Ад брытанскага флоту да крымінальнай хронікі: як каноплі былі на Гродзеншчыне стратэгічным таварам

Пянька — забытае багацце Гродзеншчыны. З канопляў, якія вырошчвалі нашыя продкі, брытанцы рабілі канаты, а самі беларусы — алей і нават даспехі. Сёння гэтая расліна пад забаронай. А некаторыя чыноўнікі дагаварыліся да таго, што хацелі б забараніць нават самі выявы канопляў!

Экспартны патэнцыял Гродзеншчыны

У пачатку ХІХ ст. тавары вывозіліся з нашага края па рэках, найперш па Нёмане. Напрыклад, увесну 1817 г., калі з Нёмана сышоў лёд, па высокай вадзе ў бок Караляўца вырушылі шматлікія караблі. Віціны, паўвіціны і платы везлі да мора збожжа, крупы, тытунь, гарэлку, поташ (дравесны вугаль), сала, льняны алей і… пяньку.

Таямнічая пянька складала вялізную частку экспарта — пянька пасля пярвічнай апрацоўкі, а таксама рагожа (грубая тканіна з пянькі), пяньковыя мяшкі, пяньковая пакля… Што за пянька, якая пастаянна сустракаецца ў гандлёвай статыстыцы і ў XVIII і ў XX стагоддзях?

Так выглядае пянька пасля першаснай апрацоўкі

Багацці Расійскай Імперыі грунтаваліся на пяньцы

Пянька — гэта паўфабрыкат, які атрымліваюць з канопляў шляхам часання і трапання. Пянька ўжываецца для вяровак, канатаў і для прадзення пражы для ткацтва.

Пяньковыя вяроўкі і канаты
Калі прамысловая магутнасць Англіі грунтуецца на авечках і воўне, то багацці Расійскай Імперыі пачынаючы з часоў Пятра І грунтавалася на пяньцы. У эпоху паруснага мараплавання пянька была стратэгічным таварам — на такелаж 44-гарматнага фрэгата ішло да 60 тон канатаў і вяровак з пянькі. Дзяржава мела манаполію на гандаль пянькой, а пасля брала з яе вельмі высокія падаткі.
Такелаж карабля складаў дзсяткі тон пяньковых канатаў

Беларускія каноплі ў каралеўскім флоце

Галоўным спажыўцом канапляных вяровак з Расіі і з беларускіх земляў была Вялікабрытанія і яе флот. Канаты круцілі з беларускіх канопляў ужо на Туманным Альбіёне, дадаючы да іх толькі адну чырвоную нітку з англійскай воўны — каб па ёй адразу было бачна — канат з’яўляецца ўласнасцю брытанскага ваенна-марскога флота, і той хто яго скраў мусіць быць сурова пакараны. З гэтай чырвонай ніткі і пайшоў літаратурны выраз «чырвонай ніткай праходзіць нейкая там ідэя».

Брытанскі вайсковы канат. Пянька беларуская, чырвоная нітка англійская

І алей, і тканіна і нават даспех

Беларусы вырошчвалі каноплі з даўніх часоў, з канаплянага семя ціснулі алей, а з канопляў ткалі грубую тканіну для розных гаспадарчых патрэбаў. Вельмі доўгі час пянька была яшчэ і засцерагальным сродкам у вайсковай справе. Гэта быў танны даспех (пяньковая вяроўка шчыльна нашывалася на верхнюю вопратку), які мог абараніць ад удара шаблі і нават стрымаць выпушчаную з далёкай адлегласці кулю.

Яшчэ абараняючы Севастопаль у 1855 г. расійскія маракі закрывалі ўмацаванні пяньковымі канатамі, знятымі з караблёў. Ну, а калі аказалася, што каноплі вельмі трывалыя ў салёнай вадзе, то з іх пачалі рабіць карабельны такелаж.

Вайна з-за пянькі?

Гандаль пянькой з Расіі, Беларусі і Украіны меў настолькі важнае стратэгічнае значэнне, што нават у Тыльзіцкай дамове паміж Расіяй і Францыяй Напалеон падкрэсліў, што Расія не павінна гандляваць пянькой з Вялікабрытаніяй. Расія за чатыры гады адсутнасці гандлю з брытанцамі сфарміравала дэфіцыт бюджэта ў 150 мільёнаў заплатых рублёў. Таму вайна 1812 года станавілася непазбежнай, не атакаваў бы Напалеон, атакаваў бы Аляксандр І.

Першыя джынсы — таксама з канаплі

У пачатку ХХ ст. канапляводства было важнейшай сферай сельскай гаспадаркі ў вырошчванні тэхнічных культур. На беларускай этнічнай тэрыторыі ў Клінцах функцыянаваў нават канапляводчы тэхнікум, ужо ў савецкі час выдатным канапляводам выдавалі спецыяльныя значкі, друкавалі плакаты з іх партрэтамі.

У савецкі час за вырошчанне канопляў давалі значкі
І цяпер прамысловыя каноплі вырошчваюцца ў Расіі і Украіне. Пянька выкарыстоўваецца для вытворчасці цэментнавалакністых пліт, брэзентаў высокай якасці, высокаякаснай паперы і нават грошай. Нават першыя джынсы Levi’s былі зроблены менавіта з канаплянай тканіны.

Каноплі засталіся толькі ў крымінальнай хроніцы

У 1960-х гг. па СССР пачала распаўсюджвацца наркаманія. Паміж іншым народ масава курыў гашыш з манчжурскай канаплі, якая расла ў паднёваазіяцкіх рэспубліках. З гэтага часу каноплі, у тым ліку і нашы, якія ўтрымліваюць мізэрную колькасць наркатычных рэчываў, пачалі паступова забараняць. З 31 снежня 2016 г. у Беларусі цалкам забаронена вырошчваць і каноплі і снатворны мак, апрача толькі як у навуковых мэтах. Дадзеныя расліны не павінны расці на зямельных участках, а іх уласнікі павінны сачыць за гэтым.

Сёння каноплі - гэтая некалі вядомая кожнаму беларускаму селяніну культура, сустракаецца толькі на старонках крымінальнай хронікі.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024