Для ўсіх хрысціян Вялікдзень — самае вялікае свята. Ён, як вядома, адносіцца да пераходных. Дата мяняецца кожны год, нязменным застаецца дзень тыдня — нядзеля. У 1913 праваслаўны Вялікдзень адзначалі 27 красавіка, у 1914 году — 19 красавіка, піша «Вечерний Гродно».
Пра тое, як рыхтаваліся да свята і адзначалі яго гродзенцы ў 1913−1914 гадах, знаходзячыся ў складзе Расійскай імперыі, распавядае грамадска-палітычная газета «Наше утро». Невялікая, на чатырох старонках, яна штодня, акрамя панядзелка, асвятляла ўсе падзеі ў горадзе ў раздзеле «Местная хроніка».
Дарэчы, нягледзячы на тое, што сярод жыхароў Гродна было шмат каталікоў, святкаванне Вялікадня ў іх праходзіла па-за газетнай хронікай, у межах храма, дома, сям'і. Звязана гэта з тым, што дзяржаўнай рэлігіяй з’яўлялася праваслаўе, а стаўленне да іншых канфесій, нягледзячы на закон аб верацярпімасці 1914 гады, было, мякка кажучы, прахалоднае.
Разыгрывалі казу і казьляня
За тыдзень да Вялікадня, з суботы і да другога дня святкавання, у горадзе ўводзіліся забароны на ўсе забавы, тэатральныя і кінематаграфічныя відовішчы. Перарывалася музычнае суправаджэнне ў рэстаранах.
У той жа дзень адразу пасля першага ўрока вучняў сярэдніх і малодшых навучальных устаноў адпускалі на велікодныя канікулы, або, як тады называлі, вакацыі. Канікулы ў вучняў працягваліся 15 дзён.
Днём раней, у пятніцу, у зале Народнага дома (цяперашні будынак Гарадскога дома культуры), адкрываўся «Вербны кірмаш», ўпрыгожаны сцягамі і губернскай геральдыкай. У зале не змаўкаў ваенны аркестр. Ля дзвярэй залы стаяў кіёск, зроблены з тэатральных дэкарацый. У ім па даступнай цане прадавалі штучныя кветкі, прывезеныя з Варшавы. У зале знаходзіліся шапікі з рознымі сувенірамі святочнай тэматыкі мясцовых майстроў, а таксама з Санкт-Пецярбурга. Тут жа гулялі ў бяспройгрышную латарэю. Сярод прызоў ў 1913 годзе — каза і казляня. Самым запатрабаваным таварам сталі сувенірныя, хупавыя велікодныя яйкі. Цэны, па думку газеты, прымальныя. Усе выручаныя грошы пайшлі на дабрачынныя мэты. У 1913 годзе, да прыкладу, на ўтрыманне дзіцячага прытулку «Яслі».
Працавалі толькі пошта і … бібліятэкі
Пачынаючы з Вербнай нядзелі ўвесь тыдзень і ў святочныя дні ў галоўным праваслаўным храме горада Сафійскім саборы службу вёў асабіста арцыбіскуп Гродзенскі і Беластоцкі Міхаіл.
На падставе пастановы гарадской думы ад 5 чэрвеня 1908 года ўсе гандлёвыя кропкі па ўсталяваных датах працаваць не павінны. Аднак падчас спецыяльнага рэйду паліцыя выявіла адкрытымі ў Вербніцу яўрэйскія крамы. Гаспадары, натуральна, адгаворваліся няведаннем распараджэнняў і абышліся «апошнім папярэджаннем».
Пачынаючы з серады, за чатыры дні да Вялікадня, на тыднёвыя вакацыі сыходзілі чыноўнікі гарадской управы, а з чацвярга — супрацоўнікі дзяржаўнага банка і ўсіх казённых устаноў горада. Апошнімі на вакацыі адправіліся паліцыянты, паштальёны і … бібліятэкары. Прычым калі паліцыя адпачывала чатыры наступныя дні, то супрацоўнікі пошты і бібліятэкі не працавалі толькі ў першы дзень свята. Што тычыцца пошты, то жыхары горада былі загадзя папярэджаныя аб спрошчанай сістэме прыняцця віншавальных паштовак і бандэроляў. Рэкамендаваліся пэўныя гадзіны падачы карэспандэнцыі, з тым каб яна паступіла своечасова.
Тыднёвае маўчанне
На першы дзень Вялікадня гандлёвыя і піцейныя ўстановы былі зачыненыя. Яны станавіліся даступныя толькі толькі на другi дзень, пасля заканчэння набажэнства ў цэрквах. Разам з імі пасля тыднёвага маўчання адчынялі дзверы забаўляльныя ўстановы, у тым ліку тэатр, ікінатэатры «Люкс» і «Сатурн».
А другой гадзіне дня першага дня Вялікадня ў гарадзенскім Шляхетным сходзе, які размяшчаўся ў былым палацы Радзівілаў - доме Брэгмана на Саборнай, цяпер Савецкай плошчы, праходзіла святочнае ўрачыстасць. Яна, як і «Вербны кірмаш», насіла дабрачынны характар. За ўваход мужчыны плацілі 2 рублі, а дамы — па рублю.
Святы праходзілі ў спакойнай абстаноўцы. Паліцыя, нягледзячы на вакацыі, сітуацыю кантралявала і аператыўна рэагавала на здарэнні.
Прайшло больш за сто гадоў з дня публікацый у гарадзенскай газеце «Наше утро». Грознае дваццатае стагоддзе было поўным трагічных падзей, звязаных у тым ліку з ганеннямі на царкву. Але, нягледзячы на гэта, мы з хваляваннем і радасцю чакаем Вялікдзень і ідзём у храм.
