Спадчына

Галоўная заслуга Адама Мальдзіса: усё жыццё працаваў для беларускай культуры, выцягваў яе «з лапцяў»

Імя Адама Мальдзіса за апошнія тыдні некалькі разоў усплывала ў сувязі з раённай бібліятэкай у Астраўцы. Мясцовыя ўлады вырашылі назваць яе ў гонар знакамітага земляка. Але прарасійская блогерка Вольга Бондарава пачала цэлую кампанію супраць ушанавання Мальдзіса. Яна лічыць яго «змагаром», «паланізатарам», «русафобам» і «бчбесам» — і ўжо дабілася, каб працэс надання бібліятэцы яго імя прыпыніўся. Тлумачым, чаму яна не мае рацыі і якія заслугі перад Беларуссю мае Адам Мальдзіс.

Быў найвялікшым знаўцам беларускай літаратуры XVIII — першай паловы XIX стст.

Да Мальдзіса пра беларускую літаратуру і мову таго складанага часу пісалі, што яе наогул не існавала. Па-беларуску, маўляў, гаварылі адно сяляне. Аднак Адам Мальдзіс, аб’ездзіўшы мноства бібліятэк і архіваў, адшукаў дзясяткі сведчанняў таго, што і тады па-беларуску складаліся і вершы, і цэлыя паэмы, што прадстаўнікі шляхты фіксавалі народную творчую спадчыну і самі спрабавалі пісаць па-беларуску. Вынікі сваіх даследаванняў ён апублікаваў у дзясятках кніжак і артыкулаў.

Адам Мальдзіс. Фота: Джон Кунстадтэр, radzimaphoto.com

Быў, па-сутнасці, першым беларускім даследчыкам побыту шляхты

У выдадзенай у 1982 г. кнізе «Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя: Нарысы быту і звычаяў» (яна пасля мноства разоў перавыдавалася) захапляльна расказаў пра штодзённае жыццё мясцовай шляхты, сялян, святароў. Цяпер такой літаратуры пабольшала, а ў часы, калі пра гісторыю пісалі толькі лічбамі і лозунгамі, жывы расказ пра жыццё даўніх людзей быў вялікай рэдкасцю і адкрыццём.

Быў вялікім сябрам Уладзіміра Караткевіча

Караткевіч і Мальдзіс пазнаёміліся ўжо будучы даволі масцітымі творцамі, калі Мальдзіс надрукаваў узнёслы водгук на адну з аповесцяў Караткевіча. Католік з Астравеччыны і праваслаўны з-пад Воршы прагаварылі ўсю ноч і засталіся сябрамі на цэлае жыццё. Нейкі час яны нават жылі ў дамах адзін насупраць другога і запрашаліся ў госці, выставіўшы ў вакне лампу.

Стаяць (злева направа): Іван Чыргін, Антаніна Лысенка, Данута Бічэль-Загнетава, Уладзімір Караткевіч, Мікола Прашковіч, Адам Мальдзіс. Фота з кнігі Адама Мальдзіса «Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча», узята з biography.wikireading.ru

Мальдзіс, які ведаў безліч гістарычных фактаў, дзяліўся імі з Караткевічам, а той шукаў у іх натхненне для сваёй творчасці. Можна сказаць, пераказваў знойдзенае Мальдзісам мастацкай мовай. Таму ў творах Караткевіча ёсць значны ўклад Адама Мальдзіса. Мальдзіс таксама напісаў першую біяграфію Уладзіміра Караткевіча.

На сустрэчы ў бібліятэцы АН БССР (1979). Сядзіць Уладзімір Караткевіч, стаіць справа Адам Мальдзіс. Фота з кнігі Адама Мальдзіса «Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча», узята з biography.wikireading.ru

Узначальваў Скарынаўскі цэнтр

Нацыянальны навукова-асветніцкі цэнтр імя Францыска Скарыны — дзяржаўная ўстанова адукацыі Беларусі, якая існавала ў 1991—2004 гадах і была стварана для вывучэння і папулярызацыі беларускай культуры. Яна займалася распрацоўкай беларускай тэрміналогіі, стварала інфармацыйны банк у галіне адукацыі, навукі, гісторыі, культуры, рэлігіі Беларусі ды інш.

Адам Мальдзіс. Фота з кнігі «Што было, што ёсць, што будзе з беларусамі?: артыкулы, эсэ, інтэрв'ю» (Мінск, 2022), узятае з bis.nlb.by.

Пры цэнтры працавалі камісія «Вяртанне» і Міжнародная асацыяцыя беларусістаў. Камісія займалася пошукам беларускай гісторыка-культурнай спадчыны і яе вяртаннем (хаця б у выглядзе копій і публікацый у Беларусь). Асацыяцыя беларусістаў аб’ядноўвала вучоных, якія займаліся беларускай праблематыкай.

Адам Мальдзіс падчас цырымоніі ўручэння Лукашэнкам ордэна Францыска Скарыны. Мінск, 28 чэрвеня 2013 г. Фота: Мікалай Пятроў, БелТА, узятае з president.gov.by

Чытайце таксама: Праўладныя каналы: бібліятэцы ў Астраўцы не прысвояць імя Адама Мальдзіса

Быў вялікім патрыётам Астраўца і заўсёды стараўся папулярызаваць свае родныя мясціны

Мальдзіс шмат пісаў пра Астравеччыну і яе жыхароў, уваходзіў у разнастайныя ініцыятыўныя групы, якія стараліся палепшыць жыццё астравічан. Можна сказаць, ён быў самым вядомым ураджэнцам Астравеччыны ў ХХ ст.

Адам Мальдзіс — вучань Астравецкай СШ (1949). Крыніца ілюстрацыі: кніга «Выбранае» (Мінск, 2007), узята з bis.nlb.by
Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024