Ikea ў чэрвені паведаміла, што адмаўляецца ад пластыкавых пакетаў і трубачак. Мэта — да 2020 года весці бізнес так, каб шкоднага пластыка не было зусім. Навіна пра гэта шырока разышлася па СМІ. А ўсё таму, што праблема забруджвання сусветнага акіяна пластыкам (туды трапляе да 9 мільёнаў тон у год) і ў цэлым клопат аб навакольным асяроддзі цяпер на лязе ў сусветнай грамадскасці, піша Marketing.by.
На якой стадыі гэтая тэма ў Беларусі? З боку здаецца, што мала каго гэта хвалюе. Зрэшты, у сацсетках сёлета сталі з’яўляцца гнеўныя пасты ва бок рытэйлераў, якія грашаць багаццем пластыкавай ўпакоўкі, якая не паддаецца перапрацоўцы, і прапануюць бясплатныя пакеты, якія не перапрацоўваюцца.
Аказалася, што і Мінжылкамгас, Мінпрыроды, МАРГ і іншыя ведамствы прапрацоўваюць пытанне аб абмежаванні выкарыстання поліэтыленавага пакавання ў арганізацыях гандлю.
Marketing.by звярнуўся да эколагаў і беларускіх рытэйлерам з пытаннем, як вырашаецца (калі вырашаецца) праблема з засіллем пластыка ў пакаванні.
Ацэньваем сітуацыю
Супрацоўніца Цэнтра экалагічных рашэнняў Наталля Блышчык распавяла, што іх арганізацыя правяла экспедыцыю ў пяці раённых цэнтрах Беларусі з мэтай высветліць, што ж адбываецца з адходамі і якія ёсць шляхі іх скарачэння. Арганізацыі, якія абслугоўваюць палігоны і міні-палігоны, усе як адзін сказалі, што за апошнія 15−20 гадоў колькасць палімернай ўпакоўкі ў адходах, якія трапляюць на сметнік, дасягнула велізарных маштабаў.
— Так, развіваюцца тэхналогіі па асобным зборы і перапрацоўцы, і са смецця здабываецца тое, што можна перапрацаваць, але праўда такая, што існуючая палімерная ўпакоўка не цікавая перапрацоўшчыку. На некаторых сартавальных лініях гатовыя збіраць паасобна шкляначкі ад ёгуртаў і смятаны, але яны нікому не патрэбныя, іх ніхто не перапрацуе. Па розных падліках адходы ўпакоўкі складаюць у агульнай колькасці да 40% з іх перапрацоўваецца толькі да 25%, — адзначае Наталля Блышчык.
Аднак дадае, што вінаваціць у сітуацыі, якая склалася, толькі гандлёвыя сеткі - некарэктна. Бо ўжо больш за пяць гадоў у Беларусі дзейнічае прынцып пашыранай адказнасці вытворцы, у адпаведнасці з якім кожны вытворца ўпакоўкі абавязаны забяспечваць яе збор і выкарыстанне праз сваю сістэму збору або шляхам ўнясення платы ўпаўнаважанаму органу.
— Такі прынцып мог бы стымуляваць вытворцаў ужо на этапе праектавання і дызайну тавараў зрабіць іх больш прыстасаванымі для канчатковай перапрацоўкі, стымуляваць вытворчасць тавараў і ўпакоўкі шматразовага выкарыстання. Але на справе гэтага не адбываецца.
Я заўсёды прыводжу ў прыклад ўпакоўку для яек. Палімерная ўпакоўка для яек сустракаецца звычайна двух відаў - поліэтылентэрэфталат (маркіроўка 1) і полістырол (маркіруецца 6). Пластык 1 перапрацоўваецца ў нашай краіне, справу застаецца толькі за тым, каб яго сабраць, а пластык 6 не перапрацоўваецца, нават калі асобна адсартаваць яго ад астатняга смецця. Парадокс у тым, што вытворцы і першага і другога ўносяць аднолькавую плату ўпаўнаважанаму органу.
