Як выхадцаў з Заходняй Беларусі вярталі ў СССР у вагонах для жывёлы. Прэм’ера фільма «Жанін»

У Мінску прайшоў закрыты паказ дакументальнага фільма Уладзіміра Бакуна «Жанін». І калі пра беларускае кіно рэдка можна сказаць: «Абавязкова паглядзіце!» — гэта той самы выпадак. Дзіўна, але, апісваючы жорсткія падзеі канца 40-х гадоў у СССР, вяртаючыся да тэмы «дзяржавы хлусні», якая гучна загучала пасля «Чарнобыля», фільм застаецца вельмі светлым і кранальным. Падрабязнасці - у матэрыяле Onliner.

«Сталінская рэпатрыяцыя» — гэта вяртанне на радзіму тысяч савецкіх грамадзян, якіх канчатак Другой сусветнай вайны заспела за межамі СССР. У многіх выпадках выкарыстоўвалі хлусню: людзям абяцалі вяртанне ў «рай» і поўнае прабачэнне (для белагвардзейцаў, напрыклад). У рэальнасці ў вяртанцаў адбіралі пашпарты і адпраўлялі ў лагеры. Часам хлусня станавілася стомнай, і тады рэпатрыяцыя ператваралася ў адкрыты гвалт. Пра ўсё гэта, вядома, даўно напісалі разумныя людзі. У «Архіпелагу ГУЛАГу» Аляксандра Салжаніцына дастаткова сведчанняў гэтага жахлівага злачынства савецкай улады. Але пераасэнсаванне тых падзей для цяперашняга пакалення не скончана. Інакш навошта, напрыклад, Аксімірону прысвячаць свае тэксты эмігрантам, якія вярнуліся ў СССР у 1930−1950-х гадах? «Позади — рай, но раз, увы, камикадзе — мы/ Впереди мир камер газовых, армий Власова/ Казней массовых, но все же тянет назад/ Стой, потряхивает — входим в родное антипространство».

Тым больш важна, што гісторыя Жанін (Янін Сташко) — тут, побач з намі, прама цяпер. Яна яшчэ не скончылася. Бацькі Жанін родам з Заходняй Беларусі. У 1929 годзе ў пошуках лепшага жыцця яны з’ехалі з СССР у французскі шахцёрскі гарадок Лален. Там у 1930-м і нарадзілася Жанін. 16 гадоў яна пражыла ў Францыі. А затым яе бацькі, як і многія іншыя, паверылі заклікам савецкай улады пра вяртанне на радзіму, паверылі фальшывым старонкам «Известий», што апісвалі дабрабыт СССР. «Нас везлі ў рай», — кажа Жанін. Праўда, у рай людзей чамусьці везлі ў «таварнякам», у вагонах для жывёлы… Цяпер Жанін 89 гадоў, і ўсё сваё беларускае жыццё яна пражыла на хутары Кодзі ў Гродзенскай вобласці: «Нас лічылі ворагамі з Захаду. Я кожную ноч бачыла ў сне Францыю. Прачнуся — а я тут, у Беларусі…»

Аб гэтай гісторыі даведаўся пасол Францыі ў Беларусі Дыдзье Канес. І ў 89 гадоў Жанін разам з ім і здымачнай камандай здзейсніла паездку ў родны Лален. Пра гэта — фільм. Здрада савецкай краіны, памяць аб роднай зямлі, радасць пазнавання дома, у якім нарадзілася, успаміны аб французскай мове, песні юнацтва, дзеці ў школе Жанны Д’Арк, якія абдымаюць Жанін, што расплакалася… Замест лубачнай афіцыёзнай карцінкі, якая магла б атрымацца, улічваючы ўсе уступныя, перад намі сапраўды жывы, праўдзівы і кранальны фільм.

Вядома, свае недахопы ў карціны таксама ёсць. Але пра іх сумленна і без усялякага какецтва кажа сам рэжысёр: «Прафесіяналы кіно, дакументалісты, магчыма, убачаць у гэтым фільме пустэчы. Але я не мог прыбраць гэтыя моманты. Можа быць, гэта мой узрост… Але я проста не мог прыбраць гэта з фільма».

Калі фільм скончыўся і ў зале ўключылі святло, людзі сустракалі адзін аднаго вачыма, поўнымі слёз. Стоячы пляскалі здымачнай камандзе.

— Гэты дакументальны фільм вельмі важны. Каб мы не забыліся пра лёсы дзяцей Францыі ў Беларусі. Каго мы так называем? Гэта рэпатрыянты з Францыі. У міжваенны перыяд многія жыхары Беларусі выехалі ў Францыю на заробкі. Пасля вайны, калі Сталін разгарнуў маштабную аперацыю, каб прыцягнуць назад выхадцаў з Савецкага Саюза, некаторыя з іх паверылі, што ў СССР іх чакае райская жыццё і росквіт. Натуральна, гэта быў падман. Рэальнасць была зусім іншая. Трагічная. Пасля таго як людзі пераехалі мяжу, у іх забралі дакументы і не пусцілі назад у Францыю, — кажа спадар Дыдзье Канес. — Гісторыя рэпатрыянтаў - гэта адзін са шматлікіх трагічных эпізодаў, які ілюструе таталітарны, нечалавечы характар ​​СССР.