Памежны пераход паміж Польшчай і Расіяй у Калінінградскай вобласці карыстаецца папулярнасцю ў беларусаў, якія едуць на радзіму. Па-першае, праз невялікія ў параўнанні з беларуска-польскай мяжой чэргі, па-другое — такі маршрут дазваляе пазбегнуць сустрэчы з памежнікамі Беларусі. У апошнія два тыдні сітуацыя на расійскай мяжы змянілася, паведаміў «Вот Так». Hrodna.life перадрукоўвае гэты тэкст.
Калінінградскі транзіт
Калінінград — зручны транспартны хаб для тых, хто хоча трапіць з ЕС у Беларусь. Падарожнікі аддаюць перавагу гэтаму маршруту, таму што мяжу тут можна прайсці ў некалькі разоў хутчэй, чым у Цярэспалі (гэта апошні дзейсны пагранпераход на польска-беларускай мяжы). З Калінінграда ў Мінск дагэтуль лётаюць рэгулярныя авіярэйсы, прычым у сталіцы Беларусі, дзякуючы пагадненням паміж РФ і РБ, пасажырам ужо не трэба праходзіць пашпартны кантроль і размаўляць з беларускімі памежнікамі.
Аднак з нядаўніх часоў у прымежных чатах, дзе абмяркоўваюць нюансы перасячэння расійскай мяжы, сталі зʼяўляцца паведамленні пра больш пільны кантроль. З ім сутыкаюцца тыя, хто мае нават мінімальныя адносіны да Украіны. Расійскія памежнікі зважаюць на адзнакі пра наведванне гэтай краіны, месца нараджэння і іншыя дэталі, якія дазваляюць звязаць падарожнікаў з Украінай. Для некаторых з іх руцінная паездка па звыклым маршруце перарываецца шматгадзінным допытам супрацоўнікамі расійскіх спецслужбаў.
«Вот Так» паразмаўляў з некалькімі беларусамі, якія за апошні час сутыкаліся з праблемамі пры спробе перасячы мяжу РФ. Прычым гэта адбывалася як пры ўездзе, так і пры выездзе з тэрыторыі Расіі.
Допыт з перадузятасцю
«Для мяне Калінінград — найбліжэйшы і зручны транзітны пункт па шляху ў Беларусь. Па справах езджу гэтым маршрутам практычна кожны месяц. З маім беларускім пашпартам праблем ніколі не ўзнікала. Маршрут просты — аўтобусам [з Польшчы] праз расійскую мяжу, затым самалёт, і выходжу ўжо практычна дома. Праблем з памежнікамі з-за сваіх дакументаў не меў ніколі», — расказвае «Вот Так» Ігар (імя зменена).
Да поўнамаштабнага расійскага ўварвання ён неаднаразова бываў ва Украіне, апошні раз — у 2021 годзе. Пра гэтыя паездкі нагадваюць штампы, якія ставілі ў пашпарт украінскія памежнікі. Раней пільнай цікавасці з боку расійскіх сілавікоў яны не выклікалі.
«Гартаючы пашпарт, яны заўсёды задавалі мне некалькі пытанняў: з якой мэтай ездзілі, ці ёсць ва Украіне сваякі? Казаў, што ездзіў на мора, сваякоў няма, на гэтым увесь допыт і заканчваўся. Складалася ўражанне, што ім проста трэба было выканаць некаторыя фармальнасці. Аднак гэтым разам усё пайшло па нязвыклым і нядобрым для мяне сцэнары», — успамінае мужчына нядаўняе перасячэнне расійскай мяжы ў напрамку Польшчы.
Праглядаючы пашпарт Ігара, супрацоўнік расійскай пагранслужбы адклаў дакумент убок. Прапусціўшы ўсіх пасажыраў аўтобуса, ён запрасіў мужчыну на дадатковую праверку ў асобны кабінет. Задаўшы яму некалькі пытанняў, памежнік паклікаў калегу ў цывільным — па вонкавым выглядзе і манеры паводзін супрацоўніка спецслужбаў. Далейшы допыт, які доўжыўся некалькі гадзін, праводзіў ужо ён.
«ФСБ-шнік з ходу перайшоў да пагроз. Гэта быў рэзкі кантраст з крыху флегматычнай і расслабленай манерай зносін з боку памежніка. Думаю, ён хацеў узяць мяне на спалох. Праглядзеўшы пазнакі, якія рабіў, гартаючы мой пашпарт, іншы супрацоўнік, ён пачаў казаць, што я папаўся, у іх ёсць на мяне нейкая інфармацыя датычна маіх паездак ва Украіну і ўдзелу ў беларускіх пратэстах. Карацей, фул-хаўс. А напрыканцы ўсяго ён паабяцаў перадаць мяне беларускаму КДБ», — дзеліцца Ігар.
Паводле яго слоў, у беларускіх пратэстах 2020 года ён удзелу не браў, у інтэрнэце наконт палітыкі ніяк не выказваўся, аднак агрэсіўная манера паводзін супрацоўніка ФСБ і пагрозы перадаць яго беларускім сілавікам зрабілі сваю справу. Калі паступіла патрабаванне разблакаваць тэлефон, ён хутка пагадзіўся. Цяпер Ігар пра гэта шкадуе.
