Мінскі юрыст, адвакат Сяргей Зікрацкі склаў спіс важных саветаў аб тым, як паводзіць сябе на допыце небудзь апытанні, і пералічыў правы, аб якіх варта памятаць.
«Абсалютная большасць жыхароў нашай краіны патэнцыйна могуць быць апытаныя або дапытаныя супрацоўнікамі праваахоўнымі органамі, — перакананы ён. — Амаль у кожнага есць сваяк, сябар, знаёмы, які за апошнія 6 месяцаў затрымліваўся праваахоўнымі органамі». За 9 гадзін пасля публікацыі ў Facebook спіс саветаў ад адваката Сяргея Зикратского набраў больш за 750 рэпостаў.
1. Права на юрыдычную дапамогу адваката заўсёды і паўсюль
«Хто б і пры якіх абставінах вас бы не апытваў ці дапытваў, вы мае права патрабаваць юрыдычную кансультацыю адваката. Нават калі вы ў КДБ, а 3 гадзіне ночы, нават калі вы на памежнай заставе», — тлумачыць Зікрацкі.
Вы можаце настойваць на юрыдычнай дапамозе адваката, і адмовіцца ўдзельнічаць у апытанні і допыце да таго моманту, пакуль вам адваката не дадуць.
Калі ў вас ужо заключаны дагавор з якім-небудзь адвакатам, можна патрабаваць, каб прыехаў менавіта ён. Калі дамовы няма, настойвайце, каб вам далі магчымасць яе заключыць. Патрабуйце магчымасці патэлефанаваць блізкім і папрасіць, каб яны заключылі дамову з адвакатам у вашых інтарэсах.
Права на юрыдычную дапамогу адваката ў любы момант гарантуе артыкул 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.
2. Права не даваць паказанні супраць сябе і блізкіх
Права датычыць любых дзеянняў вашых і вашых блізкіх. «Напрыклад, вы маеце права адмовіцца ад пытання пра абставіны знаёмства з канкрэтным чалавекам, бо такім чынам вы будзеце даваць паказанні ў тым ліку і пра сябе. Вы маеце права не адказваць на пытанне пра свае службовыя абавязкі, бо гэта датычыць вас».
Вам могуць нагадаць аб крымінальнай адказнасці сведкі за адмову ад паказанняў і загадзя ілжывыя паказанні. Але важна, што такая адказнасць не датычыцца выпадкаў адмовы ад паказанняў супраць сябе і сваіх блізкіх.
3. Права адмовіцца ад ўдзелу ў апытанні
«Вельмі часта апытваюць грамадзян не як сведак і не ў рамках КПК [Крымінальна-працэсуальнага кодэксу — заўв. Hrodna.life]. Так часцей за ўсё робяць ГУБАЗіК, ДФР, РУУС. Такія апытанні праводзяцца ў рамках аператыўна-вышуковай дзейнасці», — нагадвае юрыст.
Таму, як толькі вас выклікалі (затрымалі, адвезлі) і вырашаюць з вамі пагаварыць, трэба ўдакладніць, у якім статусе вы знаходзіцеся. Калі статус — сведка, допыт рэгулюецца Крымінальна-працэсуальным кодэксам. Перад яго пачаткам вам павінны растлумачыць права не сведчыць супраць сябе і сваіх блізкіх.
Калі ж вы не сведка, а будзе праводзіцца апытанне, вы мае права наогул нічога не казаць і нават можаце патрабаваць, каб вас адпусцілі. Закон аб аператыўна вышуковай дзейнасці дае права грамадзянам адмовіцца ад удзелу ў аператыўна-вышуковых мерапрыемствах (за выключэннем таемных). Пры правядзенні аператыўна-вышуковых мерапрыемстваў вы таксама маеце права патрабаваць прысутнасці адваката.
4. Права не паведамляць паролі
Вы маеце права не паведамляць паролі ад тэлефонаў, кампутараў, электроннай пошты і акаўнтаў у сацсетках. «Гэта права наўпрост выцякае з права не даваць паказанні ў дачыненні да сябе і сваіх блізкіх. Я проста яго вылучыў асобна ў сілу вялікай значнасці інфармацыі, якая закрыта паролем. Падумайце 10 разоў, перш чым расказаць пароль супрацоўнікам праваахоўных органаў», — раіць Зікрацкі.
5. Не спяшайцеся з адказамі, адказвайце выразна
Калі вы вырашылі даваць паказанні - не спяшайцеся адказваць. «Паўтарыце пытанне ў галаве, сфармулюйце ў галаве адказ на пытанне, і толькі пасля гэтага агучце яго. Адказ павінны змяшчаць толькі тую інфармацыю, якую ў вас прасілі».
