулі яе бліжнія», перадае яму за выплату даўгоў адну трэць свайго маёнтка Ласосна. З часам шляхцянка прызнае чэха сваім сынам, а ён даглядае яе. Доўгія дзесяцігоддзі Чэхаўшчызнай і ваколіцамі валодалі нашчадкі Абрама Чэха і ягонай дачкі Марушы.

Адным словам, усё як цяпер. У Гродна — горад на скрыжаваннях Еўропы — едуць прадстаўнікі многіх народаў. Некаторыя нават спрабуюць пачаць тут свой бізнес.

[irp posts="25 302″ name="Вuon appetito! Італьянскі піцаёла гатуе для гарадзенцаў і (не) раскрывае прафесійныя сакрэты"]

---

Решили подарить будущему мужу незабываемый подарок? Как насчет песни? А мы поможем вам написать ноты. Компания «5 Саунд» предлагаем вам свои услуги по аранжировке и партитуре на заказ.

---