Наступныя паўгадзіны памежнік і, верагодна, супрацоўнік ФСБ праглядалі змесціва ў ягоным тэлефоне, час ад часу змяняючыся ў твары, робячы выгляд, што знайшлі нешта сурʼёзнае, фатаграфавалі экран. Таксама яны пыталі Ігара пра стаўленне да Пуціна, Зяленскага і да расійска-ўкраінскай вайны, узгадвае суразмоўца:
«Потым у нейкі момант ФСБ-шнік мне кажа: усё, уліп ты па самыя вушы, капец табе, рыхтуйся да падвалаў [беларускага] КДБ. Зрабіў паўзу, паглядзеў на мяне і сказаў, што ёсць адзін шанец усё выправіць: расказаць усё, што мне вядома пра маіх знаёмых — беларусаў і расіян — якія альбо збіраюцца ў добраахвотнікі, альбо данацяць на УСУ, альбо збіраюць грошы на дроны і іншую амуніцыю».
Паралельна з гэтымі пытаннямі сілавік паказваў асобных людзей са спісу кантактаў на тэлефоне Ігара і патрабаваў расказаць пра іх.
Падчас шматгадзіннага допыту меркаваны супрацоўнік ФСБ перыядычна паўтараў прапагандысцкія штампы пра ворагаў Расіі. Урэшце, не знайшоўшы нічога сурʼёзнага і не здолеўшы схіліць суразмоўцу да супрацоўніцтва, ён сказаў Ігару збіраць рэчы і садзіцца на найбліжэйшы аўтобус.
Адразу пасля гэтага Ігар адправіўся ў Польшчу: ён упэўнены, што ад сапраўды вялікіх праблем яго выратавала толькі тое, што ў яго тэлефоне не было ніякай кампраметуючай інфармацыі.
Паляванне на добраахвотнікаў
Прыкладна ў гэты ж час расійскую мяжу ў Калінінградскай вобласці перасякаў Зміцер (імя героя таксама зменена) — іншы грамадзянін Беларусі, з якім удалося звязацца «Вот Так».
Мужчыну, які ехаў у Калінінград, таксама павялі на размову з супрацоўнікамі ФСБ.
Як і ў многіх беларусаў, у ягоным пашпарце былі адзнакі аб наведванні Украіны — да поўнамаштабнага расійскага ўварвання Украіна была галоўным турыстычным напрамкам для грамадзян нашай краіны. Многія з іх ездзілі адпачываць на мора, а жыхары прыгранічных населеных пунктаў адпраўляліся ва Украіну па пакупкі.
Падчас допыту Змітру паказвалі фатаграфіі двух хлопцаў — нібыта беларусаў. Па словах расійскіх сілавікоў, яны мелі намер уступіць у шэрагі УСУ і нядаўна іх затрымалі пры спробе выехаць у Польшчу праз Калінінград.
«Мне непасрэдна паказвалі сканы іх беларускіх пашпартоў. Пыталіся, ці не знаёмы я з імі. Патрабавалі ў мяне разблакаваць тэлефон. Наколькі я зразумеў, у гэтых хлопцаў падчас такой вось праверкі знайшлі доказы таго, што яны едуць ва Украіну — кантакты, перапіску. Мяркуючы па тым, што я пачуў, гэта былі не адзіныя выпадкі за апошні час. Не ведаю, наколькі я маю рацыю, але ў мяне склалася ўражанне, што расійскія сілавікі пачынаюць моцна трэсці беларусаў якраз пасля такіх затрыманняў», — расказаў пра свой досвед праходжання мяжы Зміцер.
Адміністратар аднаго з памежных Telegram-чатаў, з якім пагаварыў «Вот Так», расказаў, што цяпер «супрацоўнікі бяспекі» абавязкова гутараць з кожным чалавекам, які мае ўкраінскае грамадзянства, адзнакі ў пашпарце аб наведванні Украіны (незалежна ад тэрміну даўнасці) або якія нарадзіліся ва Украіне (або нават ва Украінскай ССР). Прычым гэта адносіцца як да тых, хто заязджае, так і да тых, хто выязджае з Расіі.
Такая практыка, па словах адміністратара, зʼявілася пасля тэракту ў «Крокус Сіці Холе». У такіх людзей надгляд асабістых рэчаў часта праводзіцца з перадузятасцю, сцвярджае адміністратар чата.
Удзельнікі чатаў пішуць, што «гутаркі» лёгка ператвараюцца ў допыты, якія суправаджаюцца вывучэннем змесціва мабільных тэлефонаў і ноўтбукаў. Супрацоўнікаў ФСБ цікавяць сваякі, якія жывуць на тэрыторыі Украіны, частата зносін з імі, родная мова, стаўленне да вайны і расійскай улады. У некаторых выпадках — але далёка не заўсёды, — сілавікі могуць пагражаць або аказваць ціск на падарожнікаў.
Чытайце таксама: Наш Каралявец. Як Калінінград быў надбалтыйскай сталіцай Прынямоння і што з ім здарылася