Наталля Блышчык ўпэўненая, што цяпер важна ствараць умовы, каб вытворцам і імпарцёрам было больш выгадна пастаўляць у гандлёвыя сеткі, напрыклад, напоі ў шматразовай зваротнай шкляной тары замест аднаразовай, каб спажывец ужо сёння мог выбраць менавіта такія тавары, памяншаючы колькасць смецця і уносячы свой уклад у абарону навакольнага асяроддзя.
А як там у іх?
Згаданая вышэй Ikea заўсёды чула рэагуе на патрэбы грамадства і ідзе ў нагу з сацыяльнымі запытамі. Шведская кампанія абвясціла аб паступовай ліквідацыі пластмас і імкнецца пазбавіцца ад усяго пластыка. Яна інвеставала ў завод па перапрацоўцы пластмас, каб дапамагчы плане прасунуцца наперад.
Кампанія плануе прапаноўваць сонечныя панэлі на 29 рынках, у параўнанні з пяццю ў цяперашні час. Да 2025 года ў кафэ IKEA плануецца дадаць больш вегетарыянскіх страў.
«У нас яшчэ няма гатовых адказаў, як гэта зрабіць, але мы працуем разам з нашымі пастаўшчыкамі, каб знайсці аптымальнае рашэнне, якое будзе добра і для людзей, і для планеты», — лічаць у шведскай кампаніі.
Нямецкія супермаркеты ўжо даўно і ўпэўнена сталі на дарогу барацьбы з пластыкам — Rewe, Real, Lidl і KiK ўжо адмовіліся ад пластыкавых пакетаў. Цяпер каля кас ляжаць пакеты са шчыльнай паперы і палатняныя сумкі, якія можна выкарыстоўваць некалькі разоў. Уладальнікі дыскаўнтэра Aldi вырашылі пайсці далей: да канца 2018 года яны плануюць адмовіцца як ад пластыкавых, так і ад аднаразовых папяровых пакетаў. Праўда, не адразу, а паступова, прывучаючы пакупнікоў насіць з сабой крамнінныя сумкі для пакупак.
Нядаўна Еўрапейская камісія прапанавала забараніць у ЕС аднаразовы посуд, ватныя палачкі і палачкі для паветраных шарыкаў. А пад асаблівы «нагляд» змясціць яшчэ дзесяць тавараў, у якіх ёсць аднаразовы пластык.
Згодна з прапановах Еўрапейскай камісіі, для розных прадуктаў будуць прымяняцца розныя меры. Тыя прадукты, якім лёгка знайсці шматразовую альтэрнатыву, будуць забаронены. Калі альтэрнатывы няма, то на нацыянальным узроўні кожная краіна павінна будзе абмежаваць выкарыстанне, а таксама паклапаціцца аб дызайне і маркіроўкі і абавязаць вытворцаў «клапаціцца» пра сваё смецце.
Еўрапейскія рытэйлеры аператыўна адрэагавалі на плануемыя змены: напрыклад, нямецкія сеткі супермаркетаў Lidl, Edeka і Rewe Group заявілі аб планах да канца 2019 года выключыць пластыкавыя трубачкі з свайго асартыменту.
Беларускія сеткі не супраць экалогіі, але пакуль шукаюць танныя рашэнні
Marketing.by распытаў у двух беларускіх рытэйлераў, што яны робяць для «барацьбы з пластыкам». Алена Сітдзікава, дырэктар па маркетынгу «Віталюр», распавяла, што сетка зараз выкарыстоўвае некалькі відаў папяровай ўпакоўкі на асобныя віды тавараў. У тым ліку прапанавалі пакупнікам папяровыя скрыначкі для курыных крылцаў, ножак і гэтак далей. Аднак гэта — нятанная ўпакоўка, і далёка не кожны кліент гатовы яе купляць.
