А што, калі б?.. Разважаем, што было б, калі б дынастыя Ягелонаў не скончылася на Жыгімонце Аўгусце

Жыгімонт Аўгуст быў апошнім Ягелонам на літоўска-польскім троне: ён не меў нашчадка і пасля яго надышла пара выбарных каралёў. Дадатковую трагічнасць вобразу манарха дадае гісторыя яго кахання да Барбары Радзівіл, якая стагоддзямі натхняла творцаў. А самыя розныя версіі смерці маладой каралевы абмяркоўваюць і сёння.

Але што было б, калі б Жыгімонт і Барбара мелі сына? Як склаўся б лёс краіны, калі б Ягелоны працягнулі панаваць у гэтай частцы Еўропы? Разважаем аб няспраўджаных магчымасцях гісторыі разам з еўрапейскім беларускім выдавецтвам Gutenberg Publishers.

А што, калі б Жыгімонт меў нашчадка?

Вялікі князь літоўскі і кароль польскі Жыгімонт Аўгуст быў поўны цяжкіх думак і клопату. Усё, здаецца, ішло ў яго нядрэнна, але думаў манарх то пра свайго бацьку Жыгімонта Старога, які страціў Смаленск на карысць Маскоўскай дзяржавы, то пра стрыечнага брата караля Людовіка, юнага караля Лаяша, які загінуў у бітве з туркамі пры Мохачы, спыніўшы там самым гісторыю Вянгерскага каралеўства і гісторыю Ягелонаў на троне Венгрыі. Ён таксама згадваў сваіх шматлікіх сваячак, якія павыходзілі замуж то за германскіх імператараў, то за шведскіх каралёў, і цяпер іх нашчадкі могуць прэтэндаваць на трон Рэчы Паспалітай.

Усё круцілася вакол нашчадка. Ягелоны па мужчынскай лініі проста маглі спыніцца на ягонай манаршай асобе і гэта было б страшна. Жыгімонт ведаў, як каршуны накінуцца на яго дзяржаву і як будзе яе раздзіраць усобіца самой шляхты і магнатаў. Эх, цяжкая каралеўская доля, а яшчэ ў яго, маладога, усяго крыху за трыццаць, пачынаюць балець суставы — відавочная прыкмета спадчынай хваробы Ягелонаў - падагры.

Тут за дзвярыма пачуліся крокі і яны хутка расчыніліся. Кароль унутрана сціснуўся і рашуча ўзняў галаву насустрач няведамаму: «Гавары хутчэй».

«Кароль, некалькі хвілін таму, 30 верасня 1552 года ад нараджэння Панскага, каралева Барбара нарадзіла здаровага сына…»

А што, калі б у Жыгімонта быў сын — і праз яго набывалі б моц Радзівілы?

Жыгімонт і Барбара далі свайму сыну імя Ян. Сям’я не паспела нацешыцца шчасцем, і праз два гады Барбара памерла «ад нарыву над пупком…». Яна пакінула караля з хлопчыкам, які толькі пачаў гаварыць першыя словы. Жыгімонт ніколі больш не ажаніўся. Жанчын у яго хапала, але малы Ян быў яго галоўнай радасцю. Нацярпеўшыся і нанерваваўшыся, Жыгімонт вырашыў аддаць сітуацыю на волю Бога, бо толькі той мог выратаваць хлопчыка, які ў тыя жорсткія часы мог памерці ад чаго заўгодна — хваробы, стыхіі, проста няшчаснага выпадку. Але хлопчык рос не толькі нямымі малітвамі бацькі, але і пастаяннай апекай дзядзькоў - нефармальных уладароў Літвы Мікалая Радзівіла Чорнага і Мікалая Радзвіла Рудога. Ян шмат часу праводзіў у іх у Нясвіжы, выклікаючы зайздрасць паноў Кароны і магнатаў Літвы.

А што, калі б сын Жыгімонта Аўгуста стаў наступным князем і каралём?

Калі Жыгімонт Аўгуст памёр, маладому Яну было дваццаць гадоў. Тым не менш, яго выбралі каралём і вялікім князем згодна, бо ведалі, што ён Ягелон і не хацелі звадак у дзяржаве. Кароль Ян сутыкнуўся з рашучым непрыманнем сваёй асобы з боку Габсбургаў, якія планавалі пасадзіць на трон кагосьці са сваіх Ягелонаў па жаночай лініі.

Яшчэ больш альтэрнатыўнай гісторыі:

• А што, калі б?.. Што б здарылася, калі б Радзівілы здолелі захаваць унію ВКЛ са Швецыяй?
• А што, калі б?.. Што б здарылася, калі б ВКЛ дапамагло Ноўгараду ў змаганні з Масквой
• А што, калі б?.. Што было б з краінай, калі б Станіслаў Ляшчынскі ўтрымаўся на троне
• А што, калі б?.. Што было б з краінай, калі б Стэфан Баторый пражыў яшчэ 20 гадоў

А што, калі б сын Жыгімонта Аўгуста стаў палітыкам еўрапейскага маштабу?

Ян сабраў войска і дапоўніў яго аддзеламі войскаў сяміградскага ваяводы Іштвана Батары, якога прызначыў сваім намеснікам. Войска Яна разам з аддзеламі ваяводы Іштвана даволі хутка захапілі крэпасць Брэслаў, а немцы не змаглі прыйсці на дапамогу абложанаму гораду, паколькі іх з тэрыторыі Венгрыі нечакана атакавалі туркі, леннікам якіх фармальна працягваў заставацца ваявода Іштван. Шырокая і прадуманая палітыка караля Яна зрабіла з яго гульца еўрапейскага маштабу, пра што нават не мог падумаць ягоны бацька.

Нават у Мілане прынялі паслоў Рэчы Паспалітай, каб узгадніць сваю антынямецкую палітыку з «паўночным Сфорца», як называлі сваяка з берагоў Балтыкі прадстаўнікі роду з Мілана. Дапамагала каралю і ягоная бабуля Бона Сфорца, якая памерла ў Гродне ў сваім палацы ў 1584 годзе ва ўзросце фантастычных для тых часоў 90 гадоў (!).

У тым самым годзе памёр маскоўскі цар Іван. Яго слабы і бязвольны сын Фёдар не змог супернічаць з Янам і вельмі баяўся вайны. Аднак Ян вайны не пачаў, засылаючы ў Масковію паслоў, абяцаючы баярам прывілеі і магчымасці шляхты літоўскай. І калі Фёдара не стала, то Ян прапанаваў сваю пасаду ў выбарах на маскоўскі пасад. Ніхто асабліва сур’ёзна прапанову не ўспрымаў, царом мусіў стаць нехта са старога маскоўскага баярства, аднак нечакана аказалася, што ў Яна мноства прыхільнікаў. Тут працавалі і абяцанкі, і мноства паўнаважкага іспанскага срэбра, якім агенты караля плацілі ўсім патрэбным шчодрай рукой. І 27 лютага 1602 года амаль пяцідзесяцігадовы кароль і вялікі князь Ян стаў маскоўскім царом Іванам V.