Спадчына

Т-Тызенгаўз. 5 фактаў пра рэфарматара, якога абвінавацілі ў растраце казны

Антоній Тызенгаўз — знакаміты дзеяч Вялікага Княства Літоўскага. Вядомы мецэнат, падскарбій і стараста Гродна. Дзякуючы яму ў Гродне з’явіўся шэраг мануфактураў, адкрыўся першы тэатр і кафенгаўз. Hrodna.life сабраў 5 фактаў з жыцця гродзенскага старасты.

Антоній Тызенгаўз. Малюнак. Ігар Варкулевіч

«Гарадзенская азбука» ад Hrodna.life — гэта 32 артыкулы пра цікавосткі Гродна. Кожнаму з іх адпавядае адна з літар алфавіту. А — Ажэшка, Б — Баторый, В — Вітаўт і так далей. У кожным артыкуле азбукі вы знойдзеце па пяць цікавых фактаў аб адметных гродзенскіх асобах, месцах ці з’явах.

Нарадзіўся ў Наваельні, вучыўся ў Вільні, змяніў Гродна

Антоній нарадзіўся ў 1733 годзе ў мястэчку Наваельня і паходзіў з вядомага шляхецкага роду Тызенгаўзаў. Будучы падскарбій атрымаў адукацыю у Віленскім універсітэце. Пасаду гродзенскага падстарасты атрымаў па рэкамендацыі Юзэфа Масальскага (папярэднік Тызенгаўза на пасадзе гродзенскага старасты — заўв. Hrodna.life). Праз восем год кароль Польскі і Вялікі князь Літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі прызначыў яго літоўскім падскарбіем. Менавіта тады, на пасадзе кіраўніка фінансавай сістэмы Вялікага Княства Літоўскага, Антоній распачынае свае рэформы ў Гродне.

Хацеў упарадкаваць горад па прыкладу сталіцы

Гродна быў даспадобы Тызенгаўзу, таму ён распачаў тут свае рэформы. Антоній хацеў упарадкаваць горад па прыкладу сталіцы. У вёсцы Гарадніца, побач з горадам, у 1760-х гадах падскарбій пачынае будаўніцтва разнастайных мануфактур. Усяго налічвалася дваццаць адна мануфактура, восем з якіх працавалі ў Гродне. Пад кіраўніцтвам гродзенскага старасты ў Гарадніцы быў збудаваны жыллёва-прамысловы комплекс з 85 будынкаў.

Для стварэння новага культурна-прамысловага цэнтра спецыяльна запрасілі італьянскага архітэктара Джузэпэ Сака.

Былое сяброўства з каралём уратавала ад смяротнага пакарання

Кароль быў вельмі задаволены працай Тызенгаўза. Але нажаль, вельмі хутка ўсё скончылася. Расія і Пруссія былі не задаволены хуткім узмацненнем Рэчы Паспалітай. Крэдыторы, якіх падгаворвалі паслы, перасталі выдаваць крэдыты. Некаторыя мануфактуры былі не рэнтабельны і не прыносілі прыбытку. У 1780 годзе кароль прызначыў новага кіраўніка эканоміі. Тызенгаўза абвінавацілі ў растраце казны і пасадзілі за краты на 6 тыдняў. Толькі былое сяброўства з каралём уратавала Антонія ад смяротнага пакарання.

Як захавалі памяць пра Тызенгаўза ў Гродне

Апошнія гады былы падскарбій дажываў у мястэчку Паставы. Ён памёр 31 сакавіка 1785 года. Пахавалі Антонія Тызенгаўза ў радавым склепе, што месціцца ў касцёле ў мястэчку Жалудок. У Гродне, акрамя захаваўшыхся архітэктурных помнікаў, пра постаць старасты нагадвае назва плошчы ў цэнтры горада і помнік у Фарным касцёле.

Улады горада былі супраць помніка на плошчы

Помнік Антонію Тызенгаўзу першапачаткова планавалі ўсталяваць напрыканцы XIX стагоддзя на адной з гарадскіх плошчаў. Але мясцовыя ўлады былі супраць. Тады помнік з мармура і залачонай бронзы паставілі ў Фарным касцёле. Скульптуру жанчыны і бронзавы медальён з партрэтам былога падскарбія зрабіў львоўскі майстар Томаш Дукас у 1895−1900 гг. Зафундавала помнік графіня Марыя Пшэздзецкая — праўнучка знакамітага рэфарматара.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024