Спадчына

Галоўная заслуга Адама Мальдзіса: усё жыццё працаваў для беларускай культуры, выцягваў яе «з лапцяў»

Імя Адама Мальдзіса за апошнія тыдні некалькі разоў усплывала ў сувязі з раённай бібліятэкай у Астраўцы. Мясцовыя ўлады вырашылі назваць яе ў гонар знакамітага земляка. Але прарасійская блогерка Вольга Бондарава пачала цэлую кампанію супраць ушанавання Мальдзіса. Яна лічыць яго «змагаром», «паланізатарам», «русафобам» і «бчбесам» — і ўжо дабілася, каб працэс надання бібліятэцы яго імя прыпыніўся. Тлумачым, чаму яна не мае рацыі і якія заслугі перад Беларуссю мае Адам Мальдзіс.

Быў найвялікшым знаўцам беларускай літаратуры XVIII — першай паловы XIX стст.

Да Мальдзіса пра беларускую літаратуру і мову таго складанага часу пісалі, што яе наогул не існавала. Па-беларуску, маўляў, гаварылі адно сяляне. Аднак Адам Мальдзіс, аб’ездзіўшы мноства бібліятэк і архіваў, адшукаў дзясяткі сведчанняў таго, што і тады па-беларуску складаліся і вершы, і цэлыя паэмы, што прадстаўнікі шляхты фіксавалі народную творчую спадчыну і самі спрабавалі пісаць па-беларуску. Вынікі сваіх даследаванняў ён апублікаваў у дзясятках кніжак і артыкулаў.

Адам Мальдзіс. Фота: Джон Кунстадтэр, radzimaphoto.com

Быў, па-сутнасці, першым беларускім даследчыкам побыту шляхты

У выдадзенай у 1982 г. кнізе «Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя: Нарысы быту і звычаяў» (яна пасля мноства разоў перавыдавалася) захапляльна расказаў пра штодзённае жыццё мясцовай шляхты, сялян, святароў. Цяпер такой літаратуры пабольшала, а ў часы, калі пра гісторыю пісалі толькі лічбамі і лозунгамі, жывы расказ пра жыццё даўніх людзей быў вялікай рэдкасцю і адкрыццём.

Быў вялікім сябрам Уладзіміра Караткевіча

Караткевіч і Мальдзіс пазнаёміліся ўжо будучы даволі масцітымі творцамі, калі Мальдзіс надрукаваў узнёслы водгук на адну з аповесцяў Караткевіча. Католік з Астравеччыны і праваслаўны з-пад Воршы прагаварылі ўсю ноч і засталіся сябрамі на цэлае жыццё. Нейкі час яны нават жылі ў дамах адзін насупраць другога і запрашаліся ў госці, выставіўшы ў вакне лампу.

Стаяць (злева направа): Іван Чыргін, Антаніна Лысенка, Данута Бічэль-Загнетава, Уладзімір Караткевіч, Мікола Прашковіч, Адам Мальдзіс. Фота з кнігі Адама Мальдзіса «Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча», узята з biography.wikireading.ru

Мальдзіс, які ведаў безліч гістарычных фактаў, дзяліўся імі з Караткевічам, а той шукаў у іх натхненне для сваёй творчасці. Можна сказаць, пераказваў знойдзенае Мальдзісам мастацкай мовай. Таму ў творах Караткевіча ёсць значны ўклад Адама Мальдзіса. Мальдзіс таксама напісаў першую біяграфію Уладзіміра Караткевіча.

На сустрэчы ў бібліятэцы АН БССР (1979). Сядзіць Уладзімір Караткевіч, стаіць справа Адам Мальдзіс. Фота з кнігі Адама Мальдзіса «Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча», узята з biography.wikireading.ru

Узначальваў Скарынаўскі цэнтр

Нацыянальны навукова-асветніцкі цэнтр імя Францыска Скарыны — дзяржаўная ўстанова адукацыі Беларусі, якая існавала ў 1991—2004 гадах і была стварана для вывучэння і папулярызацыі беларускай культуры. Яна займалася распрацоўкай беларускай тэрміналогіі, стварала інфармацыйны банк у галіне адукацыі, навукі, гісторыі, культуры, рэлігіі Беларусі ды інш.

Адам Мальдзіс. Фота з кнігі «Што было, што ёсць, што будзе з беларусамі?: артыкулы, эсэ, інтэрв'ю» (Мінск, 2022), узятае з bis.nlb.by.

Пры цэнтры працавалі камісія «Вяртанне» і Міжнародная асацыяцыя беларусістаў. Камісія займалася пошукам беларускай гісторыка-культурнай спадчыны і яе вяртаннем (хаця б у выглядзе копій і публікацый у Беларусь). Асацыяцыя беларусістаў аб’ядноўвала вучоных, якія займаліся беларускай праблематыкай.

Адам Мальдзіс падчас цырымоніі ўручэння Лукашэнкам ордэна Францыска Скарыны. Мінск, 28 чэрвеня 2013 г. Фота: Мікалай Пятроў, БелТА, узятае з president.gov.by

Чытайце таксама: Праўладныя каналы: бібліятэцы ў Астраўцы не прысвояць імя Адама Мальдзіса

Быў вялікім патрыётам Астраўца і заўсёды стараўся папулярызаваць свае родныя мясціны

Мальдзіс шмат пісаў пра Астравеччыну і яе жыхароў, уваходзіў у разнастайныя ініцыятыўныя групы, якія стараліся палепшыць жыццё астравічан. Можна сказаць, ён быў самым вядомым ураджэнцам Астравеччыны ў ХХ ст.

Адам Мальдзіс — вучань Астравецкай СШ (1949). Крыніца ілюстрацыі: кніга «Выбранае» (Мінск, 2007), узята з bis.nlb.by
Падзяліцца

Апошнія запісы

«Каб цябе пярун забіў!» Як неверагодны пярун 90 гадоў таму трымаў у страху Гродзеншчыну

“Каб цябе пярун забіў!” - адзін з найбольш вядомых беларускіх праклёнаў. У 1934 і 1935…

22 красавіка 2025

Гродзенцы адкрылі грыбны сезон. Дзе ў вобласці шукаць смаржкі і іншыя грыбы?

З надыходам цяпла ў заходніх рэгіёнах Беларусі - Гродзенскай і Брэсцкай абласцях - сталі з'яўляцца…

22 красавіка 2025

Аліўкавыя, залатыя і мармуровыя яйкі. Трэнды Tik Tok на Вялікдзень 2025

Змяшаць два знаёмыя спосабы афарбоўкі яек і атрымаць аліўкавы колер, знайсці спосаб з дапамогай хімічнай…

17 красавіка 2025

«Усё жыццё мару, што нехта са сваякоў знойдзецца». Гродзенка расказала, як пасля вайны не змагла з’ехаць у Польшчу і трапіла ў Казахстан

Яніна Міхайлаўна Земба нарадзілася ў Гродне ў 1934 годзе. Падчас нямецкай акупацыі яе маму вывезлі…

10 красавіка 2025

Мільярды еўра — Варшаве, мільёны — Мінску. Параўналі, як Польшча і Беларусь выкарыстоўвалі еўрапейскія гранты

«Еўрасаюз нам не патрэбен!» Гэты наратыў папулярны не толькі ў беларускай прапаганды, але і ў…

9 красавіка 2025

Як з беларускіх зямель даплывалі да Амерыкі 100 год таму: расказвае падкаст «Зямля свабоды»

У пошуках лепшага жыцця тысячы людзей выязджалі з беларускіх зямель больш за сто год таму.…

9 красавіка 2025