Не варта распавядаць штосьці падрабязна. «Бывалі выпадкі, калі падрабязныя адказы на пытанні і развагі на агульныя тэмы давалі праваахоўным органам тую інфармацыю, якую яны наогул не планавалі атрымаць ў рамках апытання/ допыту».
6. Уважліва чытайце дакументы, выпраўляйце, рабіце заўвагі
Усе вашыя паказанні павінны быць зафіксаваныя выразна і правільна, па магчымасці даслоўна. Калі нешта зафіксавана не дакладна — выпраўляйце. Калі нейкія словы не адлюстраваныя ў пратаколе — патрабуйце дапаўнення пратаколу. Выпраўляйце і дапісвайте прапушчанае або недакладнае самастойна і заверяйте сваім подпісам.
«Вам могуць сказаць, што гэта няважна, вам могуць сказаць, што тут запісана правільным мовай і г. д. Але гэта на самай справе важна і павінна быць зафіксавана менавіта тымі словамі, якія вы казалі. Настойвайце!».
Калі вы падпісваеце нейкі дакумент — можна смела занесці ў яго любыя заўвагі. «Вы прасілі адваката, а вам яго не далі - зазначце гэта. Вы прасілі шклянку вады, але вам не далі - зафіксуйце. Вам трэба было патэлефанаваць родным, але вам сказалі, што вы не маеце права на тэлефанаванне — пішыце. У вас балела галава, жывот, вы перажывалі за сваю сабаку — рабіце адзнаку ў пратаколе», — настойвае Зікрацкі і падкрэслівае, што гэта можа быць вельмі важным.
7. Запамінайце выгляд працэсуальнага дзеяння, дадзеныя супрацоўнікаў
Неабходна запомніць поўнае імя, прозвішча супрацоўніка, яго пасаду. Варта запомніць як мінімум назву дакумента, які вы падпісваеце, і назву органа, які праводзіў дзеянне. Можна папрасіць ліст паперы і ручку, каб запісаць. Падчас працэсуальных дзеянняў вы таксама маеце права рабіць любыя нататкі. Калі вам адмовілі ў пісьмовых прыналежнасцях або забаранілі рабіць пазнакі - дапішыце гэта ў пратаколе перш, чым яго падпісаць.
8. Адключыце эмоцыі
«Гэта, мабыць, найбольш складана. Вы трапіце ў асяроддзе, у якім не бывалі раней. Вам будзе страшна праз нявызначанасць. Людзі, якія вас будуць атачаць ў гэты момант, будуць рабіць усё, каб гэты стан захоўвалася ў вас максімальна доўга. […] Некаторыя могуць ціснуць, некаторыя могуць пагражаць, іншыя будуць усміхацца. Яны будуць казаць, што хочуць дапамагчы вам».
Адвакат нагадвае, што ў вас розныя мэты з гэтымі людзьмі, і яны не сябры. «Я ведаю кучу прыкладаў, калі ў абмен на патрэбныя паказанні супрацоўнікі праваахоўных органаў абяцалі адразу адпусціць і не праводзіць ператрус у доме ў састарэлых бацькоў, а па выніку пасля атрымання гэтых паказанняў адразу везлі на ператрус і „зачынялі“ на 72 гадзіны».
Можна папрасіць шклянку вады. Неабходна супакоіцца, калі побач адвакат — пагаварыць з ім яшчэ раз. Калі адваката не — патрабаваць яго прысутнасці.
«Памятаеце, што бы вам не казалі - за сценамі і брамай гэтай ўстановы абавязкова ёсць вашы блізкія, знаёмыя і сябры. Яны любяць вас і перажываюць за вас. Яны гатовыя зрабіць усё, каб вам дапамагчы. І яны абавязкова вам дапамогуць. Ваша задача захоўваць самавалоданне, вытрымку, думаць галавой, і не кіравацца эмоцыямі».
Сяргей Зікрацкі - юрыст з вялікім досведам працы ў медыясферы, супрацоўнічаў з Onliner.by, 21vek.by, іншымі буйнымі кампаніямі. Асноўныя сферы дзейнасці - аўтарскае і інфармацыйнае права, інтэлектуальная ўласнасць, карпаратыўнае і гаспадарчае права. Яшчэ ў чэрвені 2020 года Зікрацкі абяцаў бясплатную юрыдычную падтрымку рэпрэсаваным у перыяд выбараў. Пасля выбараў ён абараняў у судзе інтарэсы людзей, якія пацярпелі ад сілавікоў на акцыях 9−11 жніўня і іншых.