«Уся розніца з задавальненнем пяройдзе на экалагічную ўпакоўку, калі яна будзе даступная і розніцы, і пакупніку. Аднак, тут трэба вырашыць пытанне з вытворцамі такой тары ў Беларусі «, — лічыць Алена Сітдзікава.
Як пракаментавалі тэму ў «Еўраопце», гандлёвая сетка уважліва ставіцца да экалагічнай абстаноўкі, стараецца прыслухоўвацца да меркавання грамадскасці і сачыць за сусветнымі тэндэнцыямі. Напрыклад, кампанія першая з гандлёвых сетак укараніла пункты заправак для электрамабіляў.
«На дадзены момант у планах «Еўраопт" — пераход да экалагічнага пакаванні. Кампанія старанна вывучае тэму біаупакоўкі, праводзіць даследаванне і аналіз гэтай галіны. Супрацоўнікамі прапрацоўваюцца розныя варыянты, якія ёсць на рынку, каб выбраць той, які сапраўды не нанясе шкоду навакольнага асяроддзі. Кірунак досыць сур’ёзны, таму мы дэталёва і ўважліва вывучаем усе прапановы «.
Пакет з пакетамі
У сацыяльных сетках неаднаразова ўзнікалі абмеркаванне пластыкавых пакетаў, у якія беларусы пакуюць прадукты на касах у гіпермаркетах. Асабліва шмат крытыкі было ў адрас сэрвісу E-dostavka, кур’еры якога прывозяць заказы з таварамі, расфасаванымі ў мноства пакетаў.
Рэсурс Downshifter.by нават правёў эксперымент, каб высветліць, колькі пакетаў прывязе інтэрнэт-дастаўка пры замове на 50 рублёў. Як распавялі Marketing.by ў «Еўраопце», такая колькасць пакетаў пры дастаўцы тавараў - гэта не ўласная ініцыятыва рытэйлера:
«Фасоўка тавараў у онлайн-гіпермаркетах «Е-дастаўка"і «ГиперМолл» вырабляецца ў адпаведнасці з патрабаваннямі Санэпідэмстанцыі. Розныя групы прадуктаў не могуць знаходзіцца ў адным пакеце, не кажучы ўжо пра сродкі бытавой хіміі. Па гэтай прычыне, калі ў адным замове ўтрымліваюцца тавары розных груп, яны павінны быць расфасаваны асобна».
Супрацоўніца Цэнтра экалагічных рашэнняў Наталля Блышчык адзначае, што крамы і пакупнікі могуць па-рознаму трактаваць заканадаўства ў частцы упакоўкі.
«Крама прадастаўляе, а часам і прымушае пакупніка спакаваць тавар. Пазіцыя гандлёвых сетак цалкам вытлумачальная, бо Грамадзянскі кодэкс кажа пра тое, што прадавец абавязаны перадаваць тавар пакупніку ў тары, якая забяспечвае яго захаванасць, і што іншы падыход расцэньваецца як перадача прадукцыі неналежнага якасці (выключэнне складаюць тавары, якія па сваім характары не патрабуе затарвання і (або) упакоўкi). Але, мабыць, дзеля перастрахоўкі, пакуюць ўсё запар — бананы, глазураваныя сыркі ў завадской ўпакоўцы і іншае. Хоць усе спецыялісты заканатворчых органаў сцвярджаюць, што адпускацца без тары могуць буйныя гародніну і садавіну з цвёрдай лупінай, такія як ананасы, кавуны, дыні, гарбузы, авакада, манга, памело, капуста, малочная прадукцыя ў завадской ўпакоўцы».
Некаторыя экалагічна адказныя спажыўцы сутыкаюцца з праблемамі нават у тым выпадку, калі прыходзяць у краму са сваім пакетам. «У Пастанове Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 2014/07/22 N 703 запісана, што» забараняецца адпуск харчовай прадукцыі ў брудную тару пакупніка і друкаваную макулатуру". Але юрысты трактуюць гэтую норму наступным чынам: З аднаго боку, у дакуменце выразна прапісаны забарона пакаваць харчовыя прадукты ў брудную тару пакупніка, але з іншага боку — нічога не сказана ў цэлым аб забароне пакаваць харчовую прадукцыю ў тару пакупніка. Гэта значыць дакумент пакідае права прынесці сваю ўпакоўку".
Біяраскладальнага пакеты — панацэя ці міф?
Здавалася б, ідэальным варыянтам для ўсіх з’яўляюцца біяраскладальнага пакеты. Для рытэйлера гэта танная ўпакоўка, спажывец спакойны за прыроду, ды і Санэпідэмстанцыя ня падкапацца.
Але, на жаль, да такіх пакетах ёсць шмат пытанняў. Вось што кажуць эколагі:
«Ідэальнага і адначасова універсальнага матэрыялу для фасовачнай тары для харчовых прадуктаў няма. Папера служыць недоўга і пры забруджванні яе немагчыма перапрацаваць. Біяраскладальныя пакеты ў нашай краіне — гэта пакуль міф, яны забруджваюць зямлю, распадаючыся на мікрапластык. Але ў сувязі з тым, што такое паняцце ў нас заканадаўча не замацавана, біяраскладальнага называюць звычайны пластык, у складзе якога ёсць спецыяльная дабаўка, якая паскарае яго разлажэнне на дробныя кавалачкі. Такі дадатак пагаршае магчымасць перапрацоўкі пластыкавых пакетаў. Надзейней аддаць перавагу шчыльнаму шматразоваму поліэтылену, які падыходзіць для перапрацоўкі «, — пракаментавала Наталля Блышчык.
У «Еўраопце» адзначылі, што тэма біаупакоўкі ў сетцы на дадзены момант прапрацоўваецца, зараз вядуцца даследаванні ў гэтай галіне:
«Пакуль усё вельмі неадназначна. Адны вытворцы кажуць, што біяраскладальны дадатак у пакетах — правільнае рашэнне (але, магчыма, проста прыцягваюць заказчыкаў), іншыя — скептычна характарызуюць яе эфектыўнасць і бяспеку для навакольнага асяроддзя. Таму што невядома, як паводзяць сябе ў далейшым часціцы, на якія раскладаецца гэтая дабаўка».
Што рабіць?
Marketing.by папрасіў супрацоўніцу Цэнтра экалагічных рашэнняў даць некалькі рэкамендацый беларускім рытэйлерам, як стаць больш эка-дружалюбнымі ў плане пакавання:
— Выразна вызначыць, якія тавары маюць патрэбу ў ўпакоўцы, а якія не. Для спажыўца застаецца загадкай, чаму ў адным краме я магу ўзважыць бананы без пакета, а ў другім абавязкова іх загорваюць.
— Уносіць у асартымент аддзелы з таварамі без пакавання. У апошні час у некаторых гандлёвых сетках сталі з’яўляцца, напрыклад, крупы на вагу, у невялікіх крамах ёсць яйкі без пакавання, але гэты сегмент пакуль вельмі малы.
— Не перашкаджаць пакупнікам карыстацца сваёй тарай, калі візуальна яна чыстая.
— Адмаўляцца ад выкарыстання вельмі тонкіх пакетаў, якія немагчыма перапрацаваць, прапаноўваць папяровую альтэрнатыву. Экалагічнай можна назваць толькі такую ўпакоўку, якую можна выкарыстоўваць шматкроць і якая лёгка перапрацоўваецца. Бяда большасці нашых фасовачныя пакуначкаў у тым, што яны занадта дробныя і тонкія для таго, каб іх збіраць на сартавальнай лініі і адправіць перапрацоўшчыку. Па гэтай прычыне ў многіх еўрапейскіх краінах усталяваны парог таўшчыні фасовачныя пакетаў, ніжэй якога іх выкарыстанне і продаж забароненыя